شاهنامه (تصحیح ژول مل)/رزم کردن کاوس با شاه هاماوران

by فردوسی

پادشاهی کی کاؤس

کار کی کاؤس بشهر بربرستان ودیگر داستانها

---

رزم کردن کاؤس با شاه هاماوران

	ز موبد بدین گونه داریم یاد			هم از گفت آن پیر دهقان نژاد
	کز آنپس چنان کرد کاؤس رای			که در پادشاهی بجنبد ز جای
	از ایران بشد تا بتوران و چین			گذر کرد از آنپس بمکران زمین
	ز مکران شد آراسته چون عروس			بر آمد دم نای و بوق و کوس
	بپذرفت هر مهتری باژ و ساو			نکرد آزمون گاو با شیر تاو		۵
	چنان هم گرازان ببربر شدند			جهانجوی با تاج و افسر شدند
	شه بربرستان بیآراست جنگ			کز انبوه ایشان جهان گشت تنگ
	سپاهی بیآمد ز بربر برزم			که برخاست از لشکر شاه بزم
	گس از خاک دست و عنانرا ندید			ز گرد سپه کوه شد ناپدید
	بزخم اندر آمد همی فوج فوج			بر آنسان که بر خیزد از آب موج		۱۰
	چو گودرز گیتی بر آن گونه دید			ز کوهه عمود گران بر کشید
	بزد اسپ با نامداران هزار			ابا نیزه و تیر جوشن گذار
	بر آویخت و بدرید قلب سپاه			دمان از پس او همی رفت شاه
	تو گفتی ز بربر سواری نماند			بگرد اندرون نیزه‌داری نماند
	بشهر اندرون هر که بد سال خورد			چو بر گشته دیدند باد نبرد		۱۵
	همه پیش کاؤس شاه آمدند			جگر خسته و با گناه آمدند
	که ما شاه را چاکر و بنده‌ایم			همان باژ را گردن افگنده‌ایم
	بجای درم زر و گوهر دهیم			سپاسی بگنجور بر سر نهیم
	ببخشود کاؤس و بنواخت شان			یکی راه و آئین نو ساخت شان
	وز آنجایگه بانگ صنج و درای			خروش آمد و نالهٔ کرّنای		۲۰
	چو آمد از آن شهر بربر گذر			سوی کوه قاف آمد و باختر
	چو آگاهی آمد بدیشان ز شاه			نیایش کنان بر گرفتند راه
	پذیره شدندش همه مهتران			بسر بر نهادند باژ گران
	چو فرمان گزیدند و جستند راه			بی آزار برگشت شاه و سپاه
	سپهرا سوی زابلستان کشید			بمهمانیٔ پور دستان کشید		۲۵
	ببد شاه یکاه در نیمروز			گهی رود و می‌جست و گه باز و یوز
	برین بر نیآمد بسی روزگار			که بر گوشهٔ گلستان رست خار
	کس از آزمایش نیابد جواز			نشیب آیدش چون شود بر فراز
	چو شد کار گیتی بدین راستی			پدید آمد از تازیان کاستی
	یکی با گهر بود و با گنج و کام			درفشی بر افراحت از مصر و شام		۳۰
	ز کاؤس کی روی برگاشتند			در کهتری خوار بگذاشتند
	چو آمد بشاه جهان آگهی			که انباز دارد بشاهنشهی
	بزد کوس و بر داشت از نیمروز			شده شاد دل شاه گیتی فروز
	سپه بر سپرها نبشتند نام			بجوشید شمشیرها در نیام
	سپهرا ز هامون بدریا کشید			بدآن سو کجا دشمن آمد پدید		۳۵
	بی اندازه کشتی و زورق بساخت			برآشفت و بر آب لشکر بتاخت
	همانا که فرسنگ بودی هزار			اگر راه را پای کردی شمار
	همی راند تا در میان سه شهر			ز گیتی برین گونه جوینده بهر
	بدست چپش مصر و بربر براست			ز ره بر میانه بر آنسو که خواست
	به پیش اندرون شهر هاماوران			بهر کشوری در سپاهی گران		۴۰
	خبر شد بر ایشان که کاؤس شاه			برآمد از آب زره با سپاه
	هم آواز گشتند با یکدگر			سپهرا سوی بربر آمد گذر
	سپه بود چندان یل تیغ زن			ببربرستان در شده انجمن
	سپاهی که دریا و صحرا و کوه			شد از نعل اسپان ایشان ستوه
	نبد شیر درّنده را جایگاه			نه پیل ژیان یافت بر دشت راه		۴۵
	پلنگ از سر سنگ و ماهی در آب			هم اندر هوا پرّ پرّان عقاب
	همی راه جستند و کی بود راه			دد و دام را بر چنان جایگاه
	چو کاؤس لشکر بخشکی کشید			کس اندر جهان کوه و هامون ندید
	جهان گفتی از دَرع وز جوشنست			ستاره ز نوک سنان روشنست
	ز بس خود زرّین و زرّین سپر			بگردن برآورده رخشان تبر		۵۰
	تو گفتی زمین گشت زرّ روان			همی بارد از تیغ هندی روان
	ز مغفر هوا گشته چون سندروس			زمین سر بسر تیره چون آبنوس
	بدرّید کوه از دم گاودم			زمین آمد از سمّ اسپان بخم
	ز بانگ تبیره ببربرستان			تو گفتی زمین گشت لشکرستان
	برآمد از ایران سپه بوق و کوس			برون رفت بهرام و گرگین و طوس		۵۵
	وز آن سو که گودرز کشواد بود			چو گیو و چو شیدوش و فرهاد بود
	فگندند بر یال اسپان عنان			بزهراب دادند نوک سنان
	چو بر کوههٔ زین نهادند سر			خروش آمد و چاک چاک تبر
	تو گفتی همه سنگ و آهن کنند			وگر آسمان بر زمین بر زنند
	بجنبید کاؤس از قلب گاه			سپاه اندر آمد به پیش سپاه		۶۰
	چنان شد که تاریک شد چشم مرد			ببارید شنگرف بر لاجورد
	تو گفتی هوا ژاله بارد همی			بسنگ اندرون لاله کارد همی
	ز چشم گوان آتش آمد برون			زمین شد بکردار دریای خون
	سه لشکر چنان شد از ایرانیان			که سر باز نشناختند از میان
	نخستین سپهدار هاماوران			بیفگند شمشیر و گرز گران		۶۵
	غمی گشت و از شاه زنهار خواست			بدانست کآن روز روز بلاست
	بپیمان که از شهر هاماوران			سپهبد دهد ساو و باژ گران
	از اسپ و سلاح و ز تخت و کلاه			فرستد بنزدیک کاؤس شاه
	چو این داده باشد ازو بگذرد			سپاهش بر و بوم او نسپرد
	ز گوینده بشنید کاؤس کی			بدین گفتها پاسخ افگند پی		۷۰
	که یکسر شما در پناه منید			نه جویندهٔ تاج و گاه منید
	بپرده سرای آمدش با سپاه			ابا شادی و کام کاؤس شاه
	فرستاده آمد ز هاماوران			بیآورد گنج و سلیح گران
	زبرجد بیآورد و گنج و گهر			چنین گفت ای مهتر دادگر
	همه چاکر و خاکپای تویم			اگر مهترانیم اگر کهتریم		۷۵
	همه ساله پیروز بادی و شاد			سر و بخت دشمن نگونسار باد
	چو آن گفته شد خاکرا داد بوس			بیآمد به پیش سپهدار طوس
	بسی زر و گوهر بیآورد پیش			ببخشید بر هر کسی کم و پیش