در این ممالک کتابهای او بزبان لاتین ترجمه شد و پیروان زیادی گرد راهبین مذهب مانی جمع شدند. مذهب مزبور تا قرن ششم میلادی در آنجا برقرار بود این مذهب در اسپانیا نیز پیروان زیادی داشت چه زنهای لوزیتانیا کتاب مانی را که موسوم به گنج بود می‌خواندند و به او می‌گرویدند. در همان اوان این مذهب در گل[۱] (فرانسه امروزه) و در ایطالیا منتشر شد چنانکه تا قرن ششم میلادی در روم عده کثیری دارای این مذهب بودند در آسیا پیروان این مذهب در زمان خلفای بنی عباسی هنوز باقی بودند. مورخین اسلامی متعرض این مذهب شده و پیرو آن را زندیق نامیده‌اند[۲] چنانکه بالاخره کشفیات تورفان نشان می‌دهد قسمتی از ترکها پیرو این مذهب شده‌اند. باید در نظر داشت که چنانکه مانی در شرق و غرب پیروان زیادی یافت. دشمنهای زیادی نیز داشت زیرا مذهب ترکیبی او در نزد پیروان مذاهب بزرگ عالم حکم فساد عقیده را داشته مخصوصا روحانیون مسیحی با این مذهب در منازعه شدید بوده و کتابهائی بر ضد مانی نوشته‌اند که در اینجا ذکر آن خارج از موضوع است. در خاتمه زائد نیست علاوه نمائیم که اگرچه مذهب مانی مذهبی نبود که قابل دوام باشد چنانکه باقی نماند و از میان رفت و لیکن چون مؤسس این مذهب ایرانی بود مذهب او در خارجه مشهور به مذهب ایرانی شد و نام ایران و ایرانی قدیم را در اطراف و اکناف عالم منتشر نمود.
برگه:Tarikh-e Iran-e Bastan.pdf/۲۹۵۰
این برگ نمونه‌خوانی شده ولی هنوز هم‌سنجی نشده‌است.
