شرح حال رجال ایران/ابوالفتح میرزا مؤیدالدوله
ابوالفتح ابوالفتح میرزا مؤیدالدوله پسر بزرگ سلطان مراد میرزا حسام السلطنه و داماد ناصرالدینشاه که سجع مهر وی چنین بوده: «مؤیدالدوله ابوالفتح راد سحر شه و گوهر سلطان مراد[۱] میگویند که افسرالدوله از جمله دختران نجیبه ناصرالدینشاه بوده در سال ۱۲۸۷ ه. ق. که سلطان مراد میرزا حسام‌السلطنه بحکومت یزد تعیین و یا حکومت یزد بوی واگذار شد او خودش نرفت و بجای خود ابوالفتح میرزا را به پیشکاری میرزا محمد حسین مستوفی تفرشی (ناظم‌الملک) بحکومت یزد فرستاد و در سال ۱۲۸۸ قمری که حسام‌السلطنه علاوه بر حکومت یزد برای بار چهارم بحکمرانی خراسان نیز تعیین گردید در همین سال که حکومت یزد بامیر دوست محمد خان معیرالممالک داماد ناصرالدینشاه و پسر دوستعلی‌خان نظام‌الدوله واگذار گردید در عوض آن حکومت اصفهان به حسام‌السلطنه داده شد و او این بار نیز ابوالفتح میرزا پسر خود را به پیشکاری میرزا محمد حسین ناظم‌الملک بحکومت اصفهان فرستاد. ناظم‌الملک در همین سال در گذشت و بجای او حسینقلیخان مافی (نظام‌السلطنه) بسمت وزارت و پیشکاری (معاونت و ریاست دارائی) ابوالفتح میرزا از طرف حسام‌السلطنه تعیین گردید. در ۱۲۹۳ ق. که حسام‌السلطنه بجای بدیع‌الملک میرزا حشمت‌السلطنه حاکم کردستان و کرمانشاه شد حسام السلطنه در مقر حکمرانی خود کرمانشاه بود و ابوالفتح میرزا پسر خودرا نیابةً بحکومت کردستان تعیین و روانه نمود. و در سال ۱۲۹۸ قمری ملقب به مؤیدالدوله شد و تا سال ۱۲۹۹ قمری بحکمرانی کردستان برقرار بود.
در این سال که حکومت کردستان نیز جزء چندین حکومت ظل‌السطان گردید مؤیدالدوله بجای الله قلیخان ایلخانی بحکومت زنجان تعیین و فرستاده شد. و بعد در سال ۱۳۰۱ ق. ناصر قلیخان عمیدالملک بجایش تعیین گردید. چون حکومت گیلان جزء ابوابجمعی کامران
 |
ابوالفتح میرزا مؤیدالدوله |
مبرزا نائب‌السلطنه بود از این جهت مؤید الدوله شوهر خواهر و برادر زنش در سال ۱۳۰۳ ق. از طرف مشارالیه بحکومت گیلان منصوب شد و تا سال ۱۳۰۵ ق. حکومتش در آن جا ادامه داشت ادوارد برون در کتاب انقلاب ایران تالیف خود در جائیکه از شیخ احمد روحی و میرزا آقاخان کرمانی نام میبرد چنین گوید: «از آنجا (تهران) برشت رفتند و چندی مهمان مؤیدالدوله حکمران دانشمند بودند ولی همینکه حکمران فهمید که آنها مورد بی‌مرحمتی ناصرالدینشاه هستند بیرونشان کرد از آنجا باستانبول رفتند، در سال ۱۳۰۵ ق. حکومتهائیکه زیر نظر و سلطه ظل‌السلطان و کامران میرزا نائب السلطنه پسران ناصرالدینشاه بود[۲] از هر دو نفر منتزع گردید از آنجمله حکومت گیلان بود که از کامران میرزا نیز گرفته شد. در این هنگام ابوالنصر میرزا حسام‌السلطنه برادر زن دیگر نائب‌السلطنه بجای مؤید الدوله برادر بزرگتر بحکومت گیلان تعیین و فرستاده شد و تا سال ۱۳۰۸ قمری حکومت برادر کهتر در آنجا ادامه داشت لکن در این سال دوباره مؤیدالدوله برای بار دوم بحکومت گیلان منصوب گردید و تا ۱۳۱۰ ق. حاکم بود و در شعبان ۱۳۱۰ تغییر ماموریت داده بجای میرزا فتح علیخان صاحب دیوان شیرازی استاندار خراسان و متولی‌باشی آستان قدس رضوی گردید. عوالم بین مؤیدالدوله و امین‌السلطان صدراعظم بسیار خوب بوده مثلا پس از اینکه از حکومت گیلان معزول و به حکومت خراسان منصوب شد هنگامیکه از گیلان بتهران آمد بخانه صدر اعظم وارد و منزل کرد و همین طور در آنجا بود تا اینکه بخراسان عزیمت نمود. محمد حسن‌خان اعتمادالسلطنه در یادداشتهای روزانه خطی خود (۲۲ شعبان ۱۳۱۰ ق.) مینویسد: «شب هم سفارت انگلیس مهمان بودم غیر از من و مؤیدالدوله و دو نفر اجزاء او کسی دیگر نبود سفیر انگلیس میگفت که دولت ایران میخواهد عهدنامه گمر گیش را تغییر بدهد یعنی در عوض صد و پنج صد و هشت بگیرد ما حرفی نداریم اما اگر این پول را بخواهد صرف لهو و لعب کند یا خرج ملیجک و امین اقدس نماید و برای بهبودی مملکت کاری نکند راضی نخواهیم شد» و نیز مینویسد: «۲۹ شوال ۱۳۱۰ ق.: و آنچه مشهور است مؤیدالدوله لدی الورود خراسان ده نفر را کشته است».
 |
ابوالفتح میرزا مؤیدالدوله |
در سال ۱۳۲۵ قمری والی فارس بوده و بعد در همین سال معزول و بجایش حسینقلی خان مافی نظام‌السلطنه منصوب شد. نامبرده در سال ۱۳۳۰ قمری در گذشت و در قم در مقبره محمد شاه قاجار مدفون گردید.
- ↑ شوهر افسرالدوله دختر گلین خانم اولین زن عقدی ناصرالدینشاه در زمان ولیعهدی.
- ↑ در حقیقت و در باطن همان تقسیم ایران به مناطق نفوذ روس و انگلیس بوده که منطقه نفوذ روس را کامران میرزا نائب‌السلطنه و منطقه نفوذ انگلیس را مسعود میرزا ظل‌السلطان عهده‌دار بوده‌اند و بعد در سال ۱۳۲۵ ق برابر با ۱۹۰۷ میلادی آشکارا و رسما در این باب بین دولتین قراردادی منعقد و ایران بمناطق نفوذ تقسیم گردید.