تاریخ جراید و مجلات ایران/حرف الف بعده التا
که در افغانستان بمدیری ( برهان الدین ) بطور هفتگی نشر شده شماره ۴٣ سال دوم آن در ۸ صفحه بقطع وزیری با چاپ سنگی و کاغذی مرغوب در تاریخ چهار شنبه ۲۸ میزان ۱۳۱۰ شمسی مطابق ۹ جمادی الثانی ۱۳۵۰ قمری از طبع خارج گردید. است. محل اداره: خان آباد قطعن و قیمت اشتراك آن سالانه و ششماهه بترتیب از این قرار است؟
ولایات قطفن و بدخشان ۱۵ افغانی و ۳ افغانی، داخله ١۶ افغانی و ۳ و نیم افغانی: خارجه ۱۸ افغانی و ۴ و نیم افغانی. تك شماره ۱۰ پول
مندرجات روزنامه عبارت است از مقالات گوناگون، به فارسی غیر خالص و اخبار افغانستان و حوادث خارجه برای اطلاع از سبك فارسی‌نویسی روز نامه چند سطر از یکی از مقالات نسبتاً روان آنرا ذیلا نقل می‌کنیم؛ این مقاله تحت عنوان ( قدر از سوانح خلیفه عبدالملك بن مروان ) می‌باشد:
« ظاهر است که برای ترقیات اجتماعی و انفرادی تخلق باخلاق حمیده و تقلید بعادات برگزیده قدما خلفاء اهل اسلام علت کافی شمرده می‌شوند لهذا ما آیند عزم دارم در بعضی ستونات جریده اتحاد از سوانح برخی خلفا نشر نمایم، انشاء الله تعالی اما این منقولات ما بطور منتخبات و مختصرات خواهند بود چه نقل و اشاعه تاریخ مذكور كماهو بالتفصیل با ضیقت صحایف جریده اجازه و مصلحت نمی‌دهد من الله التوفیق ابن ابی عایشه رحمة الله علیه فرموده که چون... »
(۲۳) اتحاد اخوت
روزنامه اتحاد اخوت در تهران در سال ۱۳۰۴ شمسی بطور هفتگی منتشر شده است. امتیاز این روزنامه بمدیری ) میرزا حسینخان اخوت ) در تا ریخ ۶ خرداد ۱۳۰۴ شمسی از تصویب شورایعالی فرهنگ گذشته است.
(٢۴) اتحاد اسلام
روزنامه اتحاد اسلام را در اوائل سال ١٣٣۴ قمری آقای پرتو شیرازی در شیراز منتشر ساخته است.
میرزا حسینخان پر تو مدیر روزنامه اتحاد اسلام؛ از احرار و آزادیخوان شیراز بوده و در کتاب فارس وجنك بین‌الملل (ص ۱۱۹ ) نام وی در زمره آزادیخواهان ذکر شده است.
و نیز در کتاب مذکور صفحات ( ۲۸۸ و ۲۸۹ ) دو مقاله بعنوان حوادث شهری از روزنامه اتحاد اسلام یکی شماره دوم مورخ ۲۷ الاول و دیگری ربیع شماره ۴ مورخ ۱۲ ربیع الثانی ١٣٣۴ قمری نقل نموده است در همین کتاب قسمتی از شرح حال پرتو را بدین طریق ذکر کرده است. میرزا حسینخان پرتو مدیر روزنامه اتحاد اسلام که در آن اوان قریب به ۲۰ سال داشت ( منظور سال ١٣٣٤ قمری و زمان جنك بين الملل اول است که جمعی از آزادیخواهان در شیراز گرفتار شده اند . مؤلف ) از جوانان تحصیل کرد و با ذوق وصاحب طبع سلیم است که در راه مدافعه از وطن رنجها برده وده ماه در بیابانها متواری و فراری بوده است پس خود را بشیر از رسانیده و بورود دستگیر و در منزل شخصی عطاء الدوله محبوس شده و پس از چندی از زندان فرار کرده با ابو السادات که از مجاهدین رشید و غیور بوده و با او دريك محل محبوس بود خودرا بآباده رسانیده و ابوالسادات بقرار ادامه داده و در حدود اصفهان بدست رو سها شهید شده اما پرتو مدتی در آباده و در میان قشقائیان بسر برده و پس از آن که انگلستان در شیراز اعلان عفو عمومی دادند بشیر از برگشته و در آنجا چند شماره روزنامه ملت نگاشته که مطبوع طبع ملت نشده پس از نامه نگاری دست کشیده و بخوزستان رفته چند صباحی در آبادان و از بعد در طهران مستخدم نفت جنوب بوده اما چون این شغل با عقیده باطنی و مسلك دموکراسی او توافق نداشت استعفا داد . اينك در طهران در وزارت عدلیه مشغول خدمت است »[۱]
(۲۰) اتحاد اسلام
روزنامه اتحاد اسلام، در طهران، بمدیری و نویسندگی ( شیخ حسین لنکرانی) تاسیس و شماره اول سال آن در چهار صفحه با قطع بزرگ و چاپ سنگی در روز شنبه ٢٦ شوال ١٣٤٢ مطابق ۱۱ جوزای ۱۳۰۳ منتشر شده است .
علت تاسیس و انتشار این روزنامه بقسمیکه در سرمقاله شماره اول تحت عنوان ) با اینکه مایل نبودم چرا حاضر شدم ) ذکر شده از این قرار است « مجتمعين مسجد سلطانی ( منظور مسجد شاه طهران است که در سال ۱۳۰۳ جمعی بعنوان نجات بین النهرین از مظالم انگلیسها ؛ در اینجا مجتمع شده و از دولت جد ا تقاضای كمك و همراهی مینمودند ( که برای استخلاص حرمين وبين النهرين جمع شده بودند روزنامه لوای بین النهرین را تا شش شماره منتشر نموده ولی چون روزنامه مذکور نتوانست از همه جهت مظهر افکار جمعیت باشد، لذا از طرف جمعیت تعطیل و چون نامه هائی دائر بانتشار روزنامه رسید که باید حتما روزنامه منتشر شود؛ من بر خلاف نظر سابق خود حاضر شدم که جریده اتحاد اسلام واطبع و نشر نمایم .
پس از این قسمت مینویسد با اینکه میل نداشتم روزنامه نویس معرفی شوم ولی فلا حاضر شده و چون سابقا يك ورقة بعنوان شماره اول جریده اتحاد اسلام شده و این شماره بمنزله شماره دوم است؛ مع ذلك در معنی این شماره اول اتحاد اسلام و شماره هفت لوای بین النهرین است
ما نیز به پیروی از نظر مدیر روزنامه، این شماره را شماره اول ضبط کرده و تاریخ انتشار را؛ تاریخ این شماره دانسته‌ایم. مندرجات شماره اول پس از درج سرمقاله؛ عبارت از نطق خالصی می‌باشد که تمام صفحات ٣ و ۴ روزنامه را پر کرده است در حقیقت ر و ز نامه اتحاد اسلام هم مانند لواء بین النهر ین تحت نظر خالصی و برای ترویج و اشاعه افکار این مجتهد و مفتی تبعیدی بوده و بهمین جهت می‌توان هر دوی این دو روزنامه را ناشر افکار شیخ مهدی خالصی دانست. در زیر عنوان روز نامه اتحاد اسلام این سطر درج است: یا تقاضای توجه بمقدمه مندرجه در همین شماره تذکر می‌دهد که این روزنامه بجای جریده لوای بین النهرین برای مشترکین ارسال میشود. خصوصیات اتحاد اسلام از این قرار است: محل اداره موقتاً سرای حاج خان عجالتا هفته دو شماره منتشر میشود. قیمت اشتراك: هر صد نسخه ۴ صفحه، با همین قطع که جمعا چهارصد صفحه میشود، داخله ۵ تومان، خارجه شش تومان. تكشماره هفت شاهی ۰ از این روزنامه نگارنده تا شماره ۱۳ مورخ سه شنبه ۱۲ ذی حجه ١٣۴٢ - ٢۴ سرطان ۱۳۰۳ در دست دارد و ظاهراً این شماره که روى یك ورق هم چاپ شده، آخرین شماره منتشره باشد چه بقسمیکه در جراید آن ایام نوشته شده شیخ حسین لنکرانی در شب ۱۸ ذیحجه ١٣۴٢ قمری از طهران بمشهد و کلات تبعید شده و پس از چند ماه توقف اجباری در آن نواحی در رجب ١٣۴٣، از راه قفقاز و رشت بطهران بازگشته است روز نامه طلوع شماره ۶۶ سال دوم مورخ ٢۶ دلو ۱۳۰۳ مطابق ۲۹ رجب ١٣۴٣ بعنوان ( خیر مقدم ) می نویسد: « آقای آقاشیخ حسین لنکرانی مدیر روزنامه اتحاد اسلام که از لیله ۱۸ ذیحجه بکلات سپس در مشهد مقدس رضوی اجباراً انزوا گرفته بودند اخیراً از راه قفقاز مراجعت و بعد از چند روز توقف در رشت بطهران حرکت می‌کنند»
شیخ حسین لنگرانی از احرار و آزادیخواهان معروف ایران و از میلیون افراطی است؛ وی بطرفداری از عقایدی کمونیستی معروف و در زمان رضا شاه فقید بانز وا و مدتی را نیز در حبس می‌گذرانید. در دوره چهاردهم بنمایندگی مجلس انتخاب گردید و در مجلس جزء دسته اقلیت بود. بعلت دارا بودن عقاید افراطی بعد از شهریور ۲۰ نیز چند بار مورد سوء ظن قرار گرفته من جمله یکبار در سال ۱۳۲۲ شمسی جمعی ناشناس بخانه وی ریخته و او را تهدید بقتل نمودند. در ۱۳۲۶ در زمان حکومت قوام السلطنه؛ مدتی بکرمان تبعید شد و نیز پس از واقعه قتل مسعود؛ باتهام شرکت در قتل؛ با برادرانش، مورد بازجوئی مقامات شهربانی قرار گرفت و ویرا بعلت همین اتهام از کرج دستگیر و بطهران روانه‌اش نمودند. منتهی پس از چند روز آزاد شد برادران لنکرانی - آقای شیخ حسین لنکرانی دارای چهار برادر است که چون در تمام امور با یکدیگر و متفقند ببرادران لنکرانی معروف شده و نام‌های آنان بدین قرار است شیخ حسین لنکرانی؛ احمد: حسام، مصطفی؛ مرتضی لنکرانی • که در بین آن‌ها شیخ حسین معمم و ارشد برادران است. در واقعه قتل محمد مسعود مدیر روزنامه مرد امروز، نیز تمام برادران متفقاً دستگیر و بشهربانی احضار گردیدند برادران لنکرانی باندازه متنفذ و صاحب شانند که کمتر واقعه در طهران رخ می‌دهد که بدون اطلاع وصواب دید آن‌ها باشد. پیش آمد قتل مسعود یکی از آن و قایع بشمار می‌رود. رویهمرفته برادران لنکرانی و بخصوص آقاشیخ حسین لنگرانی دارای یك زندگانی پر از حادثه و مردمی ماجراجو بشمار می‌روند.
(۲۶) اتحاد شرق
روزنامه اتحاد شرق؛ در طهران؛ در سال ۱۳۰۳ هفته سه بار منتشر شده است.
(۲۷) اتحاد مشرقی
روزنامه اتحاد مشرقی در جلال آباد افغانستان بمدیری (برهان الدین صاحب) تأسیس و در سال ۱۳۳۸ قمری منتشر شده است.
(۲۸) اتحادیه سعادت
روزنامه اتحادیه سعادت در طهران بطور هفتگی تأسیس و منتشر شده است. برون در کتاب مطبوعات و شعر خود مینویسد «روز نامه اتحاد به سعادت، بطور هفتگی؛ در سال ۱۳۲۵ قمری؛ در طهران منتشر شده است.»
(۲۹) آتش
روزنامه آتش در سال ۱۳۰۳ شمسی؛ در تهران تأسیس و هفته سه بار منتشر شده است.
(۳۰) آتش فشان
روزنامه آتش فشان؛ در شیراز، بمدیری و نگارندگی آقای ( میرزا علی آقای عزمی شیرازی) در اواسط سال ۱۳۰۳ شمسی منتشر شده است. این روز نامه در چهار صفحه بقطع وزیرى بزرك با چاپ سربی در مطبعه (شعبه بحرین شیراز) چاپ و و با خصوصیات زیر انتشار یافته بهای روزنامه سالیانه شیراز ۴۵؛ داخله ۵٠ خارجه ۶٠ قرآن است. اعلانات صفحه اول سه قرآن دوم دو قرآن سوم یك قرآن چهارم دهشاهی اسم روزنامه (آتش فشان) با خط نستعلیق درشت در طرف راست عنوان روز نامه درج است. آدرس روزنامه تلگرافی - کتبی: آتش فشان شیراز. با اینکه در عنوان روزنامه نوشته شده است این جریده جامع الاطراف ومصور است. مع ذلك در شماره‌های موجود تصویری دیده نمی‌شود. در تاریخ انتشار بذکر ماههای قمری و شمسی قناعت شده و ذکری از سال انتشار نشده است. مثلاً شماره پنج سال اول بدیتقسم مورخ است: بتاریخ یوم شنبه دوم شهر جمادى الأول ۶ قوس سیقان تیل بیست و هشتم نوامبر ١٩۴٢ مسیحی ١۵ تشرین ٠٢٢٣۶ در عنوان روزنامه این جلسه «بخدا و احساسات پاك مستظهریم» نیز چاپ شده است.
مندرجات روزنامه پس از درج مقاله اساسی که معمولاً بقلم آقای (عزمی) است عبارت از اخبار فارس و حوادث آن سامان است. و نیز قسمتی از اخبار خارجه و اخبار ولایات در آن دیده میشود. و گاهی اشعاری از شعرای فارس از قبیل سالار جنك و دیگران در روزنامه چاپ شده. سرمقاله شماره پنجم که انتشارش مصادف با و رود مرحوم (سردار سپه) رئیس الوزراء و فرمانده کل قوا بشیراز بود. تحت عنوان (قبول ضدین با ندامت سردار اقدس) نوشته شده و خلاصه‌اش راجع باظهار ندامت و پشیمانی سردار اقدس ) شیخ خزعل معروف ) است که بوسیله تلگرافی در بیست و ششم عقرب مخابره گردیده. در این موقع جراید فارس بخصوص بشدت سانسور و در انتشار آن‌ها کاملاً مراقبت شده است چنانکه آقای عز می‌هم در همین سر مقاله اشاره بسانسور جراید نموده مینویسد « ولی چه باید کرد که امروزه بواسطه موجودیت سانسور؛ قلم روزنامه‌نگار شکسته و بهیچ وجه اجازت ندارد که اطلاعات خود را در طی نگارش آورده، آلام متوجه را نوشته و در اطراف اثرات بنیان کش بروز عقیدتی دهد - بهترین دلیل بر صدق عرایض نگارنده اوراق گذشته آتش فشان است که مقالات اساسی آن یا کلیه در هر ورقی چند قسمت آن را زده‌اند که مفهوم خیالی آن صفحات هم بدست قارئین محترم نیامده است. اتفاقاً در سرمقاله همین شماره نیز سانسور کار خود را نموده و چند جای مقاله بواسطه سانسور شدن سفید مانده است.
سابقا بعضی از مدیران جراید را رسم چنین بود که قسمت‌های سانسور شده را سفید می‌گذاشتند در همین مقاله نیز بشدت بشیخ خزعل حمله شده و شیخ ر ا آلت بلا اراده اجانب دانسته بعلت سانسور جای مطالب حذف شده سفید است. آقای عزمی مدیر آتش فشان در آخر سرمقاله خود وجود رئیس دولت را ( سردار سپه) در فارس مفتنم دانسته و پس از تقدیم تبریك مینویسد > از مقام ریاست معظم دولت با آن علاقه مفرطی که باستقلال ایران دارند استدعا می‌کنیم که هر چه زودتر ممکن شود این فشار طاقت‌فرسا را از جراید مرتفع و اجازت دهند تا جراید با آزادی فکر و قلم بتشریح امراض وارده مبادرت نمایند و جامعه جراید و قاطبه علاقه‌مندان بحضرتت را مدیون مراحم ملوکانه فرموده فرمایند > با اینهمه اصرار و الحاحیكه مدیران جراید فارس و بخصوص مدیر آتش فشان نسبت بآزادی جراید نموده با وجود این بقسمیکه در روزنامه اختر مسعود چاپ اصفهان مورخ پنجشنبه ١۴ ذیقعده ١٣۴۴ قمری؛ تحت عنوان ( تأسف ) نوشته؛ در این تاریخ « جریده شریفه آتش فشان فارس بجرم حق‌نویسی از طرف والی فارس توقیف شده است » مدیر اختر مسعود پس از این خبر اظهار تأسف نموده مینویسد. آری جراید حقگورا همیشه در مضیقه و فشار انداخته اوراقشان را پاره و اقلامشان را می‌شکنند.
طبق خبریکه بعد یعنی در شماره ۵ سال هشتم اختر مسعود مورخ دو شنبه ٢۶ ربیع الاول ۱۳۴۵ قمری؛ روزنامه مذکور راجع بازادی جراید نوشته معلوم می‌شو د مدت چهار ماه یعنی از ذیقعده ۴۴ تا ربیع الاول ۴۵ تمام جراید فارس و من جمله روز نامه آتش فشان توقیف بوده است.
پس از توقیف عموم جراید فارس که در بین آن‌ها روزنامه آتش فشان نیز توقیف شده در اواخر سال ۱۳۰۴ شمسی مطابق ١٣۴۴ قمری بجای ( آتش فشان ) روز نامه دیگری بنام ( حیات کارگر ) در شیراز منتشر شده است. این روز نامه چنانچه بعداً در حرف (ح) این کتاب بتفصیل خواهیم بیان کرد بمدیر مسئولی ( علی آقای نجار ) و مؤسس و نگارندگی ( عزمی آتش فشان ) در شیراز تأسیس شده و در عنوان جمله ( بجای آتش فشان ) مسطور است. خصوصیات روزنامه حیات کارگر را در محل خود ذکر خواهیم کرد. آنچه لازم است این جا یاد‌آور شویم این است که سال تأسیس حیات کارگر بقسمیکه در بالای اسم روزنامه نوشته شده سال ١٣٠۴ شمسی مطابق ١٣۴۴ قمریست؛ از طرفی تاریخ تصویب امتیاز این روزنامه در شورایعالی فرهنك ١۶ آذر ١٣٠۴ است و با در نظر گرفتن باینکه آغاز انتشار آتش فشان عقرب ۱۳۰۳ بوده معلوم میشود این روزنامه نزدیك یكسال در شیراز منتشر شده است. لحن روزنامه نسبت بسیاست انگلیس خیلی تند و بخصوص در چند شماره بشیخ خزعل و طرفداری انگلیسها از او حملات شدیدی شده است. و شاید بهمین علت هم همیشه قسمتی از مندرجاتش سانسور و نوعاً مدیر روزنامه از موانع سانسور شکایت دارد از نواقص روزنامه یکی ریختگی حروف و دیگر بدی چاپ آنست و علاوه بر این تاریخ انتشار نیز صریحاً چنانکه در پیش اشاره کردیم واضح نیست.
یکی از نویسندگان روزنامه که مقالات مختلفی بامضای او در روزنامه درج شده (فضل الله بدیع شیرازی) است.
(۲۱) آتشکده
روزنامه آتشکده، در سال ۱۴۰۸ شمسی بطور هفتگی در خراسان تأسیس
شده است.(۳۲) اتفاق
روزنامه اتفاق در شهر عراق ) اراك ( در سال هزار و سیصد و بیست و شش قمری منتشر شده است. از این روزنامه نگارنده تا کنون نمونه بدست نیاورده و اطلاعات نگارنده راجع بآن از شماره ۱۱ سال اول روزنامه تئاتر مورخ چهارشنبه ۱۷ جمادی الاولى هزار و سیصد و بیست و شش قمری گرفته شده است ( برای اطلاع از روزنامه تئاتر رجوع بحرف ت این کتاب شود ) بر حسب مندرجات روزنامه تئاتر که تحت عنوان ( بشارت ) نوشته روز نامه اتفاق در سال هزار و سیصد و بیست و شش در شهر عراق به مدیری ( میرزا حبیب الله خان عکاس باشی ) با طبع ژلاتین منتشر شده، عین عبارت روزنامه تئاتر این است:
«بشارت. از این پست مکتوبی با چند طغرا روزنامه باداره رسید که مکتوب از فاضل دانشمند جناب میرزا حبیب الله خان عکاس باشی و روزنامه نیز‌زاده فکر بكر جناب معزی الیه و موسوم بروزنامه اتفاق است که در عراق با ژلاتین طبع میشود از درج مندرجات مکتوب که فاضلانه نگاشته و روزنامه محقر تئاتر را تمجید فرموده‌اند صرف نظر کردیم ۰۰۰ ولی روزنامه مزبور دارای مطالبی سیاسی و اخبارات ولایتی عراق و غیره است و الحق چشم از زیارت آن روشن میشود افسوس که اهالی عراق اینقدر همت نکرده‌اند که این مرد دانشمند را باوردن مطبعه صحیح كمك و اعانت فرمایند که جریده خود را ترقی داده موجبات ترقی را برای اهالی فراهم کند. امیدواریم بزرگات و تجار عراق بذل جهد فرمایند و مطبعه حروف سربی یا لااقل سنگی بیاورند هم فایده حاصل خواهند کرد هم نام نیك آن‌ها بلند آوازه میشود. »
(۳۳) اتفاق
روز نامه اتفاق بطور هفتگی در سال هزار و دویست و هشتاد و نه شمسی در رضائیه تأسیس شده است.
مرحوم تربیت در فهرست روزنامه‌های آذربایجان مینویسد اتفاق روزنامه هفتگی در رضائیه بمدیریت حاجی ابراهیم افشار در هزار و سیصد و بیست و هشت قمری »
(٣۴) اتفاق
روزنامه اتفاق در سال هزار و دویست و نود شمسی بطور پانزده روزه در شهر رشت تأسیس و شماره اول آن در ١۶ جمادی الثانی هزار و سیصد و بیست و نه قمری مطابق ١۴ ژوئن ۱۹۰۹ میلادی منتشر شده. این روز نامه بمدیریت معصوم‌زاده شکوری و جمشید‌زاده) و ارگان حزب اتحاد و ترقی بوده است. برون در فهرست مطبوعات ایران ( صفحه ٣٥ ) مینویسد : يك نسخه روزنامه بنام اتفاق در دست دارم که در رشت با چاپ سنگی منتشر شده و مورخ بتاریخ ۲۱ ربیع الاول ۱۳۲۷ قمری مطابق ۱۲ آوریل ۱۹۰۹ است . مدیریت این روزنامه بعهده ( میر عبدالباقی و علی آقا ناظم ) موسسين مدرسه اتفاق و اشعاری خطاب بمحمد علیشاه در آن درج است .
نگارنده در اثر دسترسی پیدا نکردن به نمونههای این روزنامه تا کنون تفصیل بیشتری در باره این دو روزنامه بدست نیاورده و معلوم نشد که روزنامه که برون یاد آور شده همان است که ما عنوان قرار داده ایم با غیر از آن است .
(۳۵) اتفاق اسلام
روز نامه اتفاق اسلام بمدیری و نگارندگی ) سرور - جویا ) در شهر هرات افغانستان بزبان فارسی در سال ۱۲۹۹ شمسی تاسیس و شماره ٤٤ سال هشتم آن در ٤ صفحه بقطع بزرك در مطبعه حروف سربی ( مطبعه دانش ) طبع و در تاریخ سه شنبه ٢٦ جمادى الثانى ١٣٤٩ قمرى و ٢٦ عقرب ۱۳۰۹ و ۱۸ نوامبر ۱۹۳۰ منتشر شده است. روزنامه اتفاق اسلام هفته یکبار روزهای سه شنبه طبع و منتشر میشده و خصوصیات آن بدین قرار است: محل اداره هرات چهار ،باغ جنب مدیریت خارجه . بها ؛ شهر هرات سالیانه ٦ افغانی • داخله افغانستان ۷ افغانی . مالك خارجه ١٥ افغانی قیمت شماره ۸ پیسه همه امور تحریریه بنام مدیر فرستاده میشود. جریده ما در پذیرفتن همه نوع مقالات حاضر و در اصلاح آن خود اداره مجاز و مختار است .
روزنامه اتفاق اسلام با کاغذی خوب و طبعی مرغوب همه هفته مرتبا چاپ میشده و اسم روزنامه ( اتفاق اسلام ) با خط نستعلیق درشت در عنوان روزنامه نوشته شده و در آن این جمله ( سال تاسیس ۱۲۹۹ ) درج است.
مندرجات روزنامه تمام بزبان فارسی و عبارت است از مقاله افتتاحی ( در شماره نمونه مقاله مذکور تحت عنوان تقدیر خدمت نوشته شده) و اخبار خارجه و وقایع هرات و مقالات متفرقه و مقالات وارده و چند آگهی . در شماره نمونه در صفحه ٤ اشعاری بعنوان ( ادبیات ) اثر طبع ( ملا عبد الله احراری ) بفارسی درج شده که دو شعر اول آن بدین قسم است :
ای نفس اگر زفعل بد خود گذر کنی * خود را زیر پا بکشی تاج سر کنی
ورجا بجا بمانی وز شیوه نگذری * خود را مقیم دوزخ و نار سفر کنی
روزنامه اتفاق اسلام با اینکه بزبان فارسی بوده ولی در افغانستان نفوذ و شهرتی بسیار داشته است چنانکه در شماره ٤٤ سال هشتم در يك مقاله وارده خطاب بمدیر روز نامه چنین نوشته است: چون اتفاق اسلام یگانه زبان حصه بزرك افغانستان و مخصوصا مایلن اهالی فراه و هرات است بنا بر این هر واقعه که در این حصه ملك واقع شود باید بدون کم و زیاد ما مردم بشما اطلاع بدهیم و شما درج صحائف اخبار نمائید.
در همین شماره فرمانی از محمد نادر شاه پادشاه افغانستان درباره خدمات قلمی مدیر روزنامه اتفاق اسلام درج شده که تا اندازه اهمیت و نفوذ روزنامه را می‌رساند وعین آن فرمان اینست. فرمان شاهانه. تاریخ ۲۸ میزان ۱۳۰۹ صداقت همراه غلام سرور خان جویا مدیر روزنامه اتفاق اسلام. خدمات قلمیه شما که در توسعه معلومات و بیداری ابنای وطن در صفحات جریده شیرین اتفاق اسلام ابراز داده‌اید تقدیر و از اینکه جریده اتفاق اسلام تحت اداره شما موجبات د لچسبی را فراهم آورده اظهار رضائیت داریم و از خداوند مانند شما نهال‌های برومند را در سرزمین وطن بسیا تر خواستاریم. تا این وطن محبوب ما که محتاج هر نوع جد وجهد و غمخواری و تلطف ابنای خود می‌باشد اوج پیرای سعادت گردد. نسبت بمعروضه اول میزان شما امر دادم که تصاویر مطلوب را برای شما بفرستنده ( محمد نادر ) نمبر ١٠٠۵
(۳۶) اتفاق کارگران
روزنامه اتفاق کارگران؛ در تهران، بسال ۱۲۸۹ شمسی بطور پانزده روزه تأسیس شده است.
(۷) آثار جم
روز نامه آثار جم؛ در شیراز، بمدیری سید محمد رضا احتشام ( احتشام نظام ) منتشر شده و پس از چندی تعطیل میشود. در سالنامه ١۴ - ١٣١۵ معارف فارس سال تأسیس روزنامه ۱۳۰۳ شمسی ضبط شده در صورتیکه در شماره ۷ و ۸ مجله تعلیم و تربیت منتشره از طرف وزارت فرهنك؛ در جائیکه فهرست جراید ومجلات مصوبه شورای عالی فرهنگ را آورده در باره این روزنامه مینویسد؛ « روزنامه آثار با کاریکاتور در شیراز بمدیری میرزا محمد رضا خان احتشام نظام در ۲۷ خرداد ۱۳۰۴ شمسی امتیاز آن از تصویب شورای عالی معارف گذشته است. و چون تا کنون نگارنده نمونه از این روزنامه بدست نیاورد. لذا نمی‌توانم در باره تاریخ انتشار و سایر خصوصیات آن اظهار نظری بنمایم ولی قدر مسلم مندرجات مجله تعلیم و تربیت مقدم بر سالنامه فارس و بحقیقت نزدیکتر است.
(۳۸) احتیاج
روزنامه احتیاج بطور هفتگی در تبریز با چاپ سنگی بمدیریت ( علیقلی معروف بصفر اف) منتشر شده. این روزنامه در سال ١٣٩۶ قمری تأسیس و پس از انتشار هفت شماره بامر‌امیر نظام گروسی حاکم آذربایجان توقیف گردیده است.
علیقلی معروف بصفر اف دو روزنامه دیگر در تبریز بنام اقبال و آذربایجان
- ↑ فارس و جنك بين الملل صفحة ٢٩٢