احوالات متفرقه
در مملکت کلی‌فارنیا که درین دو سه ساله اینقدر طلا جستند بعضی از مردم چنان گمان میکردند که چون در خاک رودخانه‌ها پیدا میشود در اندک مدت تمام خواهد شد و لکن موافق خبری که از آنجا می‌آید روز بروز زیادتر پیدا مینمایند و در بعضی جایها عوض اینکه از خاک رودخانه پیدا نمایند از معدن در می‌آورند سنگی که در میانش طلا میجویند از قسم سنگ چقماقست اما سخت‌تر و سفیدتر از سنگ چقماق میباشد و طلای خالص در میان رگه‌های سنگ است که باریک و نازک است جمعی از اهل ینکی دنیا با هم شریک شده و اسباب معدنچی‌گری بآنجا آورده‌اند و این سنگ معدن را بقاعدهٔ معموله با باروط کنده‌اند و در یک باروط انداختن و کندن یل وقتی بیست هزار مثقال طلا در آورده‌اند شهر سنت‌فرانسکو که شهر بزرگ آن سمت است آتش گرفته و دو شبانه روز می‌سوخته است و شش کرور مال خلق از اسباب و خانه درین سوختن تلف شده هزار و پانصد باب خانه سوخته غیر از انبارهائی که مال‌التجاره در میان آنها بوده اغتشاشی که در سوختن این شهر شده بود بتحریر و تقریر در نمی‌آید زن و مرد بالاتفاق در میان کعچه‌ها ریخته تجار و غیره بارهای خود را بروی عرابه بارکش گذاشته بودند که شاید بیرون ببرند که نسوزد و در میان خلق می‌کشیدند و بجهة زیادتی جمعیت مردم در زیر چرخ عراده می‌ماندند و بعضی مردم میخواستند مال خود را از آتش بیرون بیاورند ناگاه دیدند که آتش چهار اطراف را گرفته و راه فرار بسته شده و زنده زنده در میان آتش سوختند اگر چه اهل این شهر ضرر زیاد ازین آتش و سوزندگی دیدند اما از بسکه زیرک و کارکن‌اند و منفعت از اجارهٔ خانه‌ها برده‌اند هنوز خاکستر خانه‌های سوخته سرد نشده بود به آب پاشیدن خاموش و سرد کرده بنای ساختن خانه گذاشتند آجر و چوب بجهة ساختن خانه‌ها یک و نیم ترقی کرده است این شهر تازه آباد است و بعد از پیدا شدن طلا زیاد معمعر شده و چونکه خلق زیاد از اطراف دنیا بآنجا جمع شده‌اند کرایه‌خانه‌ها گران است بطوریکه دو ماه کرایه قیمت خانه را در آورده است و بسیاری از مردم در بیرون مانده‌اند گذشته از نفعی که از جستن معدن طلا برده‌اند از کشتیها و کارهای دیگر نیز نفع کلی دیده‌اند در اول ساختن این شهر آذوقه از خارج و گوشت شور کرده و غیره بآنجا میبردند چونکه در آنجا نبود بعد از آن کسان از جاهای معمور ینکی دنیای شمالی بآنجا رفته بنای زراعت گذاشتند از آنجمله میگویند شخصی در یکسال چهل هزار رومان پیاز فروخته بود بسیاری از اهل چین هم به آنجا رفته‌اند و چونکه در زراعت قابل و کارکن‌اند نفع زیاد کرده‌اند و در بعضی جاها که از این شهر دور است میان معدنچیها جنگ شده است جمعی از اهل فرانسه در دره که طلا بسیار داشت کار میکردند بطوریکه گاهگاه اتفاق می‌افتاد که یک نفر در یکروز سیصد مثقال طلا پیدا میکرد معدنچیهای اطراف ینکی دنیا و الواط هر ولایت که در آنجا بودند به آن دره که فرانسها اول تصرف کرده بودند آمدند و در میانشان جنگ شد فرانسها شصت نفر بودند و چند نفر از آنها کشته شدند و آنها پانصد نفر اگر چه فرانسها رشادت کردند اما آخر مغلوب شدند و چند نفر از آنها کشته شد قنسول فرانسه که در آنجا بود مراتب را بکارگذاران دولت سنت‌فرانسسکو عرض کرد و آنها آدم فرستادند که تحقیق نمایند و فرانسها را در جای خود باقرار کنند
در روزنامه نمسه نوشته‌اند که بنا دارند هشتاد هزار قشون در کنار رودخانه رین بگذارند از قراریکه نوشته‌اند این قشون کلا از اهل پروسیه خواهند بود چهل هزار در یکطرف رودخانه و چهل هزار در طرف دیگر و اخراجات آنها موافق قاعده در میان کل دول نمسه تقسیم خواهد شد
