برگه:TarikheMoaserV1.pdf/۱۴

این برگ نمونه‌خوانی شده ولی هنوز هم‌سنجی نشده‌است.
۴

سمیتکو» تألیف شرف‌الدین قهرمانی، «جنگ ایران - روس» تالیف جمیل قوزانلو.

برای دورهٔ پس از مشروطیت «زندگانی سیاسی سلطان احمد شاه قاجار» و «تاریخ بیست سالهٔ ایران» در سه مجلد تألیف حسین مکی و «تاریح مختصر احزاب سیاسی - انقراض قاجاریه» تألیف ملک الشعراء بهار نیز چاپ شده که در برخی از حوادث راهنما تواند بود.

ازین فهرست مؤلفاتی که ایرانیان درین دوره فراهم کرده‌اند و چاپ شده است چون بگذریم شاید معتبرتر و سودمندترین منابع برای تاریخ این دوره کتابها و اسنادی باشد که بزبانهای اروپایی فراهم کرده‌اند. درین دوره راه اروپاییان بر ایران از همیشه بیشتر باز بوده است و صدها مسافر باندیشهای گوناگون صواب و ناصواب و با مهر و کین بایران آمده و در بازگشت یا بحقیقت گویی و حقیقت جویی و یا برای جلب مشتری و سود ورزی کتابهایی بزبانهای مختلف و بیشتر بانگلیسی و فرانسه و آلمانی و روسی پرداخته‌اند و گاهی هم بزبانهای دیگر اروپایی مانند دانمارکی و سوئدی و نروژی و هلندی و ایتالیایی و اسپانیایی و لهستانی ولی بمراتب کمتر از آن چهار زبان اصلی کتابهای انتشار یافته است که در ضمن هزاران رطب و یابس و غث و سمین گاهی هم مطلب تاریخی و حقیقتی جستن می‌کند.

همهٔ این کتابها را که شمارهٔ آنها از هزار می‌گذرد نمیتوان بکسانی که در پی تاریخ این دوره‌اند توصیه کرد و بلکه بیشتر باید آنها را بیدار کرد که ازین کتابها بر حذر باشند، یا لااقل مندرجات آنها را با احتیاط بپذیرند و همیشه با بدگمانی بآنها بنگرند. حتی در اسناد سیاسی که برخی از دول بزرگ اروپا برای تزکیه و تبرئه سیاست خود نشر داده‌اند حقیقت دگرگونیست و حوادث را بمیل خود گردانیده‌اند.

در میان این کتابها چند کتاب تاریخ هم هست که گاهی باختصار و گاهی مفصل تر حوادث را شرح داده‌اند و در بارهٔ آنها نیز نباید مطلقاً نیک بین و زود باور بود. یکی از آنها که بیش از همه در ایران رواج دارد کتابیست در تاریخ ایران که سر جان ملکلم فرستادهٔ شرکت هندوستان که دو بار بایران آمده بزبان انگلیسی نوشته و در همان دوران انتشار ببرخی از زبانهای اروپایی ترجمه شده و مترجمی زبردست آنرا بفارسی بسیار روان هم در آورده و سه بار در بمبئی چاپ شده و در ایران رواج کامل یافته است. این کتاب هرچند خلاصهٔ روشن و راهنمای خوبی برای مطالعه در وقایعست بسیار جاهای غرض آلود دارد که ناچار بیان احساسات و عقاید و حتی سیاست یک مأمور انگلیسی در آن دوران پر کشمکش زمان فتحعلی شاهست.

در تاریخ زمان فتحعلی‌شاه کتابی بفارسی هست بنام «مآثر سلطانیه» تألیف