کتاب خود موسوم به اکونومیک[۱] نوشته، که مضمونش این است (کتاب مزبور فصل ۴): «سقراط با کری‌توبول[۲] نامی در باب فن خانه‌داری و اقتصاد صحبت می‌دارد و او از سقراط می‌پرسد، که به عقیدۀ او چه ترتیبی باید در این راه پیش گرفت.
حکیم مذکور جواب می‌دهد (معلوم است، که کزنفون اطّلاعات و عقیدۀ خود را از دهان سقراط اظهار می‌دارد و مصاحبه شاید اصلاً وجود نداشته): آیا باعث شرمساری ما است، که تقلید از شاهان پارس کنیم؟این شاه، چنانکه گویند، چون یقین حاصل کرده، که فن زراعت و لشکرآرائی دو فنی است، که از تمام فنون زیباتر است، توجّۀ خود را بهر دو بالسّویه معطوف می‌دارد. . . . » بعد سقراط راجع بنظام شرحی را، که در صفحۀ ۱۴۸۲ ذکر کرده‌ایم، می‌گوید، سپس در باب فلاحت و توجّه شاه پارس باین امر بیاناتی بدین مضمون می‌کند: «علاوه بر این، شاه در بعض قسمتهای ممالک خود بشخصه مسافرت کرده اوضاع را می‌بیند و به قسمتهائی اشخاص معتمد را می‌فرستد و اگر مشاهده کند، که در ایالتی زمینها دایر و اشجار مثمر زیاد است، بوالی پاداش می‌دهد، کرسیهای ممتاز به او می‌بخشد و ولایتی را به ایالت او می‌افزاید و هرگاه معلوم کند، که ایالت کم‌جمعیّت و زمینها بایر است و بداند، که این اوضاع از جهت سختیهای والی و اخلاق بد یا مسامحه و کوتاهی او است، این والی را تغییر داده والی دیگری می‌گمارد. در اینجا مسئله‌ای طرح می‌شود: آیا شاه بدفاع ایالتی از دشمن بیش از آباد بودن آن اهمیّت می‌دهد؟رؤسائی، که شاه برای این دو کار معیّن می‌کند، دو نفراند یکی بر اهالی کارکن حکومت کرده مالیات را وصول می‌کند، دیگری به ساخلوهای مسلّح فرمان می‌دهد. اگر قلعه‌بیگی بدفاع ایالتی، چنانکه لازم است، مراقبت ندارد، رئیس اهالی و کارهای فلاحتی بمرکز اطّلاع می‌دهد، که کار کردن ممکن نیست، زیرا امنیّت نیست و، اگر کوتوال امنیّت را خوب حفظ می‌کند، ولی با وجود این زمینها دائر و آباد نیست، کوتوال خرابی
