مذاکرات مجلس شورای ملی/دورهٔ ۱۶/جلسهٔ ۱۲۸
روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران
شامل: کلیه قوانین مصوبه و مقررات - گزارش کمیسیونها - صورت مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی – اخبار مجلس - انتصابات - آگهی‌های رسمی و قانونی
سال هفتم – شماره ۱۷۸۵
۱شنبه ۱۸ فروردین ماه ۱۳۳۰
دوره شانزدهم مجلس شورای ملی
شماره مسلسل ۱۲۸
مذاکرات مجلس شورای ملی
جلسه ۱۲۸
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز ۵شنبه ۲۴ اسفند ۱۳۲۹ نشست ۱۲۸
فهرست مطالب:
- ۱- تصویب صورت‌مجلس
- ۲- بیانات قبل از دستور - آقایان: ناظرزاده کرمانی - گنجه
- ۳- اخذ رای نسبت به پیشنهاد آقای ارباب در طرح قانونی راجع به ترتیب انتخاب کمیسیونها
- ۴- طرح و تصویب گزارش کمیسیون مخصوص نفت راجع به تایید تصمیم آن کمیسیون
- ۵- تعیین موقع جلسه بعد -ختم جلسه به عنوان تنفس
مجلس ساعت ده و بیست دقیقه صبح بریاست آقای رضا حکمت تشکیل شد
- تصویب صورت مجلس
ویرایش۱- تصویب صورت مجلس
رئیس – صورت غائبین جلسه پیش قرائت می‌شود (بشرح زیر قرائت شد)
غائبین با اجازه - آقایان:دکتر مصباح‌زاده – اورنگ – صاحبجمع - فرامرزی - غلامرضا فولادوند - حاذقی - طباطبائی
غائبین بی اجازه – آقایان:محمود محمودی - قبادیان - نصرتیان - قهرمان - عبدالوهاب اقبال - شهاب خسروانی - صمد سودآور - محمد ذوالفقاری
آقایانی که قبل از ختم جلسه با اجازه رفته‌اند: رضا رفیع یکساعت - دولتشاهی یکساعت - بهبهانی یکساعت - شکرائی یکساعت - نورالدین امامی یکساعت - دکتر هدایتی ۳۰دقیقه - عباسی سی دقیقه -
دیر آمدگان بی اجازه و آقایانی که قبل از ختم جلسه رفته‌اند آقایان: کهبد یک ساعت - نبوی یک ساعت - دکتر کاسمی یکساعت - ابریشم کار یک ساعت و سی دقیقه - خسرو قشقائی یکساعت - محمد علی منصف یکساعت - مجید موقر سی دقیقه - حسن مکرم سی دقیقه - محمد هراتی اول جلسه سی دقیقه - سنندجی آخر سی دقیقه - امیر افشاری اول جلسه یک ساعت
رئیس - نسبت بصورت مجلس جلسه پیش نظری هست؟
آشتیانی‌زاده – بنده اخطار قانون اساسی دارم ۰
محمد علی مسعودی – بنده اخطار نظامنامه‌ای دارم
رئیس – بنده نسبت بصورت مجلس می‌گویم آقای مکی۰
مکی – بنده راجع بکمیسیون بودجه که مطالبی عرض کردم بعد معلوم شد که آن اشخاصی که برای توافق انتخاب شده بودند آقای خسرو قشقائی جای خودشان را به آقای صالح داده بودند خواستم رفع سوءتفاهم کرده باشم
رئیس – بسیار خوب، آقای شوشتری نسبت به صورت مجلس نظری دارید؟
شوشتری – مکرر آقا این عرض را کرده‌ام که اگر مقام ریاست و هیئت رئیسه تصمیمی اتخاذ می‌فرمودند که نطق وکلا عصر منتشر می‌شد عیناً سوء تفاهمی در خارج نمی‌شد این منظور همه را تامین می‌کرد، در نطقی که جلسه قبل راجع بشیلات کردم عرض کردم ماهی وضعیتش طوری است که بمن این طور می‌گویند علمای این فن، از هر رودخانه که تخم ریزی می‌کند در وقت صید باید بر گردد بهمان رودخانه و اگر با مقدماتی جلوی آن رودخانه را سد ببندند خط سیر خودش راماهی تغییر می‌دهد (نمایندگان – دوباره از سر می‌گویید) (همهمه نمایندگان) اجازه بدهید خط سیر خودش را ماهی تغییر می‌دهد و بحر خزر از صید ماهی تهی می‌شود از این جهةاین را استدعا می‌کنم آقای رئیس توجه بفرمایند (همهمه نمایندگان) و ضمناً می خواستم یک قضیه را عرض کنم آقایان همه پریشب خواندند در روزنامه‌ها راجع به پنی سلین ساختگی شرحی نوشته بودند مرتکب این عمل باید به دار آویخته شود (صحیح است) اینکه وضعیت نیست خواستم اینرا هم عرض کنم
رئیس – آقای فقیه‌زاده نسبت بصورت مجلس نظری دارید؟
فقیه‌زاده – می‌خواستم بعرض مقام ریاست برسانم در این صورت مجلس‌ها اشتباه چاپی می‌شود مثلاً در همین صورت مجلس امروز چاپ شده شنبه ۲۲اسفند در صورتی که سه شنبه بیست ودوم اسفند است و ضمناً برای اینکه سوء تفاهمی پیش نیاید خواستم عرض کنم آقای صاحبجمع چند جلسه‌است که مریض هستند و حاضر نمی‌شوند (صحیح است)
رئیس - دیگر نظری نسبت بصورت مجلس نیست؟ (گفته شد خیر) صورت جلسه بعداً تصویب می‌شود. آقای محمد علی مسعودی
محمد علی مسعودی - بنده طبق ماده ۱۶۹راجع بسؤالات که دولت مکلف است در ظرف یک هفته در مجلس بیاید و جواب بدهد (نمایندگان - دولتی نیست) اجازه بفرمایید عرض کنم بنده هم می‌دانم که دولتی نیست ولی رئیس دولتی وجود دارد وظیفه آقای رئیس را خواستم این جا تذکر بدهم. جناب آقای رئیس بموجب ماده ۱۶۹ وظیفه دارند هر سؤالی که از یک هفته گذشت و دولت نیامد جواب بدهد ایشان از دولت باز خواست کنند که بنده تمنی می‌کنم که راجع به سؤالاتی که کردم مخصوصاً راجع به سؤالی که در ۱۵روز پیش راجع بشکر دزدهای جنوب که شصت هزار کیسه را در جنوب یک عده دزد غارت کردند.
رئیس – این حالا موضوع ندارد از دولت سابق بود
محمد علی مسعودی - موضوع سؤالم بود می‌خواستم که بنویسید آقای نخست وزیر بیایند و جواب بدهند که پول این شکرها چطور شده‌است و دزدها این پول را چکار کرده‌اند.
رئیس - دولت پیش چند دفعه اطلاع داد که برای جواب سؤالات حاضر است حتی یکی دو روزهم اگر نظرتان باشد جلسه فوق العاده تشکیل شد برای سؤالات
محمد علی مسعودی - بنده خواستم که باز خواست بفرمایید
رئیس – گوش بدهید دولت پیش برای جواب بسؤالات حاضر بود اما خواستم راجع به باز خواست آقایان روشن بفرمایید که باز خواست چه جور است من اجرا کنم این ابهام دارد باید دید که وضع باز خواست چیست که من همان طور عمل بکنم (صحیح است)
آشتیانی‌زاده - بنده اخطار دارم
رئیس - اخطار آقا چیست.
آشتیانی‌زاده - قانونی
رئیس - بفرمایید.
آشتیانی‌زاده - عرض کنم باز شنیده می‌شود دولت جدید که انشاءالله بر تمام ملت ایران مبارک باشد شروع بصدور اعلامیه و زدن چقه چوبی یعنی دیکتاتوری کرده بر طبق قانون اساسی اظهار عقاید اجتماعات، احزاب مادام که مخل آسایش سایرین نیست آزاد است دولت آقای علاءکه جلد ثانی دولت ساعد است بهیچ مناسبت حق ندارد اجتماعات را ممنوع بکند، میتینگ را ممنوع بکند، این مطلع خوبی نیست و بایستی مجلس از الان جلوی این جریانات را بگیرد.
رئیس – این مربوط به آیین‌نامه و اخطار نیست
آشتیانی‌زاده - اخطار قانونی عرض کردم.
رئیس - این مورد نداشت از آیین‌نامه هر وقت تخلفی شد می‌توانید صحبت کنید چون اکثریت حاصل است صورت جلسه پیش تصویب شد سه نفر از آقایان برای نطق قبل از دستور اسم نویسی کرده‌اند آقای ناظرزاده.
نمایندگان - دستور، دستور
کشاورز صدر – نطق قبل از دستور بعد از دستور باشد بهتر است.
دکتر بقائی – آقای ناظرزاده موافقت کنید بعد از دستور باشد. آقای رئیس اجازه بدهید بعد از دستور باشد.
رئیس – اجازه بدهید ایشان صحبت کنند دو نفر دیگر ممکن است موافقت کنند که بعد از دستور صحبت کنند.
- بیانات قبل از دستور – آقایان:ناظرزاده کرمانی – گنجه
ویرایش۲- بیانات قبل از دستور – آقایان:ناظرزاده کرمانی – گنجه
ناظرزاده - چندی قبل راجع بصدی هشتاد کمک دبیران و آموزگاران بتصور اینکه بحقوق معلم صدی هشتاد اضافه می‌شود در مجلس اشتباهی رخ داد که در خارج موجب آزردگی و رنجش عده‌ای از معلمین تهران شد و حال آنکه بنده چنین تصور می‌کنم که هیچیک از آقایان نمایندگان مجلس حاضر نیستند از حقوق فعلی دبیران و آموزگاران مبلغی کسر شود و بهمین جهت می‌توان یقین کرد که لایحه کزبور در موقع خود اصلاح می‌شود و برای و معلمین که از این لحاظ ممکن بود جزئی زیانی بکنند جای نگرانی نیست مطلب دیگر که خواستم بعرض آقایان نمایندگان برسانم اینست که عده زیادی از آقایان دبیران و آموزگاران نامهٔ مفصلی بوسیله بنده تقدیم مجلس شورای ملی کرده‌اند که در آن نوشته شده اداره نظام وظیفه کلیه مشمولین دیپلمه و لیسانسیه و دکتر از متولدین ۱۲۹۵ تا ۱۳۰۱ را بخدمت احضار کرده‌اند بنابراین مشمولین تحصیل کرده قریب ۱۵ سال باید در فروردین برای خدمت نظام وظیفه بروند شک نیست قسمت عمده کلاسها بدون معلم خواهد ماند آنهم در وسط سال تحصیلی والبته این کار موجب افزایش هرج ومرج فرهنگ خواهد شد. معلمین نوشته‌اند شغلی که ما بر عهده داریم خود یکنوع جانبازیست و جای دارد اداره نظام وظیفه و وزارت جنگ تجدید نظری در این تصمیم بگیرند و بنده توجه کمیسیون نظام را به این موضوع جلب و عین نامه راهم بوسیله مقام ریاست تقدیم می‌دارم. نامه‌ای هم از معلمین دانشگاه تبریز که در مقام استاد مشغول انجام وظیفه هستند رسیده و درآن نامه متذکر شده‌اند با مسؤلیت واقعی که این آقایان برعهده دارند خوب است مجلس شورای ملی تبصره‌ای تصویب کند که بموجب آن کلیه معلمین که با پیشنهاد و انتخاب دانشگاه تبریز و موافقت وزارت فرهنگ جهت تدریس دعوت شده‌اند از تاریخ ورود بدانشگاه رتبه دانشیاری درباره آنها تصویب شود – عین نامه راتقدیم ریاست محترم و نسبت بآن تصمیم مساعد اتخاذ نمایند. در همین زمینه نامه دیگر هم از دبیر آزمایشگاه گیاه شناسی دانشکده پزشکی و داروسازی رسیده که آنهم تقدیم مقام ریاست می‌شود. چندین نامه نیز از طهران کرمان شهسوار و آبادان و سایر نقاط از طرف معلمین قراردادی رسیده که طی آن نوشته‌اند نسبت به این طبقه از تمام کارمندان دولت بیشتر ظلم شده و می‌شود و با آنکه خدمت مقدس تعلیم و تربیت را بعهده دارند گذشته از عدم توجه بسوابق خدمتی آنها حقوقشان گاهی از پشخدمت‌ها هم کمتر است و تقاضا دارند وزارت فرهنگ درباره این طبقه معلمین اقدام فوری و مؤثری بکنند بنده عین نامه را بوسیله مقام ریاست تقدیم و توجه وزارت فرهنگ رادر این خصوص جلب می‌کنم تا زودتر تقاضای حقه این صنف زحمتکش و خدمتگزار مورد رسیدگی واقدام قرار گیرد نامه‌ای هم از جامعه مدیران و آموزگاران و آموزشگاههای ملی تهران رسیده که طی آن خدمات خود را نسبت بفرهنگ شرح داده و نوشته‌اند دانش آموزانی که در اثر زحمت و فداکاری ما موفق بتحصیل شده‌اند امروز هر کدام بپایه‌های ۷و۸ دبیری و آموزگاری رسیده‌اند ولی ما همچنان قراردادی یا با پایه ۱ و ۲ مشغول انجام وظیفه هستیم ودر خاتمه تقاضاکرده‌اند که سنوات خدمتی آنها جزو خدمت رسمی محسوب شود که لااقل بتوانند بعد از سالها زحمت حقوقی که بزندگی آنها سروسامانی بدهد درباه شان بر قرار شود نامه‌ای هم از جامعه لیسانسیه‌های زنجان راجع بتقاضای تصویب پیشنهادهای جامعه رسیده که عیناً تقدیم می‌شود. دو سه هفته قبل بنده راجع بفرهنگ و فرهنگیان مطالبی بعرض مجلس رساندم با آنکه وظیفه بنده وهمه نمایندگان محترم مجلس دفاع و حمایت از صنف شریف و خدمتگزار معلم است و هر صحبت و اقدامی که در این وظیفه بشود جز انجام وظیفه نیست معهذا آقایان دبیران و آموزگاران محترم گذشته از طهران اغلب نقاط دیگر کشور مثل تبریز – اهواز – مشهد – کرمان – اصفهان – بروجرد – قم – سیرجان – خلخال – کازرون و شهرستانهای دیگر کمال لطف و حق شناسی خود را ابراز فرمودند بنده ضمن تقدیم سپاسگزاری اگر توفیق تشکر از همه آنها پیدا نکنم با همین تذکر از همه معذرت می‌خواهم و چند دقیقه از وقت خودم را بجناب آقای گنجه‌ای تقدیم می‌کنم.
رئیس – دو نفر از آقایان که تقاضای نطق کردند آقایان صالح و حائریزاده را می‌گذاریم بعد از دستور گنجه - چند دقیقه از وقت آقای ناظرزاده باقی است که به بنده داده‌اند.
رئیس - بفرمایید.
گنجهٔ – نطق‌های قبل از دستور که اینجا بیان می‌شود متاسفانه حاکی از نکبت و بدبختی سیل، زلرله، و آمدن ملخ است و عرض بنده هم تقریباً از همین مقوله‌است. نمایندگان محترم مستحضرند که با صرف هزینه‌های زیادی از بیت المال و مالیه مملکت چند دانشگاه در استانهای کشور تاسیس گشته یکی از آنها دانشگاه تبریز است که سال سوم خود رادارد بپایان می‌رساند ولی دانشگاه تبریز فعلاً بعللی که بنده باختصار عرض خواهم کرد و تفصیل آنرا بوقت دیگر موکول می‌کنم دچار یک وضعیت نامطلوبی شده قرار بود که یک عده استادان خارجی برای اعزام به این دانشگاه استخدام و اعزام شود متاسفانه دولت تا بحال در این قسمت کاری انجام نداده و دانشجویان بواسطه نبودن استادان لایق تمام وقتشان ضایع می‌شود و یکی از وزرای اسبق فرهنگ در انتخاب دانشیاران هم یک اقدام واقعاً غیر اساسی و غیر منطقی انجام داده یعنی با اینکه ما تقاضا کردیم انتخاب دانشیاران روی اصل کلی که کنکور باشد اجرا شود (دکتر هدایتی – مطابق قانون) بله مطابق قانون متاسفانه ایشان تمام پرونده هائی را که برای همین کار رفته بود بدانشگاه پس گرفت و روی آنها احکام اداری صادر کرده‌است به آنها و بسا اشخاصی که اصلاً صلاحیت تدریس ندارند حالا در دانشگاه مصدر خدمت و تدریس شده و در واقع استاد برای دانشجویان بیچاره و بدبخت ما شده‌اند (صحیح است) دانشجویان دانشگاه تبریز اخیراً از این وضع فوق العاده ناراحت شده و حق هم بطرف آنها است زیرا گرانبها ترین چیز آنها که وقت است همین طور ضایع می‌شود و از دستشان می‌رود اخیراً شروع کردند بشکایات متواتر و نامه‌های مفصل و عرایض مفصلی بدولت و نمایندگان فرستاده‌اند و بطوریکه شنیده‌ام قصد اعتصاب دارند و چندین بیانیه هم منتشر کرده‌اند (دکتر هدایتی – بفرمایید که اعتصاب نکنند) بله عرض می‌کنم بنده در این قسمت با دانشجویان تبریز که واقعاً در این قسمت کاملاً ذیحق هستند هم عقیده و موافقم که بایستی حقشان را دولت بدهد و ازاین طرف هم از دولت تقاضا دارم اقدامات اساسی بکند که این اعتصاب انجام نشود بلکه فکر اعتصاب برای آنها پیش نیاید و از این جهة نظر دولت را جلب می‌کنم که اگر قبل از وقوع حوادث اقدام نکند مسلماً این مطلب دامنه وسیعی پیدا خواهد کرد ومنتهی بیک پیش آمدهای ناگوار خواهد شد که آن وقت ندامت و پشیمانی سودی نخواهد داشت (صحیح است) (۳- اخذ رای نسبت به پیشنهاد آقای ارباب در طرح قانون راجع به ترتیب انتخاب کمیسیونها)
رئیس – نطق دو نفر از آقایان می‌ماند برای بعد از دستور (اللهیار صالح – لایحه نفت را مقدم بدارید) در جلسه پیش پیشنهادی آقای ارباب کردند که اعلام رای نسبت به آن پیشنهاد شده و باید رای گرفت بعد هم پیشنهادی بامضاء ۱۵نفر رسیده که گزارش کمیسیون نفت بر سایر مطالب جزء دستور قرار گیرد (اللهیار صالح – موضوع انتخاب کمیسیونها چیز مهمی نیست) یک رای باید گرفت اجازه بفرمایید راجع به پیشنهاد آقای ارباب پیشنهاد مجدداً قرائت می‌شود (نمایندگان – آقای ارباب تشریف ندارند) (پیشنهاد بشرح زیر قرائت شد)
از بین نمایندگان هر استان انتخاب یک نفر به عضویت کمیسیونها بوددجه و برنامه لازم و ضروری است. مهدی ارباب امینی – هر استان یا شهرستان؟
رئیس – هر شهرستان اگر که باشد نمی‌شود هشتاد و چهار شهرستان است. خود ایشان هم با استان موافقت کردند
شوشتری – شهرستان اگر باشد عملی نیست
رئیس – چون مذاکرات در این پیشنهاد آقای مهدی ارباب آقایانی که موافقند قیام فرمایند (چند نفر برخاستند) تصویب نشد
- طرح و تصویب گزارش کمیسیون نفت راجع به تایید تصمیم آن کمیسیون
ویرایش۴- طرح و تصویب گزارش کمیسیون نفت راجع به تایید تصمیم آن کمیسیون
رئیس – پیشنهادی رسده‌است قرائت می‌شود (بشرح زیر قرائت شد) ریاست محترم مجلس شورای ملی امضاء کنندگان ذیل پیشنهاد مینمائیم گزارش کمیسیون مخصوص نفت مقدم بر سایر لوایح در دستور قرار گیرد. دکتر بقائی ۰آزاد۰ اللهیار صالح ۰حائریزاده ۰دکتر مصدق ۰خسروقشقائی ۰(پناهی – همه این پیشنهاد را امضاء می‌کنند) حسین مکی ۰ کشاورز صدر ۰ناصر ذوالفقاری ۰برومند ۰دکتر شایگان ۰بهبهانی و چند امضاء دیگر که قابل خواندن نیست (نریمان – نریمان) نریمان
رئیس – رای گرفته می‌شود به این گزارش که مقدم باشد بر دشتور پیش آقایانی که موافقند قیام کنند (اکثر بر خاستند) تصویب شد. گزارش قرائت می‌شود بعد طبق موافق و مخالف صحبت می‌کنند (گزارش کمیسیون نفت بشرح زیر قرائت شد)
گزارش از کمیسیون مخصوص نفت بمجلس شورای ملی مجلس شورای ملی کمیسیون مخصوص نفت که طبق تصمیم قانونی در جلسه پنجشنبه ۲۱- ۱۰- ۱۳۲۹ از طرف مجلس شورای ملی اتخاذ شده‌است و منباب یاد آوری بعرض مجلس شورای ملی می‌رساند تصمیم قانونی مجلس شورای ملی با تایید و تصویب گزارش کمسیسون نفت دائر بر اینکه لایحه ساعد – گس کافی برای استیفای حقوق ایران نیست بمنظور اجرای قانون مهرماه ۱۳۲۶ به آن کمیسیون ماموریت می‌دهد که با توجه به پیشنهادات آقایان مبنی بر تعیین وظیفه و رویه دولت تهیه و برای تصویب بمجلس شورای ملی تقدیم نماید. آقایان نمایندگان می‌توانند در ظرف دو هفته هر گونه پیشنهادی که دارند بکمیسیون تقدیم نمایند. از تاریخ نهم بهمن ماه ۱۳۲۹ الی تاریخ ۵شنبه ۱۷اسفند ماه ۱۳۲۹ دوازده جلسه تشکیل داده و غالب جلسات طولانی و در جلسه چند ساعت مشغول مطالعه جوانب و اطراف موضوع بوده و از لحاظ سیاسی و اقتصادی و قضائی و غیره مداقه کامل بعمل آورده که عیناً چگونگی مذاکرات در صورت جلسات کمیسیون منعکس است بالاخره در روز ۵ شنبه ۱۷ اسفند ۱۳۲۹ کمیسیون باتفاق آراء تصمیم ذیل را اتخاذ و اینکه گزارش آن تقدیم مجلس شورای ملی می‌گردد. مجلس شورای ملی نظر به اینکه ضمن پیشنهادات بکمیسیون نفت پیشنهاد ملی شدن صنعت نفت در سراسر کشور مورد توجه و قبول کمیسیون قرار گرفته و از آنجائی که وقت کافی برای مطالعه دراطراف اجرای این اصل نیست کمیسیون مخصوص نفت از مجلس شورای ملی تقاضای دو ماه تمدید می‌نماید. دکترمصدق – جمال امامی – دکتر شایگان – صالح بهبهانی – حائریزاده – گنجهٔ – حسین مکی – سر تیپ‌زاده – پالیزی ۰دکتر علوی – قشقائی – ناصر ذوالفقاری – دکتر کاسمی – دکتر هدایتی – فقیه‌زاده – عامری – فرامرزی بنابراین ماده واحده ذیل را با قید دو فوریت برای تصویب تقدیم مجلس شورای ملی می‌نماید:ماده واحده – مجلس شورای ملی تصمیم مورخ ۱۷و۱۲٫۱۳۲۹ کمیسیون مخصوص نفت را تایید و باتمدید مدت موافقت می‌نماید. مخبرکمیسیون مخصوص نفت – حسین مکی
رئیس – آقای حائریزاده (دکتر کاسمی مخالفید – مخالفید آقا؟)
حائریزاده – بلی مخالف مشروط ۰ این موضوع نفت که مایه حیات زندگانی امروز بشر است مایه بدبختی و بیچارگی ما شده (غلامرضا فولادوند – صحیح است) موقعی که کمیسیون نفت تشکیل شد و بنده افتخار عضویت آن کمیسیون را پیداکردم مذاکرات که شروع شد من عرض کردم که این مسئله پیش من یک امر بدیهی است محتاج بشور و بحث و انتقاد نیست (صحیح است) حقوقی که از ملت ایران سلب شده و این دستگاهی که غیر از خرابی و مزاحمت برای استقلال و آزادی ما فایده دیگر ی ندارد و مطالعه‌ای نداریم ولی نظر این بود که توافق کنیم و در موضوعاتی که حیات مملکت بسته باوست شکلی نباشد که اجانب تصور کنند بین ماها ایرانی‌ها یک اختلاف کلمه‌ای هست کسانیکه مطالعه کمتر داشتند در این موضوع روشن نبودند مشغول مطالعه شدند مشاوره شدند ومذاکرات اولیه طبع و توزیع شده‌است در دسترس آقایان است من خیلی متاسفم که چرا برای فروش حاضر نشد که تمام مردم دسترسی داشته باشند و از وضعیت نفت و غارتگری این کمپانی همه روشن بشوند و فقط این کتابچه به وکلای مجلس شورای ملی و سنا و بعضی از روزنامه‌ها و بعضی مقامات داده شد و مستقلاً مقتضی بود که چاپ بشود و در تمام ایالات و ولایات حتی در مدارس عالیه ما این را جزو برنامه بگذارند و متوجه بکنند نسل آتیه راما گرفتار چه بدبختی‌ها در این مملکت بوده‌ایم به این جهت طول کشید و در موقع اتخاذ تصمیم فرم‌های مختلفی پیشنهادشد برای اینکه باز اتفاق کلمه باشد و با آن قدر مشترک که یکی دو ماه مطالعاتی در نحوهٔ اجرای این موضوع بود موافقت شد بنده لابد شدم بعنوان مخالف بیایم صحبت بکنم عرض کنم تا این قضیه نفت درمملکت ما خاتمه نیافته ما هر روز گرفتار بدبختی جدیدی هستیم برای عبور لوله نفت ایران از بعضی ممالک ظاهراً تا حالا چند دفعه کودتا شده آدم‌ها کشته شده‌است جنایت‌ها شده‌است این موضوع یک موضوع کوچکی نیست اگر برای ما حیاتی است برای چرخ دنیا هم این ماده سیاه و متعفن حیاتی است. دیشب یک تلفنی بمن رسید که فحش و حربه عاجز در مجلس لردهای انگلیس هم بروز کرده این حربه عاجز و این نغمه شوم صدای انگلستان دیشب بیک مقام روحانی و یک شخص مقدس که ا زنظر روحانیت ووطن پیش من خیلی مقدس است (نمایندگان – پیش همه مقدس است) و ایرانی‌ها احترام می‌گذارند و عالم تشیع بآن احترام می‌گذارد و فتوی دادهاست راجع بموضوع نفت یاوه سرائی شده‌است در مجلس لردهای انگلیس یک لردی سؤال کرده‌است از هندرسن معاون پارلمانی در جواب آن لرد این جناب هندرسن معون پارلمانی گفته‌است دو مطلب را یکی اینکه از منافع کمپانی‌های خود مخصوصاً شرکت نفت دولت انگلستان حمایت خواهد کرد. دیگر اینکه برای تامین منافع دولت ایران حاضر است وارد مذاکره شود و معامله تنصیف می‌نماید که نصف لی ونصف لک مال مارا برده‌اند غارت کرده‌اند حال می‌گویند بیایید نصفه کنید پنجاه سال غارت کردند مملکت ما را بردند حالا مامی گوئیم که حساب گذشته چه شد (صحیح است) در روزنامه امروز صبح که آن صدای شوم را نقل کرده بود دیدم که آن جناب هندرسن نسبت بمقام مقدس یک شخص روحانی که در موقع تبعید از طرف اهالی بمقام نمایندگی تهران انتخاب شد و در تهران نبود عمال کمپانی نفت وسیله تبعید او را فراهم کرده بودند در غیاب او مردم رشید تهران او را بعنوان نمایندگی انتخاب کردند یک کلمات توهین آمیزی گفته‌است این حرفها حربهٔ عاجز است عاجز فحش می‌دهد البته انگلستان بعد از جنگ بین المللی اول با این قبیل توپو تشرها سلطنت ایران را از یک فامیل بفامیل دیگر انتقال می‌داد البته کمپانی هند مورد حمایت بریتانیا واقع می‌شد که یک ملت سیصد میلیونی را اسیر سازد و این حمایت از کمپانی‌ها برای ادامه غارتگری از لوازم حکومت مستعمراتی است. ولی بحمدالله بعد از جنگ بین الملل دوم انگلستان در سایه امریکا باید ادامه حیات بدهد و قدرت این که دستگاه ظلم کمپانی‌های غارتگر را حمایت کند ندارد دولت انگلستان باید بداند که امروز ایران سر دو راهی واقع شده یا آزادی و استقلال کامل یامعبر کمونیست برای تمام خاورمیانه و دنیا خواهد بود شق ثالث ندارد انگلستان میل دارد ایران در مقابل اتحاد جماهیر شوروی قوی باشد ولی درمقابل کمپانی غارتگر نفت ضعیف باشد این اشتباه را باید رجال انگلستان از خود دور کنند. اگر ایران آزاد و مستقل است نمی‌تواند تحمل مظالم کمپانی راکرده و این اوراق التزام نامه دوره فشار و ضرب و قتل دوره بیست ساله رامورد عمل قرار دهد. این التزام نامه شاه سابق راکه اسم آنرا قرار داد گذارده منافی حق حاکمیت ملت ایران است و نمی‌تواند آنرا قابل اجراو عمل قرار دهند باید صنعت نفت از حیث اکتشاف و استخراج و بهره برداری در تمام ایران ملی باشد یعنی شکلی بهره برداری و عمل شود که بنفع ملت ایران باشد از حیث مادی و معنوی و اقتصادی و سیاسی. ما مگر چه می‌گوئیم؟ ما می‌گوئیم کمپانی طرف اعتمادما نیست و در موقع هجوم قشون اجنبی از طرف عمال کمپانی فشار بملت ایران وارد شد تمام نقلیه ما را تعطیل کرد و حمله بسربازان رشید مدافع وطن نمود و امروز اگر کمپانی مثل سابق باشد ابداً معنی برای استقلال سیاسی و اقتصادی ایران نیست. این فشار راجع بعمل اسکناس این دخالت در عمل آمدن و رفتن دولت‌ها این دخالت در عمل انتخابات و غیره برای ملت ایران قابل تحمل نیست. البته ما فروشنده نفت هستیم و انگلستان خریدار ما باید علاوه بر نفت جنوب و غرب نفت شمال و شرق را استخراج کنیم و بافغانستان و اتحاد جماهیر شوروی نفت بفروشیم ما برای کمک بعالم تمدن بشر همیشه حاضر بوده و هستیم ولی حاضر برای تحمل مظالم کمپانی غارتگر نفت نیستیم (صحیح است) من بسهم خود بصدای انگلستان که نماینده دولت انگلستان است بجناب هندرسن اجازه نمی‌دهم در امور داخلی ما وارد شده و نسبت بمقام یک شخص روحانی که در تمام عمر در راه اسلام مجاهده کرده‌است و فتوای کوتاه شدن دست کمپانی غارتگر نفت را دادهاست و اسائه ادب نماید (اللهیار صالح – مملکت ایران اجازه نمی‌دهد) گذشت آن روزگاز که انگلستان با این قبیل حرفها دیکتاتورها را فراری می‌ساخت امروزه در سایه مخالفت نوکرهای کمپانی با انتخاب ماها اهالی رشید تهران مبارزه کرده در دو دفعه آیةالله کاشانی و اشخاص دیگری که امتحان مقاومت در مقابل سیاست انگلستان مبارزه کرد پیرو زیاد دارد و در هر یک از ممالک شرق همان روح مقاومت فناناپذیر گاندی مشغول رشد و نمو است باید انگلستان به آنچه دارد قناعت کند و اگر در مقابل دعاوی حقه ملل شرقی مقاومت کند مطالبه حساب گذشته خواهد شد. آیا این فجایع اخیر که در ایران شده‌است غیر از دست جنایتکار عمال انگلیس چه دستی بوده؟ بنده در این موضوع بیشتر میل ندارم صحبت کنم چون می‌بینم تمام آقایان نمایندگان با یک عجلهٔ شتابی میل دارند که رای خودشان را راجع به این موضوع بدهند و ضمناً یک قسمتی از وقت خودم را به آقای کشاورز صدر می‌دهم و بگفته‌های خودم خاتمه می‌دهم و امیدوارم که ملت رشید ایران این قدم بزرگ را بر داردو دست سیاست استعماری اجنبی را از ایران که دروازه شرق است کوتاه کند (نمایندگان – انشاءالله)
رئیس – آقای اللهیار صالح موافق این گزارش اسم نوشته‌اند ووقتشان را به آقای کشاورز صدر داده‌اند آقای کشاورز صدر بفرمایید.
کشاورز صدر – نمایندگان محترم مجلس شورای ملی و افراد ملت ایران در مقام حفظ منافع کشور همیشه متحدالقول بوده‌اند (صحیح است) و باتفاق از اختلاف نظرهای کوچک و خصوصی در این مقام صرف نظر کرده‌اند و برای حفظ حیات کشور متحداً قیام کرده‌اند شاهد بارز این امر اتفاق قول اعضاء کمیسیون در تنظیم این گزارش و ملی شدن نفت بود که بعد از مطالعات بسیار زیاد در این قضیه خوشبختانه متحد و متفق شده و باتفاق آراء این گزارش را تقدیم مجلس کرده و شاهد بر جسته دیگر موضوع طرح این گزارش و دو فوریت گزارش مزبور بود که در مجلس شورای ملی در جلسه قبل جمیع نمایندگان که حتی یک نفر هم ننشست برای فوریت و تصویب این امر قیام فرمودند این امید و نوید می‌دهد بملت ایران که نمایندگان مجلس شورای ملی اگر در مسائل خصوصی اختلاف نظر داشته باشند راجع به حفظ حیات مملکت و مطالبی که مربوط بمصالح عامه‌است اتفاق نظر و اتفاق قول و رای دارند. خاطر آقایان محترم مسبوق است که کمیسیون نفت از بر جسته‌ترین و بهترین نمایندگان مجلس شورای ملی با کمال دقت و مراقبت انتخاب شدند ودر ظرف شش ماه در نوبه اول ودو ماه در تمدیدی که بعد مجلس شورای ملی به این آقایان محترم دادند در کمیسیون نشستند سوابق امر را دیدند بامطلعین و متخصصین مشاوره کردند و با دقت بسیار بسیار زیاد به این نتیجه رسیدند که می‌بایستی این گزارش باتفاق آراء بمجلس تقدیم بشود بنده وارد جزئیات موضوع نفت نمی‌شوم (اللهیار صالح – بحد کافی مطالعه شده) اجمالاً و سر بسته بعرض آقایان محترم می‌رسانم که این آقایان نمایندگان عضو کمیسیون نفت در جزئیات کار با تمام مطلعین ومتخصصین ایرانی وارد مذاکره شدند نظریات و اطلاعات مطلعین خارجی راکه چه نوشته بودند و چه در این جا گفته شده بود مورد دقت ومداقه قرار دادند و حتی تقریباً با جمیع نمایندگان محترم مجلس شورای ملی شور ومشورت پرداختند و به این نتیجه رسیدند روی هم رفته بنظر بنده اقتضادارد و تحقیقاً همین طور است که این اتفاقی که در جلسه قبل پریروز نشان دادیم این بزرگترین قوت برای دولت ما و برای کمیسیون ما است که اختیار می‌دهیم تا بعد بتوانند راه حل عملی اجرای ملی شدن صنعت نفت را بیاورند و اجرا کنند بنده راجع به این زمینه دیگر عرضی نمی‌کنم زیرا برای کسی که بلند می‌شود رای می‌دهد گفتگو ندارد یک نکته‌ای را ناگزیرم عرض کنم و قطع دارم جمیع نمایندگان محترم در این قضیه هم آواز هستند نه تنها نمایندگان محترم بلکه قاطبه ملت ایران این مطلب رامی گوید و آن موضوعی است که جناب آقای حائریزاده اشاره کردند که در مجلس اعیان انگلستان مطلبی مطرح شده‌است و در آن گفتگو شده بنده می‌خواستم عرض کنم که همه کس بمقدسات خودش علاقه دارد (صحیح است) آیا انگلیسیها راضی می‌شوند که ما در اینجا بیکی از وطن پرست ترین افراد ملی آنها و مقدسات ملی آنها یا مذهبی آنها اهانت کنم قطعاً راضی نمی‌شوند بنابراین بنده از اینجا عرض می‌کنم که هر مطلب اهانت آمیزی که در آنجا گفته باشند مورد انزجار و تنفر ملت ایران است (صحیح است) زیرا آقای آیت الله کاشانی یکی از افرادی است که جزء مقدسات دینی و ملی ما بشمار می‌رود (صحیح است) و مجلس شورای ملی اجازه نمی‌دهد که معاون پارلمانی انگلستان که شرکت نفتش غاصب حقوق ما بود برای ادامه سرقت و غصب حقوق ملت ابران بمقدس ترین افراد این مملکت اهانت می‌کند (صحیح است) (مکی – غلط کرده بیجا گفته) بنا بر این بنده انزجار ملت ایران و انزجار مجلس شورای ملی را از پشت این تریبون بمجلس اعیان دولت انگلستان اعلام می‌کنم (صحیح است) و سربسته بعرض می‌رسانم که این گزارش که آوردند و آقایان جمعیاً بفوریتش رای دادند این رقم آزادی ملت ایران است این رقم آزادی ملت ایران و بیرون آمدن از زیر یوغ اسارت و بدبختی است و انشاء الله در همین امر مهم باتفاق آراء رای خواهیم داد جمعی از نمایندگان – انشاءالله
رئیس – پیشنهاد کفایت مذاکرات از آقای جمال امامی رسیده‌است قرائت می‌شود عین همین پیشنهاد را آقای دکتر مصدق هم داده‌اند (پیشنهاد کفایت مذاکرات بشرح زیر قرائت شد)
ریاست مجلس شورای ملی – پس از بیانات یک نفر موافق پیشنهاد کفایت مذاکره مینمائیم - جمال امامی
رئیس – آقای جمال امامی
جمال امامی – بنده چون نوبت صحبت نداشتم این پیشنهاد را بهانه کردم که بیایم چند دقیقه‌ای عرایض خود را بپیشگاه نمایندگان محترم مجلس شورای ملی عرضه بدارم منظور من هم جلوگیری از نطق سایر ناطقین نبوده‌است وسیلهءدیگری نداشتم عذر می‌خواهم بنده معمولاً وقتی اینجا مزاحم می‌شود زیادروده درازی نمی‌کنم و درد سر آقایان را فراهم نمی‌آورم این دفعه هم کما فی السابق عمل خواهم کرد ولی چون موضوع، موضوع حساس و حیاتی است و حتماً در تاریخ مملکت ما ضبط خواهد شد و اظهاراتی که امروز می‌شود در تاریخ ایران حتماً ضبط خواهد شد هم از ارباب جرائد و هم از آقایان تند نویسان مجلس تقاضادارم چون نه یادداشت و نوشته دارم و نه حافظه دارم که بعد عرایض خودم یادم بیاید این است که استدعا می‌کنم نکاتی راکه عرض می‌کنم بدون تحریف و یا حذف درج بفرمایند اگر هم تند صحبت کردم سرفه کنند ترمز می‌کنم. بنده یکی دوبار هم از پشت این تریبون بعرض نمایندگان مجلس شورای ملی رسانیده‌ام اولین مسلک هر نماینده‌ای اظهار عقیده و رای است و این نه موجب مباهات می‌شود نه موجب افتخار چون مسلک اولیه ماست ملت ایران مارا برای اینکار به اینجا فرستاده‌است ودر هر موقع و در هر موضوعی که نماینده‌ای اظهار عقیده می‌کند چه بضرر چه بنفع یک عده‌ای تمام بشود بهیچوجه موجب مباهات و افتخار نیست بنده لازم می‌دانم این جا شهادت بدهم که اعضاء محترم کمیسیون نفت از بدو تشکیل کمیسیون نفت بتکالیف ملی خودشان چنانچه شایسته بود قیام کردند (عده‌ای از نمایندگان – صحیح است) و از جناب آقای دکتر مصدق رئیس محترم کمیسیون نفت هم توقع داشتم نسبت بتمام اعضاء کمیسیون نفت تقدیر بفرمایند اگر اظهارات ایشان بعنوان رئیس کمیسیون نفت بود و بالاخص از ایشان حق این بود که از تمام اعضاء یکسان تقدیر بفرمایند چون اگر یک عده‌ای از اعضاء کمیسیون نفت از این موضوع نفت کسب شهرت و مقام کرده‌اند یک عده دیگر بدون توجه به این موضوع تکلیف خودشان را انجام داده‌اند بنابراین حق این بود که آقای دکتر مصدق از دیگران بیش از جبهه ملی تقدیر بفرمایند ولی اگر بعنوان فردی بود که تشکر فرمودند و از بنده مخلص هم اسمی بردند بنده این را قبول ندارم چون مورد تشکر نبود ماتکلیفمان را انجام داده‌ایم (اردلان – مذاکرات چرا کافیست آنرا بفرمایید) لطف نفرمودید عرض کردم کفایت مذاکرات را بهانه کردم (امینی – خود این امر نوعی از قانون شکنی است) قسمت دیگری که خدمت آقای دکتر می‌خواستم تذکر بدهم این است که ایشان بهتر از بنده باید متوجه این نکته بشوند که بهیچوجه صلاح نیست که مسؤلیت تصمیم در موضوع نفت را بگردن عده معدودی انداخت این را باید تمام نمایندگان ملت سهیم باشند (جمعی از نمایندگان – صحیح است) این یک مسؤلیت کوچکی نیست که من بگویم جبهه ملی یا افراد خاص این مسؤلیت را قبول کردند باید هم مجلس شورای ملی و حتی مجلس سنا این مسؤلیت را قبول کند چون این مسؤلیت از طرف ملت ایران است خوب وبدش باید عاید همه بشود (امینی – وقتی که مجلس شورای ملی تحت تاثیر تهدید و تطمیع این کار را نمی‌کند (جمعی از نمایندگان – اینکه مسلم است آقا) بنده از رفیق عزیزم آقای مکی که خیلی احساساتی است و می‌دانم که از روی حسن نیت بود و قصدی نداشت ولی پریروز جمله‌ای گفت که هیچ انتظار نداشتم و از ایشان گله می‌کنم اولاً در این موضوعات باید بدنیا اعلام کرد ملت ایران باختیار خودش تصمیم می‌گیرد ثانیاً مجلسی که چنین قیافه‌ای نشان می‌دهد شایسته نیست که آدم عصبانی بشود ثالثاً شما وکلای ملتید از این حرفها که مرعوب نمی‌شوید تکلیفتان هر چه هست انجام می‌دهید آن وکیلی که از حمله روزنامه‌ها بترسد و تکلیف ملی خودش را انجام ندهد آن وکیل نیست و برای لای جرز خوبست (صحیح است) مخبر فرهمند – این طور نیست آقای جمال امامی ۰ جمال امامی – پس چطور است مکرم – همین طور هست آقا مخبر فرهمند – چطور این طور است ملت ایران در مواقع سخت امتحان خود را دادهاست آقا شما می‌ترسید مکرم – نخیر من نمی‌ترسم (همهمه نمایندگان و زنگ ممتدرئیس) مخبر فرهمند – وکیل اگر مخالف است مخالفت می‌کند اگر موافقت می‌کند وکیل مطابق عقیده اش رای می‌دهد جمال امامی – بنده هم همین را عرض می‌کنم آقا برای ایشان توضیح بدهید عرض کنم که تصمیمات کمیسیون نفت سه مرحله داشته‌است بدبختانه یا خوشبختانه چنانکه توضیح می‌دهم هر سه تصمیم کمیسیون و مجلس شورای ملی به پیشنهاد و طرح این بنده ناچیز بود اینرا که عرض می‌کنم بدبختانه چون این ممکن است برای من گران تمام بشود می‌دانم و متوجه این موضوع هستم که ممکن است این موجب خاتمه حیات من بشود ولی تا اینجا تکلیف داشته‌ام و انجام داده‌ام (حائریزاده – این آن انگلیس سابق نیست که بتواند کاری بکند آن انگلییس مرد آقاوتمام شد) این حرفها چیست آقا ترور می‌کند من هم با علم به اینکه ترور می‌کنند این کار را کردم (کشاورز صدر – بارک الله احسنت) بارک الله هم ندارد اولین مرحله کمیسیون نفت و استدلال آنرا رد کردند آن نظر پیشنهاد من بود و بخط من بود چرا؟ بنده یک دفعه این مطلب را اینجا عرض کرده‌ام وقتی که عضو دولت بودم و قضیه نفت دردولت مطرح بود امضاء نکردم و دلائلی داشتم که چون حالا موجب تضییع وقت مجلس شورای ملی می‌شود مختصراً عرض می‌کنم وقتیکه وکیل مجلس هستم بطریق اولی با آن موافق نخواهم بود پیشنهاد دومی که بنده کردم و مورد موافقت نمایندگان مجلس شورای ملی واقع شد پیشنهاد رجعت امر بکیسیون نفت بود و این هم باز حق این بود که جناب آقای دکتر مصدق از تمام نمایندگان مجلس تشکر می‌فرمودند بالاخص در اینمورد چون این یکیها تکلیف ما بود انجام دادیم ولی در مورد اکثریتی که طرفداردولت بود با ما مساعدت کرد امینی – مطلب ایشان گر چه مهم است ولی مقام ریاست تذکار بفرمایند که این خلاف نظامنامه‌است
رئیس – تذکر داده شده
شوشتری – موضوع بقدری مهم است که هر چه درباره آن صحبت شود باز کم است
صدری – رای داده بشود تا ایشان صحبت کنند.
رئیس – بکفایت مذاکرات رای ندهید تامذاکرات ادامه پیدا کند
جمال امامی – اینها مقدمه پیشنهاد بنده‌است که چرا تقاضا می‌کنم که کفایت مذاکرات تصویب بشود ده نفر باید صحبت کنند ولی بالاخره یک نفر پیدا نمی‌شود در بین این نمایندگان که بیش از من از موضوع نفت مطلع باشد باید من توضیح بدهم الان هم شما دارید به پیشنهاد من رای می‌دهید (امینی – ما به اندازه مافی روشن شده‌ایم) ایداً روشن نشده‌اید نخیر روشن نشده‌اید هزار دلیل دارم که روشن نشدید
رئیس – آقای جمال امامی درباره کفایت مذاکرات صحبت بفرمایید
جمال امامی – موضوع مهم است اجازه بفرمایید صحبت کنم (شوشتری – موضوع مهم است اجازه بفرمایید صحبت کنند) موضوعات باید گفته شود برای روشن شدن قضیه حتماً لازم است اجازه بفرمایید تا صحبت کنم ۰
کشاورز صدر – روشن است برای همه روسن است رای هم می‌دهیم
جمال امامی – نه روشن نیست
اردلان - مطابق نظامنامه بگویید برای چه مذاکرات کافی است؟
جمال امامی – عرض کنم در قسمت دوم پیشنهاد شد که موضوع به کمیسیون نفت برگردد چرا پیشنهاد شد؟ برای اینکه ما متوجه شدیم دارند موضوع را از محور اصلی خودش خارج می‌کنند خدا رحمت کند و از گناهانش بگذرد مرحوم رزم‌آرا یک پیشنهادی به مجلس کرده بود که این موضوع را از دست کمیسیون نفت خارج بکند من حرفی دراین ندارم که هر کمیسیونی که می‌رفت ممکن بود همین راه را طی بکند ولی این عمل در انظار زننده بود و اصلح این بود که کمیسیونی که مقدمه کار را بنا نهاده خاتمهٔ کار را هم او انجام بدهد این پیشنهاد شد و مورد موافقت مجلس شورای ملی واقع شد پیشنهاد سوم این پیشنهاد اخیر بود که باز برای آنکه تعدیلی کرده باشیم و توافق رای پیدا کرده باشیم در کمیسیون به این شکل بنده تنظیم کردم و مورد موافقت آقایان واقع شد در این چند روز زیاد بمن مراجعه کردند جناب آقای دکتر مصدق یک اشخاصی آمده‌اند ازمن پرسیدند آقا شما اوضاع دنیا وضعیت مملکت و کوفت و زهرمار اینها را در نظر بگیرید شما چرا این پیشنهاد را امضاء کرده‌اید یا این پیشنهاد را دادید بنده به آنها جواب ندادم حالا جوابشان را می‌دهم آیا در بین شما نمایندگان مجلس شورای ملی و ملت ایران (افراد صحیح النسب ملت ایران را عرض می‌کنم) کسی پیدا می‌شود بگوید که ما نمی‌خواهیم نفت خودمان را خودمان اداره کنیم هیچ همچو کسی هست؟ (جمعی از نمایندگان – خیر نیست) این آرزوی هر فرد ایرانی است که تمام صنایعش را بالاخص صنعت نفت خودش را خودش اداره کند و بدست اجنبی ندهد (عده از نمایندگان – صحیح است) خوب بمن ایراد می‌گیرند چرا این را این آرزو را روی کاغذ آورده‌اید چه اشکالی دارد آن اشخاصی که اشکال می‌کنند بر سر این موضوع این اشکال را می‌کنند که آیا طرز اجرای این چطور می‌شود ما وقت خواستیم برای اینکه طرز اجرای این را با در نظر گرفتن تمام جوانب کار برویم تهیه کنیم (صحیح است) ما اینجا آمده‌ایم بشما می‌گوئیم که آقا یک همچو موضوعی است که مورد توجه کمیسیون نفت و اکثریت نمایندگان است برای اینکه اینرا در قالب عمل بریزیم وقت لازم داریم و در ظرف ۵ روز و ده روز هم نمی‌شود انجام داد بکمیسیون نفت اجازه بفرمایید که این وقت را داشته باشد که مطالعات خودش را راجع به این موضوع به این مهمی کامل بکند ما از شما این را می‌خواهیم عرض می‌کنم کار بمرحله‌ای رسیده‌است بنده که شخصاً موافقت دارم که اگر آقایان تصویب فرمودند ما مجدداً بنشینیم و طرز عمل این موضوع را تهیه بکنیم آقایان اعضاء کمیسیون هم موافقت کنند مجلس شورای ملی هم موافقت کند واز نظری که گفتم که تمام ملت ایران باید مسؤلیت این کار را بگردن بگیرد چند نفرهم از اسناد و یا سه نفر از سنا بیایند بما ملحق شوند برای حل این عمل و حتی یک کمیسیون فنی در خارج از کمیسیون نفت برای مساعدت بما ملحق بشود (امینی – این از وظایف خودکمیسیون است) ولی از وظایف خود بنده این نیست که از مجلس سنا چند نفر تعیین بکنم بیایند آنجا این را باید مجلس شورای ملی توصیه بکند بمجلس سنا که سه نفر یا پنج نفر از آنجا بیایند بما ملحق بشوند که تا مرحله نهائی این عمل طی بشود.
رئیس – آقای جمال امامی در پیشنهاد کفایت مذکرات یک ربع می‌توانستید صحبت کنید وقت شما تمام شده.
جمال امامی– بنده هم امر می‌فرمایید اطاعت می‌کنم و تمام می‌کنم مثل اینکه جناب آقای رئیس زیاد مایل نیستند که بنده مزاحم شوم (بعضی از نمایندگان – بفرمایید آقا) آخر بفرمایید که نمی‌شود من امر شما را اطاعت کنم بایستی آقای رئیس مجلس اجازه بفرمایند.
رئیس – در پیشنهاد کفایت مذاکرات بعد از آنکه مخالف صحبت کرد اگر مجلس رای بدهد مذاکرات ادامه پیدا می‌کند (اردلان – اصلاً رای ندارد این صحبت کردن ندارد) در هر صورت این جمله را عرض می‌کنم و مرخص می‌شوم من مطمئنم که نمایندگان ملت ایران با در نظر گرفتن عرایضی که قبلاً شده و حالا هم بنده گفتم بهیچوجه نگرانی نخواهد داشت ما هم مثل آنها تمام اطراف و جوانب و اطراف و موانع آن عمل می‌کنیم شما خیال نکنید که شما متوجه یک چیزهائی هستید و ما نیستیم اگر احساساتمان بر عقلمان غالب شد شماها متذکر کی شوید همان طوری که عرض کردم ما ترمز می‌کنیم ولی اجازه بفرمایید که کمیسیون نفت برود بترتیب کارش ادامه بدهد بعقیده بنده دوماه کافی نبود بنده پیشنهاد کرده بودم سه ماه آقایان فرمودند که دو ماه کافی است بعقیده بنده دو ماه کافی نیست مخصوصاً جهت تعطیلات را در نظر بگیرید.
رئیس - تعطیلات مستثنی است تعطیلات حساب نمی‌شود آقای شوشتری.
شوشتری - بسم الله الرحمن الرحیم – امروز روزی است که ممکن است و قطع دارم که عملی است و میسر است که تقدیرات شرق تغییر پیدا می‌کند برای عملی که مجلس شورای ملی و نمایندگان محترم قطع می‌دانم انجام می‌دهند در یک چنین موضوع مهمی بدلیل این کتابی که از مذاکرات مجلس شانزدهم آورده‌ام قبل از اینکه اقلیت تشریف بیاورند در مجلس من سیاست مرموز ۲۰۰ ساله و قتل ملژورایمبری و تمام پیش آمدهائی که در این مملکت شده‌است روشن کردم که چطور مردم ساده لوحی رادر ایران ضایع کردند در صورتیکه (کل مولود یولد علی الفطره الان ابواه یهودانه او ینصرانه او یمجسانه) ایرانی پاک بود ایرانی پاک است (صحیح است) این موضوع خیلی مهم است استدعا دارم جناب آقای دکتر مصدق توجه بفرمایید امروز یک موضوعی مطرح است که با حیات شما با حیات بنده با حیات مسلمین با حیات ایرانی‌ها با حیات ملل مسلمان با حیات خاورمیانه با حیات هر موحدی توام است خود آقا می‌دانند یک عده‌ای برای اینکه گوینده بودند برای اینکه می‌فهمیدند تشخیص می‌دادند همان سیاست مرموز بالاخص در این هفت هشت ماهه آنچه کرده‌اند آنها رامتهم کرده‌اند یک وضعیت عجیبی در مملکت ما این تشنج را بوجود آورد این تشنج مصنوعی است در برنامه منصور بنده گفته‌ام این را و امروز باید در مجلس تصریح بشود امروز صبح حضرت آیت الله کاشانی که پسرشان آقا مصطفی الان در اینجا نشسته‌اند بمن فرمودند که دیروز بمن اطلاع دادند که شما گفته‌اید در مجلس این قضیه را ۲۴ ساعت به تاخیر بیندازند صبح به آقا بوسیله تلفن عرض کردم که همین گوینده هم الهام از جای دیگر گرفته برای اینکه اصلاً همچو مذاکره‌ای در مجلس نشده غیر از این که می‌خواهند نمایندگان محترم را آلوده و متهم بیک حرفهائی بکنند نیست، من اگر عقیده بیک موضوعی داشته باشم ملاحظه از احدی نمی‌کنم غیر از ذات باریتعالی و آنچه که بمصلحت مملکت و ملت می‌دانم بدون پروا می‌گویم و چنین موضوعی نبوده که ذهن مردی را مشوب می‌کنند، اذهان افراد را مشوب می‌کنند آن یکی در روزنامه نسبت می‌دهد که من ترور کننده مدرس هستم ای وای بر آن مملکتی که یک چنین چیزی را می‌گویند من دارم تاریخ مدرس را می‌نویسم، آقای مصدق السلطنه، آقای حائریزاده آنهائی که در اقلیت بودند می‌دانند وقتیکه مرحوم دولت آبادی با اعتبار نامهءمن مخالفت کرد این صورت مجلس است مرحوم مدرس از اینجا بلند شد گفت آقا چهارده رای مال اقلیت هم به آقای شوشتری اضافه شد بنبیره سید جزایری تو نمی‌توانی این جور نسبتها بدهی، من دارم تاریخ می‌نویسم من در آن تاریخ ۱۷ ماه رفتم مرحوم مدرس را محرمانه ملاقات کردم که من مخصوصاً در ستون مخالف نویسی می‌کنم و عقیده دارم اگر امروز در این موضوع حیاتی وکلا نهار نخوردند اگر وکلا این تعب را بصورت ظاهر بکشند تا غروب هم بنشینند اینجا این موضوع حیاتی را طوری حلاجی کنند که هر کس بفهمد، خارجیها بفهمند که مجلس شورای ملی در تحت تاثیر عمر وزید یا بکر وخالد و یا تحریکات مصنوعی تصمیم نمی‌گیرد بلکه برای مملکت و عمل بکند، دو سه روز قبل بعد از آن پیش آمد جناب آقای صالح اینجا بمن گفت که کی برای رئیس دولت خوبست بلا تامل بایشان گفتم که من (بعضی از نمایندگان – آقای صالح) بلاتامل گفتم چون من غیر از قانون که دیکتاتور است هیچ چیز بنظرم نمی‌رسد من خودم گفتم با کمال شجاعت هم گفتم الان هم می‌گویم چون از دیگرانهم بیناترم و هم تواناتر، آقای دکتر مصدق …(بعضی از نمایندگان – رای رای) اجازه بدهید استدعا دارم اجازه بدهید استدعا دارم اجازه بدهید (همهمه نمایندگان) مزاح نکنید بنده ساکت می‌مانم چهار نفر موافق و چهار نفر مخالف حرف می‌زنند مجلس کاملاً سکوت کند آقایان ادله شانرا بگویند بنده بهمان بیاناتی که جناب آقای جمال امامی کردند معتقدم اگر این را حصر موضوعی کردید گفتم کمیسیون روی این فکر بوده و این حق را تقریباً انحصاری نشان دادید بعدها ممکن است هزارها حرف برای ما پیش بیاید و اما این معنائی که ایشان فرمودند که ما همهٔ ملت را بیدار کنیم و همه ملت را در این کار بیدار هم هستند تا حدی و همه شرکت در امر داشته باشیم این عمل باید انجام شود انجام شدن این عمل ملازمه دارد که چند نفر موافق و مخالف با کمال رشادت صحبت کنند (پناهی – می‌خواهیم چه کنیم مخالفی نیست) مخالف منم اجازه بدهید بنده می‌گویم مخالف الان معنایش این است با اختیار دادن دو ماه بکمیسیون من مخالفم مگر اینکه شرط کنید آنچه را که بعد از دو ماه کمیسیون رای داد مجلس شورای ملی بدون چون و چرا قبول کند که آن رای رای مجلس است این معنای مخالف است من می‌گویم ممکن است یک عده‌ای رادعوت کنید همراه خودتان معنای موافق و یا مخالف در یک امر حیاتی نیست که (کشاورز صدر – من اخطار نامه‌ای دارم) بگویند نفت بدست ملت ایران نباشد من استدعا دارم اجازه بفرمایید آقای مکی مخبرکمیسیون مذاکره کنند سه نفر هم بعنوان موافق و سه نفر هم بعنوان مخالف صحبت کنند (فقیه‌زاده – مخالف نیست) نیست پس بگذارید دو نفربعنوان موافق صحبت کنند مگر باید حتماً آیین‌نامه افکار را ترور کنند (کشاورز صدر – اگر آیین‌نامه نباشد هیچ چیز نیست) آقای کشاورز صدر موضوع خیلی مهم تر از این حرفها است ما می‌خواهیم مقدرات اساسی مملکت را تهیه کنیم بگذارید مردم صحبت کنند چرا صحبت نکنند وواضح بکنند برای چه صحبت می‌کنند(جمال امامی - من که گفتم بهانه گرفتم برای صحبت کردن) حق با آقای جمال امامی بود حالا بسته‌است برای مجلس والا بنده و هر فرد ایرانی غیر از وطن خواهی و ایران دوستی چیز دیگری نمی‌خواهیم بیان ایشان صحیح است معهذا بنده با کفایت مذاکرات مخالفم
رئیس – آقایانی که با پیشنهاد کفایت مذاکرات موافقند قیام بفرمایید (اکثر برخاستند) تصویب شد (جمال امامی – آن ماده واحده را یک دفعه دیگر بخوانید) پیشنهاد آقای فقیه‌زاده قرائت می‌شود (بشرح زیر قرائت شد)
ریاست محترم مجلس شورای ملی پیشنهاد می‌کنم مدت دو ماه مهلت از بعد از تعطیل مجلس مقرر گردد
کشاورز صدر – همین طور هست مسلم است اولاً روزهای تعطیل قانوناً جزو کار حساب نمی‌شود بالطبع این طور هست حالا چون پیشنهاد کردند یک رای هم گرفته می‌شود
فقیه‌زاده – اجازه بفرمایید توضیح بدهم
رئیس – بفرمایید
فقیه‌زاده – بنده این پیشنهاد را از این جهت کردم چون مطابق آیین‌نامه از ۲۵ اسفند تا ۱۶ فروردین مجلس تعطیل است آقایان اغلب مسافرت می‌کنند برای اینکه این حق از کمیسیون تضییع نشود و اعضای کمیسیون بتوانند از تعطیلیشان استفاده کرده باشند بنده این پیشنهاد را کردم حالا با این توضیحی که آقای رئیس فرمودند اگر آقایان قبول دارند بنده پس می‌گیرم
رئیس – پس این مدت دو ماه از بعد از تعطیل خواهد بود یعنی از ۱۶فروردین پیشنهاد دیگری نیست
اردلان – بنده پیشنهادی دادم
رئیس – پیشنهادی رسیده از طرف آقای اردلان قرائت می‌شود (بشرح ذیل قرائت شد)
پیشنهاد می‌کنم کمیسیون نفت مجاز است از کارشناسان خارجی در صورت لزوم دعوت نماید و مورد استفاده قرار دهد
رئیس – بفرمایید
اردلان- شاید در کشورایران مسئله‌ای مهم تر از مسئله نفت نباشد این اهمیتش هم از لحاظ اقتصادی وهم از لحاظ سیاسی است ومن که یک نماینده مجلس هستم در این خصوص صبح زود آمدم اسم بنویسم که نظر خودم را بگویم دیدم همان شخصی که پیشنهاد ملی شدن نفت را امضاء کرده بود خودش آمده‌است بعنوان مخالف اسم نوشته من می‌خواستم عرایض خودم را بگویم این جا چه مملکتی است؟ چرا در یک موضوع حیاتی مملکتی حق نمی‌دهید اشخاص حرفشان را بزنند؟ از کجا می‌دانید که من توی دلم چی هست و چه مطالبی را مطالعه کرده‌ام و می‌خواهم بگویم چرانگذاشتید حرف بزنیم این کمال ظلم به آزادی فردی یک عدهٔ نمایندهٔ مجلس است من پیشنهاد دادم بکمیسیون رفتم توضیح دادم بپیشنهادم رای نگرفتند الان هم که عضو کمیسیون نفت نیستم که بگویم نحوء اجرای آن چطور باشد فردا یک پیشنهادی گزارش می‌آید این جا نحوء اجرا را معین می‌کند باز هم همین آقایان اعضای کمیسیون موافق ومخالف اسم می‌نویسند و بشما تحق حرف زدن نمی‌دهند این چه حقی است کجای دنیا این معمول است خود آقای حائریزاده پیشنهاد دهنده ملی شدن صنعت نفت است چطور بنام مخلف حرف زدند چرا بمن اجازه ندادید نظر خودم را بگویم بیش از این هم عرضی ندارم
رئیس – آقای دکتر مصدق
دکتر مصدق – در یک چنین موقعی که مجلس شورای ملی یمی خواهد یک تصمیمی اتخاذ بشود در صلاح ملت و مملکت است (اردلان – این طور نیست) به این جهت بنده فقط می‌خواهم عرض کنم که من از تمام آقایان نمایندگان مجلس شورای ملی در این باب تشکر کرده‌ام ومن قابل نیستم که تشکر کنم این تشکر را ملت ایران باید از شما بکند شما نمایندگان ملت هستید شما بوظیفه خود عمل می‌کنید و احتیاجی بتشکر ندارید (صحیح است) و تمام اعضای کمیسیون و آقای قشقائی آقای ذوالفقاری که اسمی از آقایان در جلسه قبل نبردم باپیشنهاد ملی شدن صنعت نفت موافق بودند که در صورت جلسات کمیسیون نفت این مسئله مندرج است اکنون می‌خواهم راجع بخبری که از لندن منتشر شده‌است چند کلمه‌ای بعرض آقایان محترم پس از قرائت این خبر برسانم. امروز در مجلس لردها لرد ونسی تار از دولت پرسید که آیا اقدامات لازم برای حفظ منافع انگلیس در ایران بعمل آمده‌است یاخیر هندرسن معاون پارلمانی از جانب دولت گفت که دولت هم قانوناً حق دارد و هم موظف است منافع قانونی بازرگانی خود را در ماوراء بحار حفظ نماید من چنین استنباط کرده‌ام که آقای لرد ونسی تار از این سؤال شرکت نفت رابخصوص در نظر گرفته‌است از طرف دولت ایران هیچ تقاضائی جدیداً درباره این شرکت از دولت بریتانیا نشده‌است شرکت حاضر است برای قرارداد الحاقی جدیدی بادولت ایران وارد مذاکره شود که بر پایهءتساوی منافع شرکت و ایران باشد اخیراً شرکت نفت قبل از واقعهٔ ناگوار قتل سپهبد رزم‌آرا همین مذاکرات را با دولت ایران نموده بود مدت قانونی شرکت نفت تاسال ۱۹۹۳است و بدولت ایران خاطر نشان شده‌است که بموجب شرایط پیمان سال ۱۹۳۳دولت ایران نمی‌تواند یک جانبه به عملیات بهره برداری شرکت نفت خاتمه دهد بسفیر کبیر انگلیس در تهران دستور داده شده که در این باب یادداشتی بدولت ایران تسلیم نماید این بود جواب هندرسن به لرد ونسی تار سپس لرد نامبرده از نماینده دولت سؤال کرد که آیا باعلامیه آیت الله کاشانی توجه شده‌است که او نه فقط قتل رزم‌آرا را بدیده تصویب نگریسته حتی تحریک نموده که مردم برای بیرون راندن شرکت نفت از ایران بقوه قهریه و بلکه بکشت و کشتار و تخریب متوسل شوند؟ هندرسن جواب داد دولت بریتانیا هیچگاه حاضر نیست بحرفهای این فردایرانی ترتیب اثر بدهد زیرا او مسؤلیتی ندارد و خود اعتراف کرده که در جنگ گذشته یکی از عمال نازیها در ایران بوده وحتی در واقعه سوء قصدی که بر علیه پادشاه خودش روی داده توقیف و بعداً تبعید گردید. قبلاً می خواهم عرض کنم که جناب آقای هندرسن معاون وزارت خارجه انگلیس چه سمتی دارد که در این باب مذاکراتی در مجلس لردها کرده‌اند زیرا فرض کنید که دولت انگلیس یکی از صاحبان سهام شرکت نفت باشد در این مورد دولت انگلستان مثل سایر صاحبان سهم است هیچ امتیازی بر سایر صاحبان سهام ندارد و دولت انگلیس باید تحت نظریات شرکت نفت باشد و اگر شرکت نفت حرفی دارد خود شرکت با دولت ایران بزند بهیچوجه دولت ایران امتیازی به دولت انگلیس نداده که دولت انگلیس خودش رادر این وارد مرحله بکند من وتمام نمایندگان این مجلس شورای ملی هیچ سمتی برای هندرسن که چنین حرفی در مجلس لردها زده‌است نمی‌توانیم قبول کنیم (نمایندگان - صحیح است) قرارداد ۱۹۳۳کهمن آن را قرارداد ساختگی می‌دانم (صحیح است) بزور ایجاد شد و حالا می‌خواهند بروز هم اجرا کنند ملت ایران هیچ وقت حاضر نیست که زیر بار این حرفها برود خصوصاً با وضعیاتی که امروز در مصالح عمومی هست اطاعت کند و زیر بار این زور برود (صحیح است) قسمت دیگر عرض من این است که هندرسن بیک مقام روحانی این مملکت که نمایندهٔ این مجلس هم هست (صحیح است) و مصونیت هم دارد (صحیح است) و از طرف مردم تهران بنمایندگی مجلس انتخاب شده‌است توهین کرده‌است، هیچ دولتی و هیچ ملتی نمی‌بایست به مقدسات یک مملکتی برای منافع خودشان برای اینکه بتوانند تا سال ۱۹۹۳ منافع ایران را، عایدات نفت جنوب را غارت بکنند چنین اهانتی بکنند (صحیح است) هرگز و بهیچوجه ملت ایران راضی نخواهد شد که یک دولتی که بما اظهار دوستی می‌کند وضع بین المللی اقتضا می‌کند که ما با این دولت همیشه دوست باشیم معاون وزارت خارجه اش در مجلس لردها چنین مذاکراتی بکند (صحیح است)
رئیس – رای گرفته می‌شود به پیشنهاد آقای اردلان آقایانی که موافقند قیام بفرمایند (اکثر بر خاستند) تصویب شد پیشنهاد دیگری قرائت می‌شود (بشرح زیر قرائت شد)
پیشنهاد می‌کنم کمیسیون نفت پیشنهاد دهندگان را نیز برای شرکت در کمیسیون دعوت نماید و با حقوق مساوی با آنها رفتار کند. تیمورتاش
رئیس – آقای تیمورتاش، دو پیشنهاد ایشان داده‌اند این پیشنهاد اولی است
تیمورتاش - بنده پیشنهاد را می‌خوانم (بعضی از نمایندگان خوانده شد) بنده بیرون بودم خیلی معذرت می‌خواهم تا این جا دویدم می‌خواهم عرض کنم پیشنهاد بنده خیلی ساده‌است اگر آقایان توجه کنند بطرز انتخاب کمیسیون مخصوص نفت ملاحظه می‌شود که اعضای کمیسیون نفت از شعب انتخاب شدند از هر شعبه‌ای دو نفر یا سه نفر (نمایندگان- سه نفر) برای اینکه در این امر خطیر و مهم مداخله کنند طبعاً این آقایان خودشان کاندید بودند خودشان مایل بودند که مداخله کنند در این کار و وارد در جریان باشند ولیکن عدهٔ دیگری هم علاقمند بودند و رفته‌اند پیشنهاداتی تهیه کرده‌اند و تقدیم کمیسیون کرده‌اند یعنی در واقع زحمتی در اینکار کشیده‌اند از طرف دیگر همان طور که جناب آقای جمال امامی فرمودند تصور نمی‌کنم این مسؤلیت خطیر را یک عده معدود و مخصوص بخواهند بگردن بگیرند بلکه باید خودشان علاقمند باشند باید در این زمینه حق اظهار نظر و عقیده داشته باشند به این مناسبت بنده پیشنهاد کردم آقایانی که در آن موقع مقرر و آن ۱۵ روز اولی که مقرر بود پیشنهاد داده‌اند حق مشارکت در کمیسیون نفت داشته باشند چون وقتی ما آن جا حاضر شدیم گفتند بما که فقط می‌توانید توضیح در اطراف پیشنهاد خودتان بدهید و حق مداخله دیگری ندارید بنابراین بنده پیشنهاد کردم که این امر به صورت یک تصمیم قانونی باشد کسانی که اظهار علاقه کردند و پیشنهاد دادند حق مشارکت و اظهار نظر و رای در این کمیسیون داشته باشند
رئیس – آقای مکی بفرمایید
مکی – (مخبر کمیسیون نفت) برای حضور آقایان در کمیسیون مخصوص نفت هیچ نوع اشکالی نه تنها نیست حتی بشهادت آقایانی که تشریف آوردند آقای امیر نصرت آقای اردلان آقای کشاورز صدر ما خیلی خوشوقت می‌شویم که نمایندگان مجلس شورای ملی از نزدیک تشریف بیاورند توی کمیسیون و عمل کمیسیون را به بینند واقعاً یک کمیسیونی که این طور صرف وقت کرده‌است و این طور فداکاری کرده ما از خدا می‌خواهیم که دائماً تحت مراقبت و کنترل نمایندگان محترم باشند و اعمال ما را نظارت کنند و اما این که فرمودید در کمیسیون راجع به پیشنهادات چه عملی می‌شود بهمین ترتیبی که الان در مجلس هست عمل می‌شود پیشنهاد مقدم مال آقای اردلان بود خوانده شد تکلیفش معین شد یک پیشنهاد دیگر که راجع به ملی شدن نفت بوده و این پیشنهاد مقدم بر سایر پیشنهادات بوده‌است وقتی این در کمیسیون تصویب شد پیشنهادات دیگر که ۵۰ درصد و ۳۰ درصد ۲۰درصد باشد یا آنکه بگوئیم نفت سیاه و سفید را یک قیمت بفروشند و فلان اینها مربوط نمی‌شود اینها در مرحله دوم است وقتی پیشنهاد ملی شدن را رای بدهند مسلماً آن پیشنهاد ۵۰درصد از بین می‌رود برای این که منظور نمایدگان محترم از دادن این پیشنهادات این است که استیفای منافع ایران از شرکت نفت بنحو اکمل بشود چون که صد آمد نود هم پیش ما است وقتی پیشنهاد صد در صد تصویب شد آن نود درصد هم تصویب شده و اما آقایان نمایندگان نمی‌توانند در مذاکرات شرکت کنند به این دلیل که ممکن است صد تا پیشنهاد به کمیسیون داده شود و تمام پیشنهاددهندگان هم بخواهند در هر پیشنهاد بعنوان موافق و مخالف صحبت کنند و بحث کنند و رای بگیرند کمسیون عیناً مجلس می‌شود بنابراین با آمدن آقایان در موقعی که پیشنهاد شان مطرح است هیچگونه مخالفی نیست و موجب کمال خوشوقتی است که بیایند شرکت کنند بیانات خودشان را بگویند و جواب هم بشنوند و بروند بیرون ولی اگر بخواهند در رای شرکت کنند یا در مذاکرات شرکت کنند نمی‌شود (تیمورتاش – توضیح می‌خواهند بدهند) توضیح آزاد است آقای تیمورتاش هر کس پیشنهاد بدهد به کمیسیون آزاد است در بیان توضیح پیشنهاد خودش این منظور شما تامین است احتیاج ندارد ولی اگر منظورتان این است که در رای شرکت کنند آیین‌نامه اجازه نمی‌دهد
رئیس – آقای کشاورز صدر بفرمایید
کشاورز صدر – جناب آقای مکی توضیح لازم فرمودند فقط بنده تذکر مختصری عرض می‌کنم و یک خواهشی از دوست عزیزم آقای تیمورتاش که خیلی دوستشان دارم و علاقه بهشان دارم می‌کنم و آن این است که ما یک قانونی در مجلس گذراندیم که ۱۸نفر از هر شعبه ۳نفر انتخاب بشوند این بهترین طریقی بود که مجلس شورای ملی برای نیل بمقصود تشخیص داد اما آنچه که بنده استنباط می‌کنم این است که بتوانند کسانی که پیشنهاد می‌دهند و اطلاعاتی دارند از وجود آنها در کمیسیون نفت استفاده بشود بنده خودم از کسانی بودم که پیشنهاد ملی شدن نفت را امضاء رده بودم با اینکه توضیحات کافی آقایان فرموده بودند معهذا ببنده یک ساعت وقت دادند حرف زدم استدعای بنده از جناب آقای تیمورتاش این است که وقتی این نظر ایشان تامین می‌شود و در کمیسیون هر کس که پیشنهاد می‌دهد می‌تواند توضیحات کافی و شافی بدهد موافقت بفرمایند که این پیشنهاد را پس بگیرد البته همان طور که آقای مکی فرمودند هر کس پیشنهاد می‌کند آزاد است برود در کمیسیون و در اطراف پیشنهاد خودش توضیح بدهد و هر یک از نمایندگان هم آزادند بروند استماع کنند اظهارات آقایان اعضای کمیسیون را و تذکرات خصوصی بهشان بدهند این است که بنده از آقا خواهش می‌کنم بر بنده منت بگذارید و پیشنهادتان را پس بگیرید
تیمورتاش – بنده به امتثال امر آقایان پیشنهاد اولی‌ام را که مربوط بشرکت پیشنهاد دهنده در رای هم بود پس می‌گیرم ولی آنچه که مربوط بدومی است یعنی شرکت در مذاکره آن باقی است (پیشنهاد دوم آقای تیمورتاش بشرح زیر قرائت شد) پیشنهاد می‌کنم پیشنهاددهندگان به کمیسیون نفت حق مذاکره و شرکت در کمیسیون را داشته ولی در رای نهائی شرکت نخواهند نمود
دکتر معظمی – نظامنامه اجازه نمی‌دهد
رئیس – آقای تیمورتاش بفرمایید
تیمورتاش – آنچه که در کمیسیون نفت عمل شده‌است این است که در پیرامون پیشنهادی که خود انسان دادهاست مدت معینی وقت معلوم می‌کنند برای اینکه صحبت بکند عرض و استدعای بنده چیز دیگری است این است که پیشنهاددهندگان بحکم اینکه پیشنهاد داده‌اند و بنابراین علاقمند بموضوع هستند بتوانند در مذاکرات کلی شرکت بکنند و حق اظهار نظر داشته باشند ولیکن در رای نهائی که بالاخره باید نیک و بد را از هم تشخیص بدهند و حاکم بر قضیه باشند در آن قسمت مداخله نداشته باشند (مکی – مربوط به پیشنهاد؟) مربوط بتمام مذاکرات کمیسیون نفت (مکی – پس معلوم می‌شود که این دفعه کمیسیون نفت باید کار نکند) ۱۰ نفر پیشنهاد داده‌اند ۱۰ تا پیشنهاد بیشتر نبوده‌است که یکی مربوط به آقایان اعضای جبهه ملی است این ۱۰نفر را هم اجازه بفرمایید در مذاکرات شرکت بکنند ولی در رای نهائی شرکت نداشته باشند صدرزاده – استدعا می‌کنم ماده ۳۵ آیین‌نامه را قرائت بفرمایید
رئیس – آیین‌نامه بنمایندگان حق حضور داده ولی حق مذاکره نداده این پیشنهاد مخالف آیین‌نامه‌است
صدرزاده – این پیشنهاد مخالف آیین‌نامه‌است ماده ۳۵ را قرائت کنید (بشرح زیر قرائت شد)
ماده ۳۵- در کلیه کمیسیونها نمایندگانی که عضویت ندارد می‌توانند حاضر گردند و مذاکرات را استماع نمایند ولی حق دادن رای ندارند همچنین در مذاکرات کمیسیونها نمی‌توانند شرکت کنند مگر آنکه از طرف کمیسیون برای این منظور دعوت شده باشند، هر گاه رئیس کمیسیون مصلحت و مقتضی نداند هیچکس غیر از اعضای کمیسیون حق حضور در کمیسیون نخواهد داشت ۰
رئیس – این مخالف صریح آیین‌نامه‌است
تیمورتاش – بنده بهمین مناسبت است که دراین مورد بخصوص این پیشنهاد را کردم
رئیس - نمی شود بر خلاف آیین‌نامه پیشنهاد کرد
تیمورتاش – بحکم اجبار پس گرفتم
رئیس – حکم اجبار ندارد، پس آیین‌نامه برای چیست؟ پیشنهاد دیگری قرائت می‌شود (پیشنهاد آقای فقیه‌زاده بشرح زیر قرائت شد)
ریاست مجلس شورای ملی پیشنهاد می‌کنم جلب نظر متخصصین خارجی در کمیسیون نفت با حضور متخصصین داخلی باشد ۰ فقیه‌زاده
رئیس – آقای فقیه‌زاده بفرمایید
فقیه‌زاده – همکار محترم جناب آقای اردلان پیشنهاد دادند که متخصصین خارجی را دعوت بکنند در کمیسیون و کمیسیون از اطلاعات آنها استفاده بکند (اللهیار صالح – الزامی نیست) و مجلس رای داد (محمد علی مسعودی – مجاز است مجبور نیست این خیلی خوب است) بنده هم عرضی ندارم و خود من هم با پیشنهاد ایشان موافق بودم، رای هم دادم ولی می‌خواهم عرض کنم اگر کمیسیون محتاج شد از متخصصین خارجی دعوت بکند نظر آنها را بخواهد با حضور متخصصین داخلی باشد که کمیسیون حق داشته باشد از متخصصین داخلی از مهندسینی که خودمان داریم دعوت بکنند اگر آنها اظهار نظری کردند متخصصین ما بتوانند جواب بدهند و آنها را قانع کنند
رئیس – آقای مکی بفرمایید
مکی – عرض کنم در دوره اول کمیسیون نفت که بعضی از آقایان پیشنهاد دادند که از مهندسین خارج ما مهندسینی که عضو مجلس نیستند، وکیل نیستند دعوت بکنیم این قبول هم شد این در اختیار کمیسیون است مهندس داخلی در اختیار کمیسیون است همان طوریکه مجلس اجازه داد که مهندسین خارجی دعوت بکنیم مسلماً خارجی را وقتی مجلس قبول کرد داخلی را هم مجلس موافق است و بسته بتصمیم خود کمیسیون است و بنهد خواهش می‌کنم که در همان جا در پیشنهاد آقای اردلان نوشته شود مهندسین داخلی و خارجی (صحیح است)
فقیه‌زاده – بنده موافقم
رئیس – آقای اردلان موافقید؟ (اردلان – بلی موافقم) پس اصلاحی باید در پیشنهاد آقای اردلان بشود به این ترتیب که متخصصین داخلی و خارجی این محتاج بیک رای دیگر می‌باشد ۰رای گرفته می‌شود به این اصلاح که آقای مخبر هم قبول کرد آقایانی که موافقند قیام کنند (عده زیادی قیام کردند) تصویب شد پیشنهاد دیگری قرائت می‌شود (پیشنهاد آقای مخبر فرهمند به شرح زیر قرائت شد) پیشنهاد می‌کنم آقایان نمایندگان حق دارند تا پانزده روز بعد از تشکیل، پیشنهادات و نظریات خود را به کمیسیون داده و برای توضیحات در کمیسیون حق حضور داشته باشند
رئیس – آقای مخبر فرهمند بفرمایید
مخبر فرهمند – بنده لازم دانستم که این اختیار به آقایان داده بشود که اگر نظریات و پیشنهاداتی در خصوص این ماده دارند بکمیسیون بدهند و کمیسیون هم آقایان را اجازه بدهد حاضر بشوند و توضیحات بدهند یا قانع کنند طرف را و یا پس بگیرند و مطلب دیگری که بنده خواستم توضیح عرض کنم موضوع اظهاراتی بود که جناب آقای جمال امامی فرمودند (دکتر بقائی – خواهش می‌کنم فعلاً نفرمایید) مختصر است (دکتر بقائی- همان مختصر را هم بگذارید برای بعد استدعا می‌کنم) دو کلمه‌است من بمصلحت مجلس حرف می‌زنم (جمال امامی – آقای مخبر فرهمند من چه گفتم؟) اجازه بفرمایید، ممکن است بنده بد شنیده باشم معذرت می‌خواهم، مجلس شورای ملی، نمایندگان ملت هیچ وقت تحت تاثیر واقع نمی‌شوند (صحیح است) این یکی،(جمال امامی – من هم همین را گفتم) و در انجام وظیفه هم انتظار ندارند که جناب آقای دکتر مصدق از آنها اظهار رضایت بکنند جناب بکنند (صحیح است) وظیفه را انجام داده انجام وظیفه تشکر ندارد و اگر بنده صبح پا شوم نماز بخوانم منتظر باشم که بابایم بگوید آفرین که نماز خواندی این درست نیست، من وظیفه‌ام را انجام داده‌ام ۰ یک موضوع دیگر که از موقع استفاده می‌کنم و دو کلمه بعرض می‌رسانم این است بنده که رادیو نگرفتم و اطلاع ندارم اظهاراتی که آقایان اینجا فرمودند که در مجلس لردهای انگلستان نسبت به ایران و نفت مذاکراتی کرده‌اند بسیار خوب هر مذاکره‌ای راجع بنفت بمنفعت خودشان و بضرر ما بگویند حرفی نداریم آزاد هستند ولی حق ندارند بمقدسات ما (احسنت) بروحانیت (صحیح است) اهانت بکنند (صحیح است – احسنت) بچه مناسبت بیک مرد روحانی، نماینده مجلس شورای ملی آنجا یک حرفهائی می‌زنند که شایستگی ندارد بالاخره باکمال تاسف باید این حرفها را شنید ولی ایرانی نشان دادهاست ۶ هزار سال عمر دارد و همیشه در کارهایی که مربوط بمملکت و ملت بوده‌است با ضعف و ناتوانی که داشته‌است موفقیت داشته‌است (صحیح است احسنت)
رئیس – آقای مکی بفرمایید
مکی – بنده با پیشنهاد آقای مخبر فرهمند با اضافه این قید که اگر پیشنهاداتشان در اطراف اجرای آن اصلی باشد که در ماده واحده قید شده‌است موافقم
رئیس – آقای شوشتری هم نظیر این پیشنهارا کرده‌اند قرائت می‌شود مدت آن یک هفته‌است (بشرح زیر قرائت شد) ریاست محترم مجلس شورای ملی اینجانب پیشنهاد می‌نمایم در صورتیکه مجلس شورای ملی تمدید دو ماه را تصویب فرمود برای کلیه نمایندگان محترم این حق را منظور فرمایند در مدت یک هفته پیشنهادات خود را بدهند
رئیس – آقای شوشتری بفرمایید
شوشتری – عرض کنم جناب آقای مکی استدعا دارم توجه بفرمایید بنده در مدت کمیسیون آن مدتی که کمیسیون محترم نشست و این اندازه زحمت کشید ایامی که بیمار نبودم چند جلسه آمدم در کمیسیون یک پیشنهادی هم حاضر کرده بودم ولی بر اثر کسالت موفق نشدم که پیشنهادم را تقدیم بکنم برای اینکه بایستی می‌آمدم توضیح کی دادم و مریض بوده‌ام لذا نتوانستم بیایم توضیح بدهم اینکه عرض کردم که یک هفته آقای مکی نظرشان این است راجع بهمین جزء بنده مخالف نیستم اما اگر پیشنهادی از نماینده محترم چه در ظرف یک هفته یا همان طور که آقای مخبر فرهمند پیشنهادکردند ۱۵ روز برسد آنجا ممکن است که در این قسمت یا قسمت دیگر یک نماینده‌ای یک نظر صائبی داشته باشد که حالا منتقل شده باشد و تا حالا منتقل نشده باشد و در دسترس کمیسیون محترم بگذارد از این جهت فرق نمی‌کند برای بنده چه ۱۵روز چه یک هفته اگر آقایان موافقت می‌فرمایند ۱۵ روز موافقت می‌فرمایند یک هفته فرق نمی‌کند بنده با ۱۵روز هم موافق هستم ۰
مکی – (مخبر کمیسیون نفت) بنده عرض کردم موافقم بشرط اینکه پیشنهادهائی که آقایان می‌دهند مربوط به اجرای اصل باشد و پیشنهاداتی که مربوط نباشد مخالف هستم.
رئیس - آقایانی که با این پیشنهاد که در ظرف ۱۵ روز بتوانند نمایندگانی پیشنهاداتشان را به کمیسیون بدهند موافقند قیام فرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد پیشنهاد آقای کشاورز صدر قرائت می‌شود (بشرح زیر قرائت شد): متخصصین خارجی که در صورت لزوم دعوت می‌شوند انگلیسی و از دولتهای تحت الحمایه انگلیس نباشند - کشاورز صدر
رئیس – آقای کشاورز صدر بفرمایید (دکتر بقائی – این قسمت مراعات خواهد شد)
کشاورز صدر – بنده پیشنهادم را این جور اصلاح می‌کنم که از دولتهای بی طرف باشد، می‌خواهید آن اسم را بر دارید اصلاح بشود به این طریق که از دولتهای بی طرف باشد
مکی – (مخبرکمیسیون نفت) آقایان توجه بفرمایید بنده یک تذکری لازم می‌دانم عرض کنم و آن این است که اعضاء کمیسیون نفت تاکنون ماکزیمم فداکاری را کرده‌اند و همین طور مجلس شورای ملی و فرد فرد نمایندگان بعقیده من در تمام ۱۶ دوره مجلس شورای ملی روزی مهم‌تر و با اهمیت‌تر و خطیرتر از امروز در تاریخ پارلمان ایران سابقه ندارد شاید صد سال دیگر هم پارلمان ایران نصیبش نباشد که یک چنین افتخار به این بزرگی را کسب بکند کمیسیون نفت توجه دارد قربان کمیسیون نفت می‌داند از چه کشوری بیاورد مسلماً کمیسیون نفت این را توجه دارد مسلماً کمیسیون نفت هیچ وقت نمی‌آید برود از انگلستان متخصص بیاورد من خواهش می‌کنم که این را صرف نظر بفرمایید و مطمئن باشید که در مقابل خدا ووجدان و آقایان نمایندگان اگر بنا باشد دعوت بکنند از همان هائی دعوت خواهند کرد که مورد تایید و تصویب مجلس شورای ملی قرار بگیرد
کشاورز صدر – بنده پیشنهادم را با اعتماد به این کمیسیون نفت پس می‌گیرم ولی این نکته را در آنجا در پیشنهاد آقای اردلان قید بکنید ۰ کمیسیون فعلی، یک، کمیسیون فعلی بگذارید ۰ (تیمورتاش – کمیسیون فعلی یعنی چه؟)
رئیس – پیشنهاد دیگری قرائت می‌شود (پیشنهاد آقای سعید مهدوی بشرح زیر قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم تا روز آخر وقت مدت کمیسیون پیشنهادات قبول شود
رئیس – آقای سعید مهدوی بفرمایید
سعید مهدوی – بنده عقیده‌ام این است که در این موضوع حیاتی که حدودش هم معلوم شده‌است که در مورد ملی شدن نفت در سراسر کشور است هر وقت کمیسیون پیشنهادی را قابل توجه دید قبول کند فرض بفرمایید روز ۱۵ گذشت و یک پیشنهاد قابل توجهی بنظر یک نماینده‌ای رسید و این پیشنهاد آمد بکمیسیون و کمیسیون هم پسندید اگر کمیسیون این را قابل توجه دانست به این لحاظ که ۱۵روز گذشته رد نکنند بنظر بنده اگر همان روز آخر هم پیشنهادی رسید دقت بکنند و مورد رسیدگی قرار بدهند.(اردلان – چه وقت رسیدگی بکننند؟) اگر راه عملی داشت ممکن است کمیسیون تمدید بخواهد این کار به این مهمی بهتر است که مدتش محدود نباشد ممکن است بعد از ۱۵ روز یک کسی چیزی بنظرش برسد. در هر حال بسته بنظر خود آقایان است بنده اصرار ندارم موافقت نمی‌فرمایید پس می‌گیرم، پس گرفتم
رئیس – دیگر پیشنهادی نیست باید رای گرفته شود بماده واحده واصلاحاتی که مورد تصویب مجلس قرار گرفته قبل از اینکه اعلام رای کنم آقای فرامرزی شرحی نوشته‌اند که دو روز است مریض هستند و عقیده شان همان است که در کمیسیون داده‌اند رای گرفته می‌شود بگزارش کمیسیون با اصلاحاتی که شده‌است آقایان موافقین قیام فرمایند (عموم نمایندگان باتفاق آراء قیام نمودند) تصویب شد (کف زدن ممتد مخبرین جرایید و تماشاچیان و چند نفر نمایندگان)
- تعیین موقع جلسه بعد به عنوان تنفس
ویرایش۵- تعیین موقع جلسه بعد – ختم جلسه بعنوان تنفس
رئیس – تنفس داده می‌شود و یک روز دیگر مطابق آیین‌نامه جلسه خواهیم داشت جلسه آینده روز یک شنبه خواهد بود (۲۰ دقیقه بعد از ظهر جلسه بعنوان تنفس ختم شد)
رئیس مجلس شورای ملی – رضا حکمت
نگاه کنید به
ویرایش- تصمیم قانونی دایر به ملی شدن صنعت نفت در سراسر کشور و دو ماه تمدید به کمیسیون نفت جهت مطالعه در اطراف اجرای این اصل - مصوب ۲۴ اسفند ۱۳۲۹ مجلس شورای ملی و ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ مجلس سنا. این قانون، قانون ملی شدن نفت در سراسر کشور در تاریخ دهم اردیبهشت ۱۳۳۰ به وسیله نخست وزیر حسین علاء برای توشیح به محمدرضا شاه پهلوی تقدیم شد. ۲۹ اسفند در ایران به روز نفت نامگذاری شد