دخمه‌های نقش رستم است، که قدیم‌تر می‌باشد. فقط با این فرق، که قسمت سفلای دخمه‌ها در نقش رستم صاف است و منظرۀ صلیبی را دارد، ولی در اینجا، این قسمت جای افقی وسیعی است، که با آستانۀ درب ورود طراز است. اختلاف مزبور بسبب شیب کوه است، که در نقش رستم تقریباً عمودی است و در تخت‌جمشید ملایم‌تر و به اندازۀ زاویه‌ای، که تخمینا ۴۵ درجه می‌شود. قسمت بالای این سطح در دیوارهای طرفین، که از خود کوه است، پیش رفته و قسمت جلو بواسطۀ دیوارهای پیش‌بست، که آنها را با سنگ، بی‌هیچ ملاط یا گیره‌ای، بالا آورده‌اند بپیش ممتدّ است. جبهۀ دخمه‌ها از حیث حجاری مانند یک قصر هخامنشی است:
سقف رواق روی ستونها قرار دارد و دری، که در عقب رواق باید باشد، میان خود ستونها واقع است. برخلاف دخمه‌های نقش رستم اینجا روی اسبر (مجموعۀ طرّه و کتیبه ۱) صفی از شیرها نقش شده و چارچوب در به گل و بوته‌هائی مزیّن است، که گلهای اسفدل [۱]درب مشهور ارختئوم [۲]آتن را بخاطر می‌آورد.
بالای سقف رواق، گاث (گاه یا تخت) دیده می‌شود، که روی دست نمایندگان اقوام مختلف ممالک قرار گرفته و روی آن شاه، که کمانی بدست دارد، جلو آتشدان ایستاده به عبادت مشغول است و در آسمان رمز اهورمزد (فروهر) و هلال ظاهر است. در داخل دخمۀ جنوبی دالانی است، که سه کتۀ تودار دارد و هریک را برای دو گور ساخته‌اند، لکن دخمۀ شمالی بیش از یک اطاق نامنظّم ندارد و دو اطاق یک کته تودار بزرگ برای دو گور ساخته‌اند. شکّی نیست، که دخمه‌های نقش رستم متعلّق به چهار شاه اوّلی از شاخه وشتاسپ دودمان هخامنشی است و دخمه‌های تخت‌جمشید، که سوّمین آنها در جنوب شهر ناتمام مانده، متعلّق بسه شاه آخری همان شاخه و دودمان (اخیرا این عقیده قوّت یافته، که چهار نفر از شاهان هخامنشی در نقش رستم مدفون بودند و هفت نفر دیگر در تخت‌جمشید. م.).
ب-آثار شهر
این شهر، که نامش پارس بوده (به یونانی پرس‌پلیس) در مدّت بالنّسبه کوتاهی
________________________________________
