جامی (اورنگ یکم سلسلةالذهب)/معتمر نام، مهتری ز عرب

by جامی

	معتمر نام، مهتری ز عرب			رفت تا روضه‌ی نبی یک شب
	رو در آن قبله‌ی دعا آورد			ادب بندگی بجا آورد
	ناگه آمد به گوشش آوازی			که همی گفت غصه‌پردازی،
	کای دل امشب تو را چه اندوه است؟			وین چه بار گران‌تر از کوه است؟
	مرغی از طرف باغ ناله کشید			بر تو داغی بسان لاله کشید،
	واندرین تیره‌شب ز ناله‌ی زار			ساخت از خواب خوش تو را بیدار؟
	یا نه، یاری درین شب تاریک			از برون دور و از درون نزدیک
	بر تو درهای امتحان بگشود			خوابت از چشم خون‌فشان بر بود،
	بست هجرش کمر به کینه تو را			سنگ غم زد بر آبگینه تو را؟
	چه شب است این چو زلف یار دراز؟			چشم من ناشده به خواب فراز؟
	قیر شب قید پای انجم شد			مهر را راه آمدن گم شد
	این نه شب، هست اژدهای سیاه			که کند با هزار دیده نگاه
	تا به دم درکشد غریبی را			یا زند زخم بی‌نصیبی را
	منم اکنون و جان آزرده			زو دو صد زخم بر جگر خورده
	زخم او، جا درون جان دارد			گر کنم ناله، جای آن دارد
	کو رفیقی که بشنود رازم؟			واندرین شب شود هم آوازم؟
	کو شفیقی که بنگرد حالم			کز جدایی چگونه می‌نالم؟
	هرگزم این گمان نبود به خویش			کیدم اینچنین بلایی پیش
	ریخت بر سر بلای دهر، مرا			داد ناآزموده زهر، مرا
	هر که ناآزموده زهر خورد			چه عجب گر ره اجل سپرد؟
	چون بدین جا رساند ناله‌ی خویش			کرد با خامشی حواله‌ی خویش
	آتش او درین ترانه فسرد			شد خموش آنچنان که گویی مرد
	معتمر چون بدید صورت حال			بر ضمیرش نشست گرد ملال
	کنهمه نالش از زبان که بود؟			و آنهمه سوزش از فغان که بود؟
	چیست این ناله، کیست نالنده؟			باز در خامشی سگالنده؟
	آدمی؟ یا نه آدمی‌ست، پری‌ست			کدمی وار گرد نوحه‌گری‌ست؟
	کاش چون خاست از دلش ناله			ناله را رفتمی ز دنباله
	تا به نالنده راه یافتمی			پرده‌ی راز او شکافتمی
	کردمی غور در نظاره‌گری			دست بگشادمی به چاره‌گری
	چون بدین حال یک دو لحظه گذشت			حال آن دل‌رمیده باز بگشت
	تیز برداشت همچو چنگ آواز			غزلی جانگداز کرد آغاز
	غزلی سینه‌سوز و دردآمیز			غزلی صبرکاه و شوق‌انگیز
	حرف حرفش همه فسانه‌ی درد			نغمه‌ی محنت و ترانه‌ی درد
	اولش نور عشق را مطلع			و آخرش روز وصل را مقطع
	در قوافی‌ش شرح سینه‌ی تنگ			بحر او رهنما به کام نهنگ
	گه در او ذکر یار و منزل او			وصف شیرینی شمایل او
	گه در او عجز و خواری عاشق			قصه‌ی خاکساری عاشق
	گه در او محنت درازی شب			عمر کاهی و جانگدازی شب
	گه در او داستان روز فراق			حرقت داغ شوق و سوز فراق
	آن بزرگ عرب چو آن بشنید			جانب او شدن غنیمت دید
	تا شود واقف از حقیقت راز			رفت آهسته از پی آواز
	دید موزون جوانی افتاده			روی زیبا به خاک بنهاده
	لعل او غیرت عقیق یمن			شکر مصر را رواج‌شکن
	جبهه رخشنده در میان ظلام			همچو پر نور آبگینه‌ی شام
	بر رخش از دو چشم اشک‌فشان			مانده از رشحه‌ی جگر دو نشان
	داد بر وی سلام و یافت جواب			کرد بر وی ز روی لطف خطاب
	که «بدین رخ که قبله‌ی طلب است			به کدامین قبیله‌ات نسب است؟
	بر زبان قبیله نام تو چیست؟			آرزویت کدام و کام تو چیست؟
	دلت این گونه بی‌قرار چراست؟			همدمت ناله‌های زار چراست؟
	چیست چندین غزل‌سرایی تو؟			وز مژه خون دل گشایی تو؟»
	گفت: «از انصار دارم اصل و نژاد			پدرم نام من، عتیبه نهاد
	وآنچه از من شنیدی و دیدی			موجب آن ز من بپرسیدی،
	بنشین دیر! تا بگویم باز			زآنکه افسانه‌ای‌ست دور و دراز
	روزی از روزها به کسب ثواب			رو نهادم به مسجد احزاب
	روی در قبله‌ی وفا کردم			حق مسجد که بود ادا کردم
	بستم از جان نماز را احرام			کردم اندر مقام صدق قیام
	به دعا دست بر فلک بردم			پا به راه اجابت افشردم
	عفوجویان شدم به استغفار			از همه کارها و، آخر کار
	از میان با کناره پیوستم			به هوای نظاره بنشستم
	دیدم از دور یک گروه زنان			سوی آن جلوه گاه، گام‌زنان
	نه زنان بل ز آهوان رمه‌ای			هر یکی را ز ناز زمزمه‌ای
	از پی رقصشان به ربع و دمن			بانگ خلخال‌ها جلاجلزن
	بود یک تن از آن میان ممتاز			پای تا سر همه کرشمه و ناز
	او چو مه بود و دیگران انجم			او پری بود و دیگران مردم
	پای از آن جمع بر کناره نهاد			بر سرم ایستاد و لب بگشاد
	کای عتیبه! دل تو می‌خواهد			وصل آن کز غم تو می‌کاهد؟
	هیچ داری سر گرفتاری			کز غمت بر دلش بود باری؟
	با من این نکته گفت و زود برفت			در من آتش زد و چون دود برفت
	نه نشانی ز نام او دارم			نه وقوف از مقام او دارم
	یک زمان هیچ‌جا قرارم نیست			میل خاطر به هیچ کارم نیست
	نه ز سر خود خبر مرا، نه ز پای			می‌روم کوبه کوی و جای به جای»
	این سخن گفت و زد یکی فریاد			یک زمانی به روی خاک افتاد
	بعد دیری به خویش باز آمد			رخ به خون تر، ترانه‌ساز آمد
	شد خروشان به دلخراش آواز			غزلی سینه‌سوز کرد آغاز
	کای ز من دور رفته صد منزل!			کرده منزل چو جانم اندر دل!
	گرچه راه فراق می‌سپری،			سوی خونین‌دلان نمی‌گذری
	خواهشم بین، مباش ناخواه‌ام!			کز دو عالم همین تو را خواهم
	بی‌تو بر من بلای جان باشد			گرچه فردوس جاودان باشد
	چون بزرگ عرب بدید آن حال			به ملامت کشید تیر مقال
	کای پسر، زین ره خطا بازآی!			جای گم کرده‌ای، به جا بازآی!
	توبه کن از گناهکاری خویش			شرم‌دار از نه شرم‌داری خویش!
	نه مبارک بود هوس بر مرد			مردی‌ای کن، ازین هوس برگرد!
	گفت کای بی‌خبر ز ماتم عشق!			غافل از جانگدازی غم عشق!
	عشق هر جا که بیخ محکم کرد			شاخ از اندوه و میوه از غم کرد
	به ملامت نشایدش کندن			به نصیحت ز پایش افگندن
	مشک ماند ز بوی و، لعل از رنگ			فلک از جنبش و، زمین ز درنگ،
	لیک حاشا که یار دل‌گسلم			رخت بربندد از حریم دلم
	حرف مهرش که در دل تنگ است			همچو نقش نشسته در سنگ است
	آمد از عشق شیشه بر سنگ‌ام			به ملامت مزن به سر سنگ‌ام!