قانون انتخابات مجلس شورای ملی
قانون انتخابات مجلس شورای ملی مصوب بیست و نهم مهرماه ۱۲۹۰ خورشیدی - مصوب 28 شهر شوال‌المکرم ۱۳۲۵ قمری مطابق 29 میزان ۱۲۹۰ این قانون دارای ۹ فصل و ۵۳ ماده می باشد.
فصل اول - عده نمایندگان و تقسیم آنان به ایالات و ولایات
ویرایشماده ۱
ویرایشعده نمایندگان ملت برای مجلس شورای ملی در مملکت ایران یکصد و سی و شش نفر است.
ماده ۲
ویرایشتقسیم نمایندگان ملت نسبت به جمعیت تخمینی ولایات از قرار شرح جدولی است که به آخر این قانون منضم شده است.
فصل دوم - شرایط انتخاب کنندگان
ویرایشماده ۳
ویرایشانتخاب کنندگان باید دارای شرایط ذیل باشند:
اول - تبعه ایران باشند.
دوم - لااقل بیست سال داشته باشند.
سوم - در حوزه انتخابیه متوطن یا لااقل از شش ماه قبل از موقع انتخاب در آنجا ساکن باشند.
ماده ۴
ویرایشکسانی که از حق انتخاب کردن محرومند:
اول - نسوان
دوم - کسانی که خارج از رشد و آنها که در تحت قیمومت شرعی هستند.
سوم - تبعه خارجه.
چهارم - اشخاصی که خروجشان از دین حنیف اسلام در حضور یکی از حکام شرع جامع‌الشرایط به ثبوت رسیده باشد.
پنجم - اشخاصی که کمتر از بیست سال دارند.
ششم - ورشکستگان به تقصیر.
هفتم - متکدیان و اشخاصی که به وسائل بی‌شرفانه تحصیل معاش می‌نمایند.
هشتم - مرتکبین قتل و سرقت و سایر مقصرینی که مستوجب حدود قانونی اسلامی شده‌اند.
نهم - مقصرین سیاسی که بر ضد اساس حکومت ملی و استقلال مملکت قیام و اقدام کرده‌اند.
ماده ۵
ویرایشکسانی به واسطه شغل و مقام خود از انتخاب کردن محرومند:
اول - اهل نظام بری و بحری به استثنای صاحب‌منصبان افتخاری.
دوم - صاحب منصبان و اجزای امنیه و نظمیه در محل خدمت.
فصل سوم - شرایط انتخاب شوندگان
ویرایشماده ۶
ویرایشانتخابشوندگان باید دارای صفات ذیل باشند:
اول - متدین به دین حضرت محمد بن عبدالله صلی‌الله علیه و آله باشند مگر اهل دیانت از نمایندگان ملل متنوعه (مسیحی و زرتشتی و کلیمی). دوم - تبعه ایران باشند.
سوم - خط و سواد فارسی به اندازه کافی داشته باشند.
چهارم - در محل انتخاب معروف باشند.
پنجم - سن ایشان کمتر از سی و زیاده از هفتاد سال نباشد.
ششم - معروف به امانت و درستکاری باشند.
ماده ۷
ویرایشاشخاصی که از انتخاب شدن محرومند:
اول - شاهزادگان بلافصل (ابناء و اخوان و اعمام پادشاه).
دوم - نسوان.
سوم - تبعه خارجه.
چهارم - مستخدمین امنیه و نظمیه و اهل نظام بری و بحری به استثنای صاحب‌منصبان افتخاری.
پنجم - حکام کل و جزو و معاونین ایشان در قلمرو مأموریت خود.
*تبصره - سایر مستخدمین دولتی قابل انتخاب هستند به شرط آنکه پس از انتخاب برای مدت نمایندگی از شغل خود استعفاء دهند. ششم - ورشکستگان به تقصیر.
هفتم - مرتکبین قتل و سرقت و سایر مقصرینی که مستوجب حدود قانونی اسلامی شده‌اند.
هشتم - متجاهرین به فسق و اشخاصی که فساد عقیده دینی و خروجشان از دین حنیف اسلام در نزدیکی از حکام شرع جامع‌الشرائط ثابت و یا به‌شیاع رسیده باشد.
نهم - مقصرین سیاسی که بر ضد اساس حکومت ملی و استقلال مملکت قیام و اقدام کرده‌اند.
فصل چهارم - در تشکیل انجمن نظارت
ویرایشماده ۸
ویرایشدر مرکز هر حوزه انتخابیه مطابق صورتی که در جدول منضم به این قانون معین شده حکومت محل انجمنی به اسم انجمن نظارت‌انتخابات موقتاً تشکیل می‌دهد که متصدی و مسئول صحت انتخابات باشد و اگر تمام اهالی یک حوزه انتخابیه نتوانند در مرکز حوزه حاضر شده‌انتخابات را به عمل آورند انجمن نظارت مرکزی با تصویب حکومت در نقاط لازمه انجمنهای نظارت جزو تشکیل خواهد داد که متصدی انتخاب‌شوند.
ماده ۹
ویرایشدر محلهایی که انجمن ایلاتی یا ولایتی قانوناً برقرار است انجمن نظارت مرکب خواهد بود از سه نفر از اعضای انجمن ایلاتی یا ولایتی به‌انتخاب خود انجمن و چهار نفر از مردمان معروف به امانت و با سواد از طبقات اربعه علماء و تجار و اصناف و اعیان و ملاکین به تعیین حاکم - انجمن‌نظارت انتخابات در هر محل در تحت نظارت حاکم محل خواهد بود.
ماده ۱۰
ویرایشدر جاهایی که انجمن ایالتی و ولایتی نیست انجمن نظارت انتخابات مرکب خواهد بود از سه نفر از معتمدین اهل محل به علاوه چهار‌نفر از طبقات اربعه مذکوره در ماده هشتم به تعیین حکومت.
ماده ۱۱
ویرایشانجمن نظارت از میان اعضای خود یک نفر رییس و یک یا دو نفر منشی انتخاب می‌نماید.
ماده ۱۲
ویرایشانجمن نظارت دو هفته بعد از انجام انتخابات حوزه انتخابیه متفرق می‌شوند.
فصل پنجم - طریق انتخابات
ویرایشماده ۱۳
ویرایشانتخاب نمایندگان مجلس شورای ملی در کلیه مملکت ایران به طور یک درجه و مستقیم است.
ماده ۱۴
ویرایشدر محلهایی که موافق تقسیم انتخابات حق انتخاب یک نفر نماینده دارند انتخاب فردی عمل می‌شود و در محلهایی که بیش از یک نفر‌نماینده باید انتخاب نمایند انتخاب جمعی خواهد بود.
توضیح: مراد از انتخاب جمعی آن است که هر یک از انتخاب‌کنندگان در ورقه رأی به عده مجموع انتخاب‌شوندگان آن محل اسامی اشخاص می‌نویسند‌و مراد از انتخاب فردی آن است که هر یک از انتخاب‌کنندگان در ورقه رأی اسم یک شخص را می‌نویسند.
ماده ۱۵
ویرایشانتخاب نمایندگان به اکثریت نسبی است.
ماده ۱۶
ویرایشدر صورت تساوی آراء بین دو یا چند نفر هر عده که محل حاجت باشد به حکم قرعه معین می‌شود.
ماده ۱۷
ویرایشایلات عمده موافق حوزه‌بندی انتخابات هر کدام یک نماینده مستقیماً به عضویت مجلس شورای ملی می‌فرستند و سایر ایلات که اسم‌آنها برده نشده در جزو هر حوزه که هستند رأی خواهند داد.
ماده ۱۸
ویرایشدر هر یک حوزه انتخابیه که چندین نقطه آن در انتخابات شرکت دارند هرگاه بعضی از آن نقاط در مدتی که انجمن مرکزی در حدود همین‌قانون معین می‌کند انتخابات خود را به عمل نیاورند حق انتخاب آنان ساقط می‌شود و انتخابات سایر نقاط آن حوزه معتبر است.
ماده ۱۹
ویرایشهر یک از انتخاب‌کنندگان زیاده بر یک مرتبه حق رأی دادن ندارند مگر در صورتی که تجدید انتخاب لازم شود.
ماده ۲۰
ویرایشانتخاب کنندگان مجبور نیستند نماینده خود را از ساکنین محل خود انتخاب کنند.
فصل ششم - کیفیت دادن تعرفه برای تشخیص انتخاب کنندگان
ویرایشماده ۲۱
ویرایشانجمن نظارت اعلانی مرتب نموده به مناسبت اهمیت محل از ده روز الی یک ماه قبل از موعد انتخاب اشاعه می‌دهد اعلان مزبور‌مطالب ذیل را دارا خواهد بود:
اول - شرایط انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان.
دوم - محل و اوقاتی را که انجمن نظارت یا شعب آن ورقه تعرفه خواهد داد.
سوم - مکان و زمانی که انجمن نظارت برای اخذ رأی حاضر خواهد بود.
چهارم - عده نمایندگانی که صاحبان تعرفه باید منتخب نمایند.
ماده ۲۲
ویرایشاشخاصی که شرایط انتخاب کردن را دارا هستند اگر در ظرف مدتی که انجمن نظارت به جهت گرفتن تعرفه معین نموده است تعرفه‌نگیرند در آن انتخابات حق ایشان ساقط است.
ماده ۲۳
ویرایشتعرفه که به انتخاب‌کنندگان داده می‌شود محتوی فقرات ذیل خواهد بود:
اول - نمره و تاریخ.
دوم - اسم دارنده تعرفه و اسم پدر او و شغل و منزل او.
سوم - زمان و مکانی که دارنده تعرفه باید حاضر شده رأی خود را بدهد.
چهارم - ساعت افتتاح و اختتام مجلس انتخاب.
پنجم - مهر یا امضای اعضای انجمن نظارت.
ماده ۲۴
ویرایشانجمن نظارت یا شعب آن تمام تعرفه‌هایی را که می‌دهد به ترتیب نمره در کتابچه مخصوصی ثبت می کند.
فصل هفتم - در اخذ و استخراج آرا و تعیین انتخاب شدگان
ویرایشماده ۲۵
ویرایشبه مناسبت اهمیت محل مدت اخذ رأی از یک الی پنج روز خواهد بود به تعیین انجمن نظارت و پس از انقضای موعدی که انجمن‌نظارت برای اخذ رأی معین می‌کند دیگر ورقه رأی از کسی قبول نخواهد شد.
ماده ۲۶
ویرایشدادن رای باید مخفی باشد و به این جهت دارنده تعرفه قبل از ورود به مجلس انتخاب اسم یک یا چند نفر منتخبین خود را مطابق عده که‌اعلان شده است روی کاغذ سفید بی‌نشان باید نوشته و پیچیده با خود داشته باشد.
ماده ۲۷
ویرایشپس از حضور اعضای انجمن نظارت و افتتاح مجلس انتخاب در ساعتی که اعلان شده قبل از شروع به گرفتن اوراق رأی رییس انجمن‌نظارت جعبه را که برای ضبط اوراق رأی معین شده است در حضور اعضای انجمن و حاضرین از انتخاب‌کنندگان باز نموده خالی بودن آن را می‌نمایاند‌آن گاه در حضور جمع درب جعبه مختوم شده اوراق رأی از شکافی که فوق جعبه است انداخته می‌شوند.
ماده ۲۸
ویرایشهر یک از دارندگان ورقه تعرفه پس از ورود به مجلس انتخاب در کمال آرامی تعرفه و ورقه رأی خود را به یکی از اعضاء که برای این کار‌معین شده است می‌دهد گیرنده تعرفه نمره تعرفه را به صورت بلند می‌گوید تا منشی انجمن نمره را در کتابچه ثبت تعرفه پیدا کرده نشان کند پس از نشان‌کردن نمره گیرنده تعرفه آن را ابطال نموده به صاحبش رد می‌نماید و ورقه رأی او را بدون نگاه کردن در جعبه انتخاب می‌اندازد صاحبان تعرفه به احتیاط‌مواردی که تجدید انتخاب لازم شود تعرفه باطله خودشان را محفوظ خواهند داشت. انتخاب‌کنندگان پس از دادن ورقه رأی و پس گرفتن تعرفه باطله در صورت تنگی جا و اخلال نظم و ترتیب انتخاب به امر رییس از مجلس انتخاب خارج‌می‌شوند.
ماده ۲۹
ویرایشدر محلهایی که انتخاب در یک‌روز تمام نمی‌شود در ختام مجلس آن روز تمام اعضاء با احتیاطات لازمه جعبه دو دفاتر راجع به انتخاب‌را بسته محفوظ گذاشته مهر کرده روز بعد همان اعضاء آن را باز می‌کنند.
ماده ۳۰
ویرایشبعد از اعلان انجام انتخاب رییس انجمن جعبه انتخاب را در حضور اعضاء و حاضرین از انتخاب‌کنندگان خالی نموده امر به استخراج آراء‌می‌نماید.
ماده ۳۱
ویرایشیکی از اعضاء اوراق انتخاب را شمرده عده آن را با عده رأی دهندگانی که نمره تعرفه آنها در کتابچه ثبت تعرفه نشان شده است تطبیق‌می‌کند در صورت زیادتی اوراق رأی به عده اوراق زایده از کلیه برداشته شده باطل می‌شود و نتیجه در صورت مجلس نوشته می‌شود.
ماده ۳۲
ویرایشاوراق انتخاب را یکی از اعضاء به صوت بلند یک یک خوانده به یک نفر دیگر از اعضاء می‌دهد و سه نفر دیگر از اعضاء اسامی را به‌ترتیبی که خوانده می‌شود می‌نویسند.
ماده ۳۳
ویرایشهر گاه در اوراق انتخاب زیاده یا کمتر از عده معینه اسامی نوشته باشند نقصی در امر انتخاب حاصل نخواهد شد در صورت اول آن عده‌اسامی که زیاد نوشته شده از آخر ورقه خوانده نمی‌شود.
ماده ۳۴
ویرایشاز اوراق رأی آن چه سفید یا لایقرء باشد یا آن که صحیحاً معرفی انتخاب شده را نکند یا امضاء انتخاب‌کننده را داشته باشد یا بیش از یک‌ورق باشد محسوب نخواهد شد ولی عیناً ضمیمه صورت مجلس می‌شود.
ماده ۳۵
ویرایشبلافاصله بعد از شماره و استخراج آراء رییس نتیجه را به صوت بلند اعلام می‌نماید اوراق انتخاب را تا موقع انحلال انجمن نظارت‌محفوظ می‌دارند و در آن هنگام در محضر حکومت و حضور جمعی از وجوه محل اوراق مذکوره را معدوم می‌کنند به استثنای آنها که در مواد قبل ذکر‌شده و باید ضمیمه صورت مجلس بشود.
ماده ۳۶
ویرایشدر هر حوزه انتخابیه انجمنهای نظارت نقاط جزو صورت مجلس انتخابات خودشان را به امضای اعضای انجمن رسانیده به انجمن‌نظارت مرکزی حوزه انتخابیه می‌فرستند تا در آن جا با ملاحظه صورت مجلس‌های انتخابات کلیه نقاط مشترکه آن حوزه تشخیص نماینده منتخب‌حوزه را بنمایند.
ماده ۳۷
ویرایشهر گاه بعضی از انجمنهای نظارت نقاط جزو صورت مجلس انتخابات خود را در مدتی که انجمن مرکزی برای آنها معین کرده به انجمن‌مزبور نفرستادند انجمن مرکزی انتخابات آن حوزه را خاتمه داده نتیجه را معین می‌کند ولی این امر مانع از حق شکایت رأی دهندگان آن نقاط نخواهد‌بود.
ماده ۳۸
ویرایشمنشی انجمن نظارت مرکزی صورت مجلس انتخابات را در سه نسخه حاضر کرده به مهر حکومت و به امضای اعضای انجمن نظارت‌رسانیده یک نسخه به حکومت نسخه دیگر به توسط حکومت و وزارت داخله به مجلس شورای ملی و نسخه ثالث با کتابچه ثبت اوراق تعرفه به‌انجمن ایالتی یا ولایتی محل می‌فرستد.
ماده ۳۹
ویرایشاشخاصی که ورقه تعرفه ندارند حق ورود به مجلس انتخاب ندارند.
ماده ۴۰
ویرایشورود در محوطه انتخاب با داشتن اسلحه اکیداً ممنوع است.
ماده ۴۱
ویرایشاسامی انتخاب‌شدگان بعد از اتمام انتخابات از طرف حاکم محل اعلان می‌شود
ماده ۴۲
ویرایشنمایندگانی که به عضویت مجلس شورای ملی انتخاب می‌شوند باید به مهر یا امضاء اعضاء انجمن نظارت و حکومت محل اعتبارنامه در‌دست داشته تسلیم دفتر مجلس شورای ملی نمایند.
ماده ۴۳
ویرایشمادام که منتخبین اعتبارنامه نمایندگی نگرفته‌اند هر گاه یکی از ایشان فوت شود یا قبول نمایندگی ننماید از بقیه منتخبین کسی که نسباً‌حائز اکثریت است به نمایندگی معین می‌شود ولی پس از دریافت اعتبارنامه باید مطابق ماده (۵۲) همین قانون عمل شود.
فصل هشتم - در شکایات راجعه به انتخابات
ویرایشماده ۴۴
ویرایشاگر از انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان کسی در بین انتخابات شکایت یا ایرادی راجع به انتخابات داشته باشد مانع از انجام انتخاب‌نخواهد شد ولی شرح آن شکایت باید در صورت مجلس درج شود.
ماده ۴۵
ویرایشانجمن نظارت بعد از ختم انتخابات تا یک هفته شکایات راجع به انتخابات را می‌پذیرد پس از آن پذیرفت شکایات را ختم کرده در ظرف‌یک هفته دیگر به شکایات واصله رسیدگی می‌نماید.
ماده ۴۶
ویرایشمتشکیان از انتخابات یا از انجمن نظارت می‌توانند پس از افتتاح مجلس شورای ملی شکایات خود را در ظرف ماه اول به مجلس شورای‌ملی اظهار نمایند و حکم مجلس شورای ملی قاطع خواهد بود شکایات راجعه به انتخاباتی که بعد از افتتاح مجلس شورای ملی به عمل می‌آید باید در‌ظرف ماه اول بعد از انحلال انجمن نظارت به مجلس شورای ملی اظهار شود.
ماده ۴۷
ویرایشانتخاباتی که مبنی بر تهدید یا تطمیع بوده باشد از درجه اعتبار ساقط است و تهدید و یا تطمیع کننده از سه ماه الی یک سال محبوس‌می‌شود و برای یک الی دو دوره انتخابیه از حق انتخاب محروم خواهد بود.
ماده ۴۸
ویرایشحق اعتراض بر انتخابات را اشخاصی دارند که حق انتخاب کردن را داشته باشند.
فصل نهم - مواد مختلفه
ویرایشماده ۴۹
ویرایشهمین که نصف به علاوه یک نفر از نمایندگان ملت در تهران حاضر شدند مجلس شورای ملی افتتاح می‌یابد و رأی ایشان به اکثریت مناط‌اعتبار و مجری است.
ماده ۵۰
ویرایشمدت دوره تقنینیه دو سال شمسی است و ابتدای آن از روزی است که مجلس شورای ملی افتتاح می‌شود.
ماده ۵۱
ویرایشمخارج مسافرت نمایندگان را از محل انتخاب الی تهران ذهاباً و ایاباً از قرار فرسخی پنج قران دولت ادا می‌کند مخارج لازمه متعلقه به‌انتخابات را به اطلاع حکومت دولت می‌پردازد.
ماده ۵۲
ویرایشهر گاه یکی از اعضای مجلس شورای ملی استعفا دهد یا فوت شود اگر بیش از سه ماه به آخر دوره تقنینیه باقی باشد اهل محل به جای او‌انتخاب خواهند کرد ولی اگر اهل محل در ظرف سه ماه از زمان اخطار نماینده خود را انتخاب نکردند مجلس شورای ملی یک نفر را عوض نماینده‌مستعفی یا متوفی انتخاب می‌کند.
ماده ۵۳
ویرایشسه ماه به آخر هر دوره تقنینیه مانده از طرف دولت اعلان شروع به انتخابات جدید داده خواهد شد و مردم می‌توانند هر یک از منتخبین‌سابق را اگر بخواهند دوباره انتخاب کنند.
(جدول: دوره ۱ - جلد ۱ - صفحه ۳۳۵ الی ۳۴۴
- پاورقی: قسمتی از مواد قانون فوق به موجب قانون (نسخ و اصلاح قسمتی از مواد قانون انتخابات) مصوب ۱۳۰۴ شمسی (دوره پنجم تقنینیه)اصلاح و ماده‌بندی آن تغییر نموده است.