هست که در تاریخ‌های اسلام پراکنده است. ما تا آنجا که توانسته‌ایم به گرد آوردن این خبرها کوشیده‌ایم و در اینجا به ترتیب تاریخ و زمان می‌نگاریم:
بلاذری عروة بن زید نامی را می‌نگارد پس از جنگ معروف نهاوند به فرمان خلیفه عمر با هشت هزار تن از تازیان آهنگ ری و دستبی کرد و با لشکری که دیلمان و رازیان گرد آورده بودند جنگ کرده آن لشکر بشکست و فراوان از ایشان بکشت و خویشتن برای رسانیدن مژدۀ این فیروزی به مدینه پیش خلیفه بشتافت۱.
هم بلاذری براء بن عازب را می‌نویسد که چون قزوین بگشاد به‌تاخت دیلمان و جیلان و ببر و تالشان رفت.۲
همو کثیر بن شهاب را که در زمان خلیفه عمر والی ری بود می‌نویسد:
بر دیلمان تاخته بسیار بکشت و به تاخت ببر و تالشان رفت.۳
همو سعد بن ابی وقاص را که والی کوفه بود می‌نویسد که در سال ۲۵ به ری آمده به تاخت و تاز دیلمان رفت.۴
همو ولید بن عقبه را که در زمان خلیفه عثمان والی کوفه بود می‌نویسد از جانب قزوین بر دیلمان تاخت و بر آذربایگان و جیلان و موغان و ببر و تالشان تاخته سپس برگشت۵.
همو سعید بن العاصی را که پس از ولید مذکور والی کوفه بود می‌نگارد بتاخت دیلمان رفت و قزوین را شهری ساخته ساخلوگاه مردم کوفه گردانید.۶
هم بلاذری ربیع بن خثیم زاهد معروف را می‌نگارد که امام علی بن ابیطالب او را با چهار هزار تن از مسلمانان به قزوین به جنگ دیلمان فرستاد. می‌نویسد مسجد ربیع از آن هنگام در قزوین معروف است.۷
________________________________________
(۱) . فتوح البلدان، بلاذری، چاپ مصر، ص ۳۲۵ - باید دانست که این همان جنگ است که ما نوشتیم تازیان در سر راه خود به قزوین با دیلمان کردند و این پس از جنگ بزرگ واجرود بوده ولی چون بلاذری جنگ واجرود را در کتاب خود ننوشته این است که این جنگ را پس از جنگ نهاوند قید می‌کند.
(۲) . ص ۳۳۰ - بلاذری می‌نویسد که دیلمان اتاوه (باج) به براء ابن عازب دادند ولی صحت این خبر نامعلوم است.
(۳) . ص ۳۲۶.
(۴) . ص ۳۲۶.
(۵) . ص ۳۳۰.
(۶) . ص ۳۳۰.
(۷) . ص ۳۳۰. ابن ربیع بن خثیم همان است که بارگاه او در یک فرسخی مشهد معروف است.
شهریاران گمنام جلد ۱
