شرح حال رجال ایران/ابوالحسنخان بیگلربیگی
ابوالحسن میرزا ابوالحسن یا سید ابوالحسن خان بیگلربیگی معروف به سید کهکی، بطوریکه بعضی از مورخین اظهار نظر کرده‌اند میگویند که وی از اعقاب نزار که بچند واسطه به اسمعیل بن امام جعفر صادق (ع) میرسد و بعضی دیگر عقیده‌شان بر این است که سید ابوالحسن خان و اعقاب وی از اولاد حسن صباح معروف و یا جانشین او، کیا بزرگ امید، میباشد. در هر صورت ائمه اسمعیلی خود را از سادات حسینی دانسته و پیروانشان آنان را امام بر حق و پیشوای خود میدانند و بر هر یک از پیروان واجب است که خمس اموال خود را بامام بدهند و از همین لحاظ است که آقاخان‌ها از بسیاری دارائی در شمار متمولین طراز اول دنیا محسوب میشوند.
سادات اسمعیلی ابتداء در انجدان قم و محلات متوطن بوده‌اند[۱] و چون وجوهیکه، از بابت خمس از اسمعیلیهای هندوستان، بایران میرسید، در میان راه، بواسطه نبودن امنیت، بتاراج و یغمای غارتگران میرفت و چیزی عاید پیشوایان نمیگردید، از این جهت اینان، در اواخر سلطنت نادرشاه، محل خود را تغییر داده، و بشهر بابک کرمان، که نزدیک به بندر عباس، و اسمعیلیهای هندوستان بامام خود دسترسی داشتند، نقل مکان کردند؛ و در مدت اقامت خود، در آن نواحی، املاک فراوان برای خود تحصیل نمودند. سیدابوالحسن خان در زمان سلطنت کریم خان وکیل، و برادرش صادقخان زند، و همچنین جعفرخان و لطفعلی‌خان زند، که حاکم کرمان بوده از حکام بسیار مقتدر و متنفذ بود و بواسطه بذل و بخشش زیادی که داشت تا جائیکه بیشتر اوقات درآمد سالیانه خود را خرج میکرد و بمصرف میرساند؛ مردم از وی اطاعت و تمکین داشتند. سپهر، مؤلف ناسخ‌التواریخ، در صفحه ۱۵۷ تاریخ قاجاریه، مینویسد: «در مدت دولت زندیه سید ابوالحسنخان حکومت کرمان داشت و چون عزل شد در محلات که از محال قم است نشیمن گرفت و همچنان جماعت اسمعیلیه از هندوستان و ترکستان، زکوة خود را بحضرت او می‌آوردند و اگر نیروی سفر کردن نداشتند به آب دریا می‌افکندند، و چنان می‌پنداشتند، که به دست امام میرسد و بسیار کس نذر میکردند که، در حضرت امام حی، مدتی معین مجاور باشند و طی مسافت کرده در اراضی محلات، و هر جا که امام را مسکن باشد، حاضر میشدند و بجاروب‌کشی و دیگر کارها میپرداختند». آن قسمتی که راجع بعزل او است در سایر تواریخ که سید ابوالحسنخان از طرف زندیه معزول و در محلات نشیمن گرفته باشد، چنین چیزی دیده نشده است.
در اواخر حکومتش بواسطه پیشرفت آغا محمدخان قاجار و سلطه‌اش در بسیاری از قسمتهای مملکت باین مناسبت سیدابوالحسن خان بیگلربیگی نیز هواخواه او شد. در سال ۱۲۰۵ قمری که لطفعلی‌خان از شیراز برای تسخیر کرمان عازم آن شهر شد ابوالحسنخان جدا مانع ورود او بشهر گردید و لطفعلی‌خان با هر قدر کوشش نتوانست که شهر کرمان را بتصرف خود در آورد و سرانجام از گرفتن آن منصرف گردید و مأیوسانه بشیراز بازگشت. تا سال ۱۲۰۶ قمری که سیدابوالحسنخان کهکی بیگلربیگی کرمان در قید حیات بود در این باب برای لطف علی خان موفقیتی حاصل نگردید و بعد که بیگلربیگی در این سال در گذشت[۲] کرمان در سال ۱۲۰۸ قمری، بتصرف لطفعلی‌خان در آمد.
سید ابوالحسن خان، جد اعلای آقاخان‌ها بوده، که بعداً حسن علی‌شاه[۳]، آقاخان اول، بکلی از ایران مهاجرت کرده و از سال ۱۲۵۷ قمری در هندوستان مقیم شد و در تحت حمایت انگلستان در آمد، و محمدشاه، آقاخان سوم، از عمال مهم انگلستان، و در زمره متمولین درجه یک دنیا محسوب میگردید.
- ↑ بنا بگفته احمد علیخان وزیری کرمانی مؤلف تاریخ کرمان.
- ↑ در جلد سوم منتظم ناصری صفحه ۵۴ درگذشتش در سال ۱۲۰۷ قمری و در صفحهٔ ۳۵۲ تاریخ کرمان، تألیف احمد علیخان وزیری کرمانی، در سال ۱۲۰۶ قمری، باین عبارت ذکر شده: «در این سنه که هزار و دویست و شش بود، سید مؤتمن ابوالحسن بیگلربیگی (استاندار) کرمان بجنان شتافت».
- ↑ نام حسنعلیشاه محمد حسن شاه هم ذکر کرده‌اند.