قصر سلطنتی شهرستانک
شهرستانک ییلاقیست از ییلاقات بی‌نظیر دارالخلافه طهران بلکه تمام محروسه ایران بمسافت شش فرسنک در طرف شمال دارالخلافه طهران در خَلْف کوه البُرز واقعست یعنی قریب یکفرسنک و نیم که از فراز قلهٔ البُرز رو بشمال بسمت نشیب راه طی میشود درّه پدید می‌آید در صفا و خضارت و نزهت و نضارت نظیر بهشت از ابتدای درّه که هنوز مسافتی بپایان و قعر آن مانده چند چشمه آب صافی خوشکوار که هر یک بقدر چهار پنج آسیاسنکست از شکافهای سنک و خلل و جَبَل زایش و تراوش کرده آبشار معتبر باشکوهی شده بپائین میریزد و در پائین درّه رودخانه بسیار عظیمی میشود که هیچوقت از اوقات کمتر از سی چهل سنک آب ندارد اوایل این درّه قریب یکهزار قدم عرض دارد و پائین‌تر که میرود و سیعتر و عریضتر و تا حوالی دیه و آبادی شهرستانک که قریهٔ بسیار معتبریست جلکه مانندی میشود هوای این ییلاق بقسمی لطیف و سرد و خوش است که هیچوقت از سال قلل مرتفعه و شکالف درّه‌های جبال آن از برف عاری و خالی نمیشود و تمام این کوهها چراکاه انواع شکار است از صفحهٔ شمیران دارالخلافه تا شهرستانک بواسطه راه بسیار خوب عریض مسطّح بیخطری که در این عصر و عهد همایون ساخته و احداث شده است مدّت پنج الی شش ساعت چه راکب چه راجل چه اسب سواری چه دواب مکازی بیرنج و تعب قرین امنیّت و راحت آمد و شد میکنند عرض این راه بقدریست که همه جا دو مال با بار و احمال از پهلوی هم بسهولت میکذرد بالجمله چون بندکان اعلیحضرت قویشوکت اقدس همایون شهریاری خلّدالله تعالی سلطانه همه ساله یک دو ماهی در اوقات تابستان و حرارت هوا تشریف فرمای این ییلاق شده اقامت میفرمودند و در هر بار بساط شهریاری و خرکاه و خیام سلطنتی در آنجا بر پا میشد در سال هزار و دویست و نود و چهار هجری رای بیضاضیای همایون پادشاهانه بر این علاقه یافت که در اینجا نیز چون سایر ییلاقات و شکارکاههای سلطنتی احداث بنا و ایجاد عمارتی در خور نزول اجلال شاهانه شود که هر بار حاجت بحمل و ضرب خیام نباشد بمرحوم امین‌السّلطان که در امتثال اوامر و مقرّرات و ادراک مقاصد و منظورات همایونی از جمع چاکران حضرت سمت اختصاص و مزیّتی داشتند دستورالعمل بنای این عمارت را فرمده بمباشرت مرحوم مشارالیه و معماری حاجی ابوالحسن معمارباشی در ابتدای درّه و سرچشمه روخانه شهرستانک شروع به بنای آن شد و در سال هزار و دویست و نود و پنج باتمام رسید عمارتیست مشتمل بر دیوانخانه بسیار عالی و اندرونی و حمامهای متعدّد و حوضها و فوّاره‌ها که اکثر آب رودخانه از سرچشمه بواسطه مجراها و منبعهای معتبر داخل آن حوضها شده و از این فوّاره‌ها جستن کرده در زیر دست دوباره برودخانه میریزد قصر خاصه سلطنتی قصریست بدیع‌الوضع رفیع‌البنا و دو مرتبه و چهار ردکه طرف شمال آن که رو بدرب دیوانخانه است از اطراف دیکر آراسته‌تر و مزیّن‌تر است الحق تمام این بنا از حیثیت استحکام و امتیاز مصالح و حجّاری و نجّاری و آئینه‌کاری نهایت امتیاز و تعریف را دارد و بانواع مُبل و اثاث‌البیت اعلی و بساطهای نفیس کرانبها نیز آراسته است محمدحسن
