۳-مذهب مزدک
مزدک پسر بامداد از اهل نیشابور بود و در زمان غباد پیدا شد به‌طوری‌که مورخین اسلامی مثل الشهرستانی و ابن الندیم الورّاق بیان کرده‌اند مذهب او به مذهب مانی خیلی نزدیک است زیرا مزدک معتقد بود که روشنائی از تاریکی بکلی جداست اولی آزادانه و عاقلانه عمل می‌کند دومی کورکورانه و جاهلانه اختلاط آن دو با یکدیگر اتفاقی است و جدائی نیز اتفاقی است و نیز مثل مانویها کشتن بهائم و خون‌ریزی را منع کرد او عقیده داشت که عالم از سه عنصر ترکیب شده: آب-آتش-خاک خوبی و بدی از ترکیب آنها است خوبی از قسمت خوب و بدی از قسمت بد عالم ارواح. به عقیدۀ مزدک مثل این عالم تشکیل شده است آقای آسمانها روی تختی مثل پادشاهی نشسته و چهار قوه در جلو او ایستاده‌اند: شعور-عقل-حافظه-شادی این چهار قوه به دستیاری شش وزیر امور عالم را اداره می‌کنند [۱]این هفت وزیر در میان دوازده وجود روحی در حرکتند [۲]انسانی که چهار قوه و هفت وزیر و اختیارات ۱۲ گانه را در خود جمع کند به مرتبه خدائی می‌رسد و دیگر مسئولیتی برای او نیست برای اضمحلال تناقض و کینه و جنگ که همه اینها از تاریکی است باید به منشأ آنها پی برد منشأ آنها از عشق بزن و مال است و برای برانداختن بدیهای مذکور باید زن و مال در بین مردم مشترک باشند. مزدک کتابی داشته که از میان رفته و لیکن مورخین
________________________________________
