قسمت دوم - مشرق قدیم
حدود مشرق قدیم در مکان و زمان
تاریخ ایران قدیم قسمتی از تاریخ مشرق قدیم است و این تاریخ، چنانکه گفته‌اند، فصل اول گذشته‌های بشر یا توصیف تمدّنهائی است که به تمدن یونانی پیوسته، این تمدن هم به تمدنهای دیگر اتصال یافته و بدین نحو مانند سلسله دودمان یا خانواده‌ای عهدا بعد عهد تا زمان ما ممتد است. تاریخ مشرق قدیم از حیث زمان اگر بیش از نصف تاریخ بشر نباشد کمتر نیست، با وجود این در زمانی که بما نزدیک است منابع این قسمت مهم تاریخ به مندرجات توریة و چند کتابی، که از مورخین و نویسندگان عهد قدیم باقی مانده، محدود می‌شد. بنابراین موادّی که برای تاریخ لازم است بسیار کم و اطلاعات خیلی محدود بود، خود علم تاریخ هم برای تحقیقات اسلوب علمی نداشت. پس جای تعجب نیست که علماء این علم راجع بتاریخ مشرق قدیم، بجای آنکه از جزئیات پی بکلیات برند، کلیاتی در نظر گرفته با قیاس جزئیات را از آن استنتاج می‌کردند. بقدری که این اسلوب[۱] بتاریخ مزبور ضرر زد، به هیچ‌یک از قسمت‌های دیگر به آن اندازه زیان نرسانید. حال بدین منوال بود تا در عصر ما اوضاع تغییر کرد و قرن سیزدهم هجری، یا نوزدهم میلادی، گوشه‌هائی از پردۀ ضخیم قرون عدیده، که گذشته‌های مشرق قدیم را در پس خود پنهان می‌داشت و هنوز هم دارد، بلند کرد: سنگهائی که سطح آن از خطوط قدیمه پوشیده، دفترخانه‌ها دولتی از دول بزرگ عهد عتیق، کتابخانه و آثار پادشاهان با عظمت، هزاران لوحه، عده‌ای بیشمار از حجاریها، آثار و اشیاء از زیر زمین بیرون آمده و خاموشی را به یک‌سو نهاده بذکر حوادث و وقایع قرنها پرداختند.
معلوم است که با این حال منابعی جدید برای دانستن تاریخ مشرق قدیم بدست آمد و اطلاعات حاصله مبنای تاریخ مشرق قدیم, ا، که از نظر فلسفی با قیاس ساخته شده بود، از بیخ و بن برافکنده بنورۀ کاخ متینی ریخت، که در آتیۀ نزدیک آن را از
- ↑ Methode
