در اینجا تأسیس کرد، که دارای دویست هزار جلد کتاب گردید. آخرین پادشاه پرگام آتّالوس سوّم فیلومتر [۱]، یعنی محبّ مادر (۱۳۸-۱۳۳ ق. م) اختلال مشاعر داشت. این پادشاه، با وجود اینکه دارای اقربائی بود، بموجب وصیّت‌نامه‌ای دولت خود را به رومیها واگذارد و اگرچه بعدها آریستونیک [۲]پسر آتّالوس از زن غیر عقدی او صحّت این وصیّت‌نامه را تردید و تکذیب می‌کرد، با وجود این موفّق نگردید، توضیح آنکه رومیها او را کشته پرگام را تصرّف کردند و آن را کرسی ایالتی بنام آسیای بالاخص [۳]قرار دادند (۱۳۰ ق. م). در زمان رومیها هم شهر پرگام بی‌نام و درخشندگی نبود و فقط در دوره دولت بیزانس رو بانحطاط رفت. اکنون بجای این شهر شهر کوچکی است، که ترکها آن را برگام [۴]نامند. در شهر برگام یک هیئت آلمانی حفریّات و کاوشهائی کرده و از ۱۸۷۰ میلادی ببعد آثار نفیسی بدست آمده. در خاتمه بی‌مورد نیست بیفزائیم: کاغذ پوست آهو را، که در اروپا پارشمن [۵]گویند، از اسم این شهر، که آن را پرگامن نیز می‌نامیدند، آمده است (پارشمن را در زبان لاطین پرگامن می‌گفتند) و نیز باید در نظر داشت، که اسم ارگ شهر داستانی (ترووا) را هم یونانیها پرگام ضبط کرده‌اند و بنابراین نباید این شهر داستانی را با پرگام مذکور، که شهر تاریخی و پایتخت یکی از دول مهمّ و نامی آسیای صغیر بود، مخلوط کرد (اولریخس- تاریخ و صنایع پرگام، طبع لیپزیگ سنۀ ۱۸۸۳) [۶].
مبحث چهارم-بی‌تی‌نیه
بی‌تی‌نیّه مملکتی بود، در شمال آسیای صغیر، در کنار دریای سیاه. اهالی این مملکت در عهد قدیم خودشان را (ببرین) می‌نامیدند و از این جهت این سرزمین هم (ببری‌نیّه) نام داشت، ولی در قرون بعد، از تراکیّه مردمی به اینجا آمدند،
________________________________________
