شرف/۳
عمارت حرمخانه مبارکه جدیدالبناء
عمارات حرمخانه مبارکه دارالخلافه باهره مسکن خدام حرم جلالت عبارت از بیوتات عتیقه و ابنیه قدیمه بود که از چهار پادشاه مانده چنانکه بعضی از آنها را کریمخان وکیل در اوان اقامت طهران بنا نهاده و برخی را بفرمان حضرت شاه شهید سعید آقا محمّدشاه و چند باب را بامر خاقان مغفور فتحعلی‌شاه و چند باب دیکر را بحکم شهریار مبرور ماضی محمّدشاه انارالله بُرهانُهم ساخته بودند و این بیوتات خیلی متعدد و در کمال عظمت امّا مستعد هدم و خرابی بود و مطلقا محلّ اطمینان و طرف اعتماد نمیتوانست شد و نمیتوانستند در آن مساکن آسوده و بیخیال زیست نمایند چه مُرور دهور موجب سستی و فتور و انهدام مبانی عمارات میگردد خاصه در خاک طهران که چندان قوّتی ندارد گذشته از این دو قنات بسیار معتبر از زیر عمارات مزبوره میگذرد یکی قنات مهرکرد که از قدیم در همین مجری و محل جاری بوده دیگر قنات ناصری که در اوایل جلوس ابد مأنوس اعلیحضرت شاهنشاهی خلدالله مُلکَهُ احداث شده والٰی‌الآن زیاده از سی سال است که داخل عمارات حرمخانه مزبوره میشود و مسلّم است که عبُور دو قنات معتبر از زیر عمارت موجب خرابی و وهن مبانی آن میگردد هر چند آن مبانی را نهایت استحکام باشد و آن مجاریرا بخوبی و درستی ساخته باشند و مواظبت از آن کنند و بهمین جهت هر سال تقریباً سی هزار تومان خرج تعمیر و مرّمت این عمارات میشد و اگر امسال هم بمرّمت و تعمیر میپرداختند هفتاد هشتاد هزار تومان مخارج داشت و از رفع تزلزل خیال و پرهیز از بعضی مخاطرات نمیشد درینصورت صواب آن بود که یکباره بتجدید این عمارت پردازند تا هر سال دیوان همایون گرفتار و دُچار خسارت فوق‌العادهٔ مرّمت و زحمت خطر و خرابی نباشد و از آنجا که این کار شغلی نهایت بزرگ و شاغل و مهمی خطیر و عظیم بود و باید بمباشرت و کاردانی شخصی کافی صورت انجام یابد که بعضی مناسبات از بابت وجوه و تسلط و اسباب و غیره داشته باشد جناب امین‌السلطان وزیر دربار اعظم و خزانه عامره را برای استکمال این قصد و نیّت اختیار و انتخاب فرمودند و از اول سفر خیر اثر ییلاق همایونی شروع بعمل نموده و هر روز پنجهزار نفر عمله و بنّا و نجّار و حجار و نقاش مشغول کار بودند و شب و روز کار میکردند تا در ظرف هفتماه این کار بزرک و بنای با رفعت و عظمت در کمال استحکام و متانت بید کفایت جناب امین‌السلطان و بمعماری حاجی ابوالحسن معمارباشی زیور اتمام و آراستگی حاصل نمود و فی‌الحقیقه کاری صعب و مشکل بود و جز جناب معزّی‌الیه اگر کسی اقدام و مباشرت میکرد میتوان گفت بدرستی از عهده بر نمی‌آمد چه از وقتی که شروع بخرابی نمودند با وجود اسباب و لوازم خارجه که کاملاً آماده و مهیّا شده و مال و بارکش کرایه که در کار داشتند تا مدّتی روزی هزار رأس و نفر قاطر و شتر دیوانی حمل خاک و آوار از داخله عمارت بخارج مینمودند نیز جناب امین‌السلطان بوجهی سایر اسباب و مصالح و آلات و ادوات و کار کردار باب صنایع متعلقه باین بنا را با وجود رعایت مراسم انصاف و حسن سلوک و راستی و درستی که شیوه مخصوص ایشانست فراهم نمودند که جز شخص ایشان کسی را دارای این خبرت و بصیرت و نظم عمل بنظر نداریم و در حقیقت جای کمال تعجب است که این همه ابنیه قدیمه را ظرف هفتماه بالمرّه خراب کنند و مصالح و خاک و خاشاک آنرا بیرون برند و از نو یک عمارت خیلی عظیمی بطرح تازه بسازند که روی هم رفته دارای
جناب امین‌السّلطان
هزاران مسکن باشد و همه با سنگ و آجر و گچ ساخته شود پس اینکار از عجایب کارهای این عصر است استحکام این بنا بدرجه‌ایست که البتّه صد سال دیگر تعمیر لازم ندارد و این حیاط وسیع خیلی بزرگ و با صفاست جدولها باغچها حوضها خیابانهای متعدّد درین حیاط بزرگ و حیاطهای دیگر طرح شده و از بانیه قدیمه تنها بنائی که باقی مانده و بنائی قدیمی و محکم و عالیست تالاریست مشهور بتالار طنبی که در سال هزار و دویست و نوزده بامر خاقان خلدآشیان فتحعلی‌شاه طاب ثراه ساخته شد و اشکال و تصاویر شکارگاهها و جنگهای همان شاهنشاه در آن تالار نقش و مرتسم بود آن تالار بجهة یادگار نگاه داشته و جزو این عمارات کرده‌اند خلاصه چون این بنای رفیع عالی با وضع ممتاز و امتیازی کامل تمامی و تکمیل یافت قبل از آنکه مسکون شود و احدی از خادمان حرم جلالت در آن سکنی گیرد لازم دانستیم که صورت آنرا در روزنامه شریفه شرف نقش و مصوّر سازیم این بنائی که در این روزنامه دیده میشود چنان تصویر شده که بطرف مغرب عمارت نظر میکند و از دو سمت شمال و جنوب هم قدری نموده شده امّا طرف مشرق و بقیّه طرف جنوب و شمال که از نظر مستور است بجهة وضع نقّاشی است که ممکن نیست یک بنائی باین وسعت و عظمت را نقاش چنان بسازد که جمیع جهات و اطراف آن مشهود باشد و اگر کلّیه بنا را بخواهند از قرار ذیل است
سطح زمینی که عمارت شامل آنست چهل و پنجهزار ذرع مربّع میباشد که بیست هزار آن ساخت و بناست و بیست و پنجهزار فضای حیاط طول عمارت بزرگ اندرونی صد و بیست ذرع و عرض صد ذرع فضای حیاط من حیث المجموع دوازده هزار ذرع پنج باب تالار بزرگ در طرف طول واقعشده چهار تالار در طرف عرض هشت رخت‌شوی‌خانه و نه حمّام و پانزده خلوت مسکون دارد که هر یک عمارت معتبریست اطاق مسکون عمارت غیر از راه‌رو و راه‌پلّه تحتانی و فوقانی عبارت از پانصد بابست بالجمله بعد از آنکه جناب امین‌السّلطان طوری که باید و شاید و در خور انجام چنین خدمتی بزرگ و عمده باشد مورد الطاف و مراحم خاصه خسروانه گردیدند و شرایط آسایش و سکونت این عمارت عالی و بنای باشکوه موجود و آماده گردید در روز هفتم شهر ربیع‌الاول خدّام حرم جلالت باین سرای بهجت اتما داخل گردیده هر یک در اماکن و مساکن مقرّره خود سکنی گرفتند
جناب امین‌السّلطان
جناب امین‌السّلطان وزیر دربار اعظم و خزانه عامره از ابتدای تقلّد خدمات آستان همایون و مراقبت در مهام جلیله دولت روزافزون طرف وثوق و اعتماد کامل خاطر خطیر اعلیحضرت شاهنشاهی عزّ نصره بوده و در سال هزار و دویست و هشتاد و شش بلقب جلیل امین‌السلطانی ملقّب گردیدند و الی الآن که وزیر دربار اعظم و خزانه عامره میباشند روز بروز بر مشاغل و مناصب و مدارج ترقیات ایشان افزوده شده و همواره خاطر الهام ذخایر مقدّس را بوجه اکمل از مساعی و مجاهدات خود خرسند ساخته و عمده امتیازات ایندولت قویشوکت علیّه را حاصل و دریافت نموده‌اند
محمّد حسن