مذاکرات مجلس شورای ملی/دورهٔ ۱۶/جلسهٔ ۹۲
روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران
شامل متن قوانین – تصویبنامه‌ها – صورت مفصل مذاکرات مجلس شورای ملی – مذاکرات مجلس سنا
اخبار رسمی – فرامین – انتصابات – آیین‌نامه‌ها – بخشنامه‌ها - آگهی‌های رسمی و قانونی سوالات
سال ششم – شماره ۱۷۰۱
۵ شنبه ۳۰ آذر ماه ۱۳۲۹
دوره شانزدهم قانونگذاری
شماره مسلسل ۹۲
مذاکرات مجلس شورای ملی
جلسه ۹۲
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز پنج‌شنبه ۲۲ آذر ۱۳۲۹
مجلس ساعت ۹ و چهل دقیقه صبح بریاست آقای رضاحکمت تشکیل گردید.
فهرست مطالب:
- قرائت غائبین و طرح صورتمجلس جلسات ۱۶ و ۱۹ آذر
ویرایش۱ – قرائت غائبین و طرح صورتمجلس جلسات ۱۶ و ۱۹ آذر
رئیس ـ صورت غائبین جلسه پیش قرائت می‌شود. (بشرح زیر قرائت شد) غائبین روز یکشنبه ۱۹ آذر ۱۳۲۹
غائبین با اجازه – آقایان: ابوالفتح قهرمان. صاحب جمع. عبدالحسین مجتهدی. فقیه زاده. سلطان العلماء. امیر افشاری. دکتر شایکان. طباطبائی. نصرالله شادلو. مرتضی حکمت.
غائبین بی اجازه – آقایان: خاکباز. محمود محمودی. دولت آبادی. برومند. نصرتیان. خسرو قشقائی. تولیت. تیمورتاش. ابتهاج. آشتیانی زاده. شهاب خسروانی. حبیب پناهی. ثقةالاسلامی. کاظم شیبانی. دکتر مصدق. اقبال. دیر آمدگان با اجازه – آقایان: شکرائی دو ساعت. بهادری دوساعت و سی و پنج دقیقه. زنگنه دوساعت. صفائی یک ساعت. دکتر هدایتی دوساعت. حمدیه. دکتر بقائی دو ساعت.
دیر آمده بی اجازه – آقای سنندجی یکساعت. غائبین روز سه شنبه ۲۱ آذر ماه ۱۳۲۹
غائبین با اجازه – آقایان اورنگ. مرتضی حکمت. شوشتری. قهرمان. امینی. فقیه زاده. سود آور. مخبر فرهمند. پیراسته امیر افشاری. دکتر مصدق. طباطبائی. خزیمه علم غائبین بی اجازه – آقایان: خاکباز. محمود محمودی. دکتر نبوی. دکتر مصباح زاده عزیز زنگنه. دولت آبادی. برومند. منصف. موقر نصرتیان محمد علی مسعودی. ابریشم کار. گنجة سنندجی. صاحب جمع. تولیت. حسن اکبر. تیمور تاش. ابتهاج. آشتیانی زاده. اقبال شهاب خسروانی. اسلامی. دکتر کیان. پناهی. امیر قاسم فولادوند. ثقة الاسلامی. هراتی. ناصر ذوا لفقاری. سلطانی. رستم گیو. دکتربقائی. جمال امامی. معین زاده
رئیس ـ نسبت به صورت مجلس دو جلسه پیش نظری نیست؟ آقای اسلامی
اسلامی – در صورت جلسه پیش که بنده صحبت کرده بودم یکی دو حرف یعنی ن بدل به (ب) شده بود که تغییر قاحشی در عبارت و معنی داده بود بنده آنجا گفته بودم اگر وزارت دارایی جلوی این خرج رانگیرد نوشته‌اند اگر بگیرد این بکلی جمله را تغییر می‌دهد بنده خواهش می‌کنم که جلوی این اشتباهات را بگیرند و از این قبیل اشتباهات دیگر هم است که ترتیب اصلاح آن را بفرمایند
رئیس – اصلاح می‌شود دیگر نظری نیست؟ (گفته شد –خیر) صورت مجلس بعد تصویب می‌شود.
– بیانات قبل از دستور – آقایان: دکتر مجتهدی – بهادری – حائری‌زاده – معدل – نورالدین امامی - مکی – سلطان العلماء
ویرایش۲ – بیانات قبل از دستور – آقایان: دکتر مجتهدی – بهادری – حائری زاده – معدل – نورالدین امامی - مکی – سلطان العلماء
رئیس – چند نفر از آقایان تقاضای نطق قبل از دستور کرده‌اند – آقای دکتر مجتهدی» دکتر مجتهدی – بنده و چند نفر از همکارانم در جلسه قبل برای نطق قبل از دستور اسم نویسی کرده بودیم ولی نفهمیدیم که چرا جلسه تشکیل نشد و خیلی بجا بود که روز ۲۱ آذر یک اظهاراتی در این مجلس می‌شد (صحیح است) و امروز که مطابقت می‌کند با ورود ارتش به مرکز استان بنده از آقایان اجازه می‌خواهم که ده دقیقه مصدع اوقاتشان بشوم (نورالدین امامی – ینج دقیقه دیگر چه می‌شود) روز بیست ویکم آذر روز تاریخی برای کلیه ملت ایران … سربازان و افسران غیور و مردانی که همانند مرحوم سرهنگ معین آزادجان خود را فدا ساخته‌اند تقدیم و نیز خواستارم که این روز فیروز تاریخی را که در کلیه نقاط آذربایجان جشن‌ها برپای کنند و از طرف ارتش شاهنشاهی در مقابل تمثال اعلیحضرت همایونی سان می‌روند جزو اعیاد ملی تلقی نموده و تصویب فرمایند که روز ۲۱ آذر در تمامی کشور تعطیل عمومی باشد.
در خاتمه لازم می‌دانم از خدمات و فداکاری‌های تیمسار سرتیپ هاشمی افسر دلیر و با شهامت ایران که در راه نجات آذربایجان به خوبی وظیفه خود را انجام داده و در خلال مدت خدمتشان خدمات گرانبهایی را به مشروطیت و استقلال کشور کردند یادآور شوم و نیز از سایر افسران و درجه‌داران که از هیچگونه جان‌بازی و فداکاری در راه مصالح ملی و حفظ شئون کشور دریغ نکرده‌اند تشکر کرده و همچنین از فداکاری‌های کم نظیر شخص آقای نخست‌وزیر که رئیس ستاد آن وقت بودند عرض سپاسگزاری نمایم (نمایندگان احسنت – صحیح است)
رئیس – آقای دکتر راجی
دکتر راجی – از آقای دکتر مجتهدی و آقای بهادری تشکر می‌کنم که چند دقیقه وقت خودشان را به بنده دادند و بنده هم اجازه می‌خواهم که چند دقیقه وقت مجلس رابرای عرض چند موضوع مهم بگیرم.
اجازه می‌خواهم مطالبی چند به عرض مجلس شورای ملی برسانم: وضعیت آشفته دنیای امروز نگرانی بزرگی در خاطر مردم جهان ایجاد نموده و این نگرانی در ایران هم از هر لحاظ محسوس است. قبل از این آشفتگی در کشور ما کار تولیدی بسیار کم انجام می‌گرفت متاسفانه با وضعیت فعلی و شدت ناراحتی افکار مردم می‌توان گفت که قوه تولیدی مملکت بکلی از بین رفته و معاملات تجارتی نیز به شکل دلالی و از دستی به دست دیگر انجام یافته و مالا موجبات ترقی سطح زندگی گردیده‌است (صحیح است) ایران حقیقتا ملت فقیری نیست و ما باید قادر باشیم که خودمان دردهای خود را چاره‌جویی کنیم مثلی است معروف می‌گویند اگر به امید همسایه‌نشینی ممکن است سر بی شام به زمین بگذاری.
در دنیا کشورهای کوچک و بزرگی وجود داشته و دارند که تنها سرمایه آنها کار و تولید بوده ما نیز باید همین عمل را انجام دهیم و برای رفاه مردم و اردیاد تولید از هیچ فداکاری کوتاهی نکنیم.
بنده امیدوارم که دولت این نکات را مورد توجه قرار داده و با تصمیم برنامه‌های عمرانی و انتفاعی در تغییر رویه فعلی کوشا گردیده و روشی راکه سایر کشورهای مترقی برای تعالی و سعادت ملت خود بکار می‌برند مورد عمل قراردهد. یکی از عملیاتی که ممکن بود سطح تولید را بالا برده و ایجاد کار کند اجرای قانون تقسیم اراضی بایر خوزستان است بنده نمی‌دانم وقتی که می‌بینم کشور همسایه ما عراق کلیه اراضی اطراف دجله و فرات رابین زارعین با تسهیلات زیادی قسمت می‌کند و وقتی که شاهنشاه مملکت اظهار می‌فرمایند که باید املاک خالصه بین مردم قسمت شود چرا روی اصول مبارزه منافع عده معدودی اصل موضوع باید از بین برود. پسندیده نیست اگر عرض کنم قبل ار آن که از ما بگیرند آنچه حق مردم است باید به مردم واگذار نمود بی نهایت اسباب انفعال است که متنفذین و صاحبان قدرت بر سر نقاط مرغوب چنان ادعا و مبارزه کنند که اصل تقسیم را عملا در بوته اجمال بگذارند. مکرر عرض کرده‌ام خوزستانی که ممکن است غنی‌ترین استان ایران باشد مردم آن فقیرترین زندگانی‌ها دارند. بنده از جناب آقای نخست‌وزیر و وزرای مسئول جدا تقاضا می‌کنم که بی پروا فقط به نفع حقیقی مردم عمل فرموده و این اراضی را بین مردمی که قادرند کار کرده و در نتیجه قدرت بازو سطح تولید را بالا برند تقسیم نمایند و هم چنین انتظار دارم که لایحه تقسیم خلصه‌جات را هر چه زودتر دولت تقدیم به مجلس شورای ملی بنمایند (صحیح است) خوشوقتم که در اینجا به اطلاع مجلس شورای ملی برسانم که در این دو سه ساله اخیر در نیجه فعالیت عناصر بی غرض و دخالت مستقیم مردم در امور شهر قسمتی از نقشه‌های عمرانی شهرستان خرمشهر عملی گردیده و کلیه اشخاصی که به آن صفحات مسافرت کرده‌اند با مقایسه وضع کنونی به آسانی نمی‌توانند منکر بهبودی اوضاع شوند اکنون نیز لوله‌کشی آب تصفیه شده و ساختمان یک مهمانخانه و هم چنین پل روی کارون جزو برنامه‌های اجرایی آن شهرستان می‌باشد.
یکی از نکاتی که از لحاظ تجار و مسافرین اهمیت دارد و حقیقتا هم با منطق وفق می‌دهد این است خواهش می‌کنم آقای وزیر راه توجه فرمایند که راه‌آهن تهران به جای این که در اهواز خاتمه یابد باید به دریای آزاد یعنی خرمشهر خاتمه پذیرد تا مردم ناچار نشوند برای رفتن به مقصد یک شب در اهواز در مهمانخانه یا کاروانسرا به وضع نا مطلوبی بسر برند از جناب آقای وزیر راه و مدیر کل راه‌آهن نقاضا می‌کنم که این استدعای مردم را هر چه زودتر عملی فرمایند.
خرما یکی از محصولات مهم و یکی از اقلام بزرگ صاردرات کشور ما است (اردلان – صحیح است) اگر صادرات آن خوب اداره شود ممکن است از همان سال اول سالیانه لااقل ده میلیون لیره صادرات داشته باشیم قضیه صدور خرما با رقابت‌های شرکت‌های کشورهای مجاور از طرفی و از طرف دیگر به علت این که صادرکنندگان اشخاصی هستند که استطاعت مالی زیادی دارند به طوری شده که دو سال قبل تقریبا این صادرات به صفر رسیده بود. استدعای اینجانب که استدعای کلیه مردمان نخل‌پرور و تولید کننده خرما در خوزستان می‌باشد این است که دولت ترتیباتی بدهد که شرکت‌های فعلی صادرکننده خرما با معاضدت وزارت اقتصاد ملی شرکت واحد و تانایی تشکیل داده و دارای نمایندگی‌های طرف اعتماد در کشورهایی باشد که برای خرمای ایران تبلیغ نموده و بتواند با سایر رقبای خود در مبارزه تجارتی موفق و کامیاب شوند.
اکنون با مراقبت شبانه‌روزی و درایت آقای بهرامی استاندار سکوت و آرامش حقیقی در خوزستان برقرار و از هر حیث اوضاع مجهز برای اصلاحات می‌باشد و مردم انتظار دارند که در این موقع حداقل چند اقدام که نمونه توجه اولیای امور و سازمان برنامه باشد از قبیل (سد کرخه – سد منصوری و انشاالله سدهای متعدد کارون)عملی گردد متاسفانه سازمان برنامه در تنها نقطه‌ای که اگر یک تومان خرج نماید آنا پنج برابر انتفاع خواهد برد تاکنون یک کلنگ نزده‌است و این موضوع موجبات دلتنگی شدید اهالی را فراهم نموده‌است.
مسئله کارگران و ایجاد وسایل آرامش آنها یقیین دارم مورد توجه کلیه آقایان نمایندگان محترم می‌باشد. تقاضای بنده و عده زیادی از آقایان نمایندگان این است که این قانون در اسرع اوقات جزو دستور مجلس شورای ملی قرارگرفته و رفاهیت آنها تامین گردد.
در خاتمه لازم می‌دانم متذکر شوم که در کمیسیون‌های مهم مجلس شورای ملی از قبیل کمیسیون بودجه و یا کمیسیون برنامه و غیره آیا صلاح نیست که به جای وضع فعلی از هر استان لااقل یک نماینده در آن کمیسیون‌ها عضویت داشته باشند که بتوانند لااقل توقعات مردم یک استان را در یک کمیسیون اظهار نمایند؟
از طرف وزارت فرهنگ نسبت به خوزستان بایستی مساعی زیادی بکار برود که آموزش ابتدایی توسعه یافته و مدارس حرفه‌ای و کشاورزی تاسیس گردد.
راجع به راه اهواز و خرمشهر با این که این مطلب کرارا تذکر داده شده و جناب آقای وزیر راه نیز شخصا متوجه اهمیت آن هستند معهذا تاکنون اقدام موثری بعمل نیامده و اسلاع واصله حاکی بر این است که تنها یک کامیون و دو سه نفر عمله در آنجا وقت می‌گذرانند امیدوارم دستور موکدی صادر نمایند که هرچه زودتر شروع به عمل نمایند و توجه داشته باشند که ساختمان ۵۴ کیلومتر راه خرمشهر به شادگان برای اقتصاد یک منطقه مهمی مانند شادگان فوق‌العده موثر بوده و ساختمان مذکور حائز کمال اهمیت برای دولت و اهالی می‌باشد (نمایندگان – صحیح است احسنت)
رئیس – آقای حائری‌زاده
حائری‌زاده – بنده چند موضوع بود که می‌خواستم به عرض برسانم یکی موضوع کارگرهای اصفهان بود که اینها مدتها کار کردند و حقوق آنها را ندادند (صحیح است) یک عده‌ای نماینده فرستادند که اینجا متحصن شده‌اند دیروز یک تلگرافی آمده بود که آنها هم در اصفهان حال تحصن دارند زمستان و سرما و فقر و بیچارگی یک توجه مخصوصی باید به این قسمت بشود این عریضه‌ای که آنها مشروح نوشته‌اند تقدیم مقام ریاست می‌کنم که دستور مرحمت بکنند کار این بدبخت‌ها به یک سامانی برسد یک موضوع دیگری بود راجع به قسمت دانشگاه و عملیات تخریبی آنجا دیروز بعد از ظهر به من خبر رسید که همان دستگاه علیه‌السلام دستگاه نفت که در همه جا مشغول است برای جلوگیری از ابراز احساسات دانشجویان یک عمل تخریبی اقدام شده بود پلیس به جای این که از این شرارت‌ها و عملیات تخریبی همان کمپانی مزاحم دانش‌آموزانی که ابراز احساسات می‌کردند برای ملی شدن نفت شده‌است یک خبری حالا به من رسید که عده‌ای بی‌گناه را دستگیر کردند تا آخرین ساعت دیشب هم آزاد نشده بودند البته دولت باید جلو تخریب را بگیرد ولی ملت ایران که مطلبه حقش را از یک کمپانی جابر و غاصب می‌کند نباید بچه‌های معصوم را بگیرند و ببرند حبس بکنند (صحیح است) ما که دستمان نمی‌رسد اقلیت هستیم غیر از ناله کردن کار دیگر از دست ما ساخته نیست دولت هم مثل این است که مصمم شده‌است همیشه بر ضد احساسات عمومی یک عملیات زننده‌ای را انجام بدهد من چون وعده دادم به یکی از رفقا که اگر وقت زیاد آمد باقی وقتم را به ایشان بدهم بنابراین مطالبم را به اختصار عرض می‌کنم. یک موضوع دیگر آذربایجان است که آقایان نمایندگان ابراز احساست فرمودند بنده به طور خیلی مختصر خواستم این را به عرض آقایان برسانم که اگر ملت ایران خودش برای دفاع از حق خودش قیام و اقدام نکند این مقوایی‌ها کاری برای مردم نمی‌کنند پول مردم را می‌گیرند وقت مردم را ضایع می‌کنند کاری هم نخواهند کرد پیشه‌وری در بیستم آذر فرار کرده رفته در ۲۱ آذر مردم آذربایجان قیام کردند که بقایا و دستها و ریشه‌های او را قطع کنند و انصافا رشادت و شهامت عجیبی ملت ایران مخصوصا مردم آذربایجان نشان دادند (صحیح است) حتی شنیدم در خوی که پانزده روز بعد هم یک نفر مامور دولت آنجا نرفته‌است خود مردم برای قطع ریشه فساد اقدام می‌کردند قشون در ۲۲ وارد تبریز شد موفعی که پیشه‌وری فرار کرده قشون ایران این طرف قافلانکوه بود (صفوی – با غلام یحیی جنگ می‌کردند) بعد هم یک عده بدبخت‌هایی را گرفته‌اند زحمت داده‌اند اگر پول دادند معصیت‌شان را بگرفتن سرمایه بخشیدند وگرنه مقصر را برای ترس دیگران گرفتند اعدام کردند بعد هم که عفو عمومی شده‌است هنوز یک مشت بدبخت‌های بیچاره‌ای که مردمان زحمت کشیده‌ای بودند هنوز آواره هستند من جمله یک نفر برهان نامی است که اینجا توی مسجد سپهسالار است اهل مرند است آدم فاضلی است آدم زاهد و عابدی و بیچاره‌ایست (بهادری – مانعی ندارد ایشان هم بروند) من هر وقت ایشان را می‌بینم متاثر می‌شوم که می‌گوید هنوز مرا اجازه نداده‌اند که بروم دنبال بدبختیم این موضوع آذربایجان بود باقیش را خود آقایان توضیح عرض می‌کنم یک موضوع دیگری است که من در روزنامه‌ها می‌بینم که هر روز یک چیزی می‌نویسند در صورتی که من باور نمی‌کنم که شاه برای این حرفها حاضر باشد شاه که از امریکا برگشت خودش دستور می‌داد برای او لازم نیست تشریفات درست بکنند تملق و چاپلوسی به درجه‌ای رسیده که طاقت‌فرسا است حقیقت این روزنامه‌ها را وقتی انسان مطالعه می‌کند این روزنامه اطلاعات را دیشب که ما این جا بودیم یک نفر از رفقا مطالعه می‌کرد داد به من هم خواندم تیترش این است ساختمان تمثال طلا و کشتی از زرناب این هم شرحش است می‌نویسد که در همدان برلیان چطور یاقوت چطور، زمرد چطور، طلا چطور، قاب درست می‌کنند، عکس درست می‌کنند، در اهواز شمش‌های طلا استاندار گرفته و مردم را مکلف می‌کند که کشتی از طلا بسازند مردم بیچاره گرفتار یک دسته متملق شدند من روزنامه گیلان را پریروز مطالعه می‌کردم از بدبختی و فقر و بیچارگی گیلانی‌ها ناله می‌کرد، نمی‌دانم یک میلیون و پانصد هزار ریال بود کمتر بود بیشتر بود این را از پول شهرداری برداشته‌اند پول فقرا را که هدیه بدهند درست کنند دو سه نفر از متملقین راه افتاده‌اند که چه چیزی درست کنند باید دست از سر مردم بردارند ولشان کنند من یقین دارم شاه هیچوقت راضی نیست (صحیح است) (جمال امامی – نخیر راضی نیستند) هیچ مناسبت ندارد این متملقین اسباب زحمت مردم را درست می‌کنند این باید جلوگیری بشود.
جمال امامی – دستور فرمودند که نشود
مکی – به وکلا هم گفته‌اند که باید هدیه تهیه کنند
صالح – کی گفته
مکی – نمی‌دانم متملقین
حائری‌زاده – بنده عرضم را درز می‌گیرم و بقیه وقتم را می‌دهم به آقای معدل که اظهاراتشان را بفرمایند
رئیس – آقای معدل
معدل – بنده با تشکری که از جناب آقای حائری‌زاده می‌کنم که قسمتی از وقت خودشان را به بنده مرحمت کردند امروز حق این بود که آقایان نمایندگان آذربایجان فرصت به نمایندگان استانهای دیگر می‌دادند که این جا ابراز احساسات بکنند (نمایندگان – احسنت) و تقدیم احساسات خودشان را به پیشگاه مردم آذربایجان زنده و جاوید تقدیم بکنند (نمایندگان – احسنت) (مکی – وکلای آذربایجان امروز باید شیرینی آورده باشند و نیاوردند و دست خالی آمدند) (بهادری – چلوکباب می‌دهیم) در اطراف موضوع ماه آذر و آذربایجان هر کسی به شکلی و هر دسته‌ای او را به ترتیبی تعبیر می‌کنند ولی در پیشگاه مجلس و ملت ایران یک موضوع مورد اتفاق است و او تعظیم و تجلیل نسبت به آذربایجان و دیگر هم به مردم آذربایجان است (صحیح است) آذربایجان تاج افتخاری که بر تارک ایران می‌درخشد (صحیح است) آذربایجانی عزیزترین فرزند ایران و بر قلب و دیده ما جا دارد (صحیح است) آذربایجان جایگاه زنده دلان و مردان وطن‌پرستی است که در استقلال و آزادی ایران سهم بزرگ دارند (صحیح است) ما مردم فارس یعنی دورترین نقطه به آذربایجان سر تعظیم در مقابل آذربایجان فرود می‌آوریم (احسنت) تمام افراد و نمایندگان که در این مجلس شرکت دارند اینها عزیزترین برادران و بهترین نماینده مجلس هستند (صحیح است) امروز به مناسبت آن که آذر با آذربایجان وجه تشابه دارد و فرزندان آذربایجان وجه تشابه دارد و فرزندان آذربایجان در چنین ماهی موفق شدند که خواب و خیال‌هایی را که دیگران در سر پخته بودند باطل بکنند به این مناسبت ما بار دیگر جزءلاینفک بودن تمام قطعات ایران خصوصا عزیزترین خطه ایران آذربایجان را اعلام و وفاداری خودمان را نسبت به این قطعه زرخیز از مملکت و این نقطه حساس اعلام می‌کنیم.
دکتر طبا – زنجان و زنجانی‌ها را هم اسم ببرید.
نمایندگان – صحیح است، احسنت احسنت
رئیس – آقای نورالدین امامی
نورالدین امامی – اظهار مرحمت جناب آقای معدل نماینده محترم فارس نسبت به آذربایجان بنده را که یک عضو کوچک مجلس شورای ملی و افتخار نمایندگی آذربایجان را دارم نمایندگان محترم آذربایجان مامور کردند از این احساسات بی ریا و بی شائبه ایشان سپاسگزاری بکنم آذربایجان پیشقراول آزادی و پیشقراول مشروطیت ایران بود ولی سهم بزرگی هم فارس دارد در تاریخ ایران اسم مقدس فارس و فارسی که همیشه با قلم طلایی نوشته خواهد شد در آزادی سهیم و شریک است ما نمایندگان آذربایجان فراموش نمس کنسم در آن روزهای بحرانی همشهری‌های محترم فارس و فارسی‌های عزیز چه مساعدت‌هایی به ما می‌کردند (بعضی از نمایندگان – همه ایران) همه ایران یکی است و همه برادریم و تا جان داریم فارس و آذربایجان بندرعباس و ماکو همه را با یک چشم نگاه خواهیم کرد (احسنت) و افتخار می‌کنیم که در زیر پرچم شیر و خورشید زندگی بکنیم با شهامت و شجاعت و برای آزادی جان‌فشانی بکنیم (صحیح است) پاینده باد ایران و ایرانی (احسنت)
رئیس – آقای مکی.
مکی – نامه‌ای رسیده بود یکی از اصفهان مربوط به منع مسکرات الکلی و یکی هم از کرمانشاه به وسیله بنده، بنده خواستم این دو نامه را تقدیم مقام محترم ریاست بکنم و استدعا کنم که کمیسیون کشور اقدامی که لازم است راجع به منع مسکرات الکلی بفرمایند.
بعضی از نمایندگان – در کمیسیون‌های بهداری و کشور تصویب شده‌است.
رئیس – آقای سلطان‌العلما
سلطان‌العلما – در دو روزه تعطیل که به قم مشرف بودم آقایان اهل علم و مقدسین و معتمدین بالاخص حضرت آیت‌الله آقای خوانساری از بنده ملاقات و دستجمعی اظهار می‌فرمودند راجع به منع مسکرات و مشروبات الکلی و غیره گرچه این امر از ناحیه شارع مقدس اسلام ممهوع گردیده و آیه قران هم شاهد بر مدعا است انما الخمر و المبسر... فاجتنبوه موضوع صحبت این بود که آقایان نمایندگان محترم با آن طرحی که داده شده موافقت فرمایید که از مجلس بگذرد که دولت مکلف بر جلوگیری باشد و این بلا را از بین ملت غافل رفع و دفع نماید چند فقره مکتوب از آنها رسیده‌است که اینک تقدیم مقام ریاست می‌نماید که دستور قرائت و اقدام فرمایند و انتظار اینجانب و عموم از آقایان محترم تصویب طرح تقدیم شده‌است و درخواست این است که جزء دستور مقام ریاست برای تصویب بفرمایند بگذارند دیگر از عرایض بنده راجع به وضعیت بروجرد است که دولت‌های گذشته با وعده وعیدهای امروز و فردا گذرانیده و دولت فعلی تا حدی توجه به این جهت فرموده‌اند ولیک اغلب ناقص مانده‌است من جمله نود هزار تومان که برنامه به برق بروجرد کمک می‌خواهد بدهد تا امروز و فردا گذشته و هنوزبه حال خود باقی است با اینکه تمام تشریفات مقدماتی بعمل آمده‌است، دیگر راجع به اسفالت خیابانهای آنجا است دوتای آنها که در مسیر شهر ملایر خرم آباد است جناب آقای وزیر راه دستور اقدام فرموده‌اند دوتای دیگر که هنوز آقای روحانی شهر دارد درست کار آنجا اجازه این کار را نمی‌دهد چون شهر هنوز انجمن ندارد و آقای شهردار عهده داراست با اینکه وجه برای اوهست و از مردم هم بعناوین مختلف می‌گیرند ایشان برای از بین بردن عواید جمع گردیده و اینکه به مصارف دیگر برسد نمی‌گذارد وزارت کشور هم بی اعتدالی می‌فرمایند و این عنصر صحیح و شریف را به شهرستانی دیگر نمی‌فرستند که بلکه عموم مستفیض بشوند بیش از دوسال است که این آقا در این شهر می‌باشند کوچکتر اقدامی جز اخلال در امور چیز دیگری ملاحظه نشده‌است لذا از جناب آقای اردلان وزیر کشور انتظار دارم که تجدید نظر در امر شهردار آنجا فرموده که بلکه شخص با علاقه‌ای برود که کاری برای مردم بنماید و این شهر از این وضع خارج گردد راجع به آب این شهر است که مکرر در این خصوص به دولت‌های گذشته گفته شده امید است که دولت فعلی و برنامه توجهی عاجل و سریع به این موضوع بفرمایند موضوعی که لازم می‌دانند بعرض برسانم گرفتن عوارض است که شهردار بروجرد گرفته منجمله گرفتن وجه ازخانه غیر مستأجره اینک شرحی رسیده‌است که قرائت وتقدیم مقام ریاست می‌نماید که ماده ۹۴واصل ۲۸از قانون اساسی بدون اجازه مجلس حق بکسی نمی‌دهد که وجهی از مردم بگیرند چگونه شهردار بروجرد این وجه را گرفته‌است انتظار از آقای وزیر کشور دارم که پاسخ او را بدهند در خاتمه از حضور آقایان محترم و ریاست محترم مجلس تقاضامند است دستور ورود طرح مربوط به منع مشروبات را در دستور و تصویب آن را دارم
رئیس - راجع به لایحه منع مسکرات از کمسیون بهداری صادر شده ولی دوکمسیون دیگر باید نظر بدهند.
– اعلام تصویب صورت جلسات ۱۶ و ۱۹ آذر
ویرایش۳ – اعلام تصویب صورت جلسات ۱۶ و ۱۹ آذر
رئیس - چون عده کافی است تصویب صورت مجلسهای ۱۶و ۱۹آذر اعلام می‌شود.
- طرح لایحه راجع به اعتبار تکمیل راه سازی شیراز - اهواز و ارجاع به مجلس سنا
ویرایش۴ - طرح لایحه راجع به اعتبار تکمیل راه سازی شیراز - اهواز و ارجاع به مجلس سنا
رئیس - لایحه راجع به راه سازی شیراز واهواز چون با فوریت بود طبع ونشر شده باید درمجلس مطرح بشود وآقای وزیر راه هم تشریف دارند
ماده واحده قرائت می‌شود (ماده واحده بشرح زیر قرائت شد)
نظر به اهمیت اقتصادی راه شیراز - اهواز و لزوم عملیات ساختمانی راه مزبور به وزارت دارایی اجازه داده می‌شود مبلغ سی میلیون ریال از محل صرفه جوئیهای کل کشور درسال جاری دراختیار وزارت راه بگذارد تا بمصرف ساختمان راه مزبور برساند اعتبار نامبرده قابل انتقال بسال بعد بوده وآنچه در سال جاری هزینه نشود درسال بعد قابل مصرف می‌باشد. وزیر راه مهندس شریف امامی وزیر دارایی فروهر - نخست وزیر رزم‌آرا
رئیس -آقای اردلان بفرمائید.
اردلان - باتمام کوششی که بنده ویک عده از همکاران محترم نمودیم که بودجه کل کشور جزء دستور مجلس شورای ملی واقع بشود متأسفانه سعی مابجائی نرسید وباز هم در عوض بودجه کل مملکتی یک جزئی از اجزای بودجه امروز جزء دستور واقع گردیده و اگر آقایان محترم توجه داشته باشند که تصویب بودجه بطور منظم در یک مملکتی تا چه اندازه در بهبود وضع اقتصادی مملکت کمک می‌کند حتماًآقایان هم بابنده همفکر می‌شدند واجازه می‌فرمودید که بودجهءکل مورد شور و مطالعه واقع گردد بنده دیشب مراجعه کردم بگزارشی که کمیسیون محترم بودجه بمجلس تقدیم کرده بود دیدم که تاریخش در تیرماه ۱۳۲۹بود یعنی درست ۵ ماه پیش کمیسیون محترم بودجه با اینکه بودجه امسال رادولت سر وقت تقدیم بمجلس نکرده بود معهذا کمیسیون بودجه کوشش کرده بود و گزارش خود را تقدیم مجلس نموده بود یعنی ۵ ماه پیش، بنده گمان می‌کنم که در تاریخ مشروطیت ایران سابقه ندارد که پنج ماه تمام گزارش کمیسیون بودجه در جزء دستور مجلس شورای ملی واقع باشد و بدون اینکه نمایندگان در اطراف او اظهار عقیده بکنند و نمایندهٔ دولت بیاید و او را با این نحو مسترد بکند و ما امروز در عوض اینکه بدانیم چه عایدی داریم و چه مخارج ضروری برای مملکت لازم است که او را تصویب کرده باشیم و یک وجوهی هم بعنوان ذخیره احتیاطی در بودجه منظور بکنیم که اگر هزینهٔ ضروری پیش آمد از آن پرداخت کنیم هر روز یک لایحه‌ای می‌بینیم که جزو دستور قرار می‌گیرد چند روز پیش بود که ما ۴۰میلیون ریال برای ملخ اجازه پرداخت دادیم، وزارت جنگ یک لایحه‌ای آورد که حقوق بازنشستگان خودشان را اضافه بکنند و محلی که برای این کار درن ظر گرفته بود صرفه جوئیهای بودجه وزارت جنگ بود این گزارشی هم که الان قرائت شد و به استحضار آقایان رسید محل آن را هم صرفه جوئیهای بودجه مملکتی در نظر گرفته‌اند در صورتی که اگر به اقلام عوائدی که در گزارش کمیسیون بودجه‌است دقت کنیم می‌بینیم که در امسال بسیاری از عوائد هست که آنچه بنده خودم مطالعه کرده‌ام ممکن است تا آخر سال تمام این عوائد وصول نشود بنابراین یک هزینه هائی هم که در مقابل هست اگر در هزینه صرفه جوئی بشود باید جبران بکند کسری که در عایدات پیش بینی شده‌است عوائد انحصار پانصد میلیون ریال اگر کمتر شد آن هزینه‌ها که بجای خودش باقی است ولی اگر صرفه‌جوئی در هزینه شد این کسری عایدی با آن هزینه‌ها برابری می‌کند متأسفانه ما بدون این که در نظر بگیریم چقدر عایدی داریم همینطور هر روز یک مخارجی برای مملکت پیش بینی می‌کنیم و به مجلس تقدیم می‌کنیم بدون این که در نظر بگیریم ازچه محلی پرداخت شود و این عیناً مثل یک قضیه ایست که اگر آقایان محترم به این مثل بنده توجه بفرمایند ملاحظه خواهند فرمود که این در زندگی یومیه ما رخ می‌دهد و هر وقت ما می‌خواهیم یک لایحه‌ای را تصویب بکنیم اگر این مثل بنده در نظرشان مجسم شود مشکوک می‌شوند در رأی دادن بسیاری از اشخاص را در زندگی ملاحظه میفرمائید که می‌آیند وصحبت می‌کنند وغلو می‌کنند که تا ساعت دو بعد از نصف شب نشسته‌اند کارکرده‌اند اما هیچ نمی‌گویند که فردا چه ساعتی از خواب برخاسته‌اند وقتی تحقیق می‌کنیم می‌بینیم که حداقل ظهر از خواب برخاسته‌اند یعنی هرقدر شما بطور مستمر شب دیر بخوابید روز دیر برمی‌خیزید و هر چقدر که شما این خرجهای این طوری را رأی بدهید از خرجهائی که در بودجه پیش بینی کرده‌اند ناگزیرید که این خرج‌ها را بکنید یک تومان عایدی است، ۲تومان خرج وب طور مسلم این یک تومان نباید خرج بشود یعنی نفع نیست برای این کار چنانچه سالهای سال در بودجه می‌بینیم یک پولهائی برای هزینه منظور می‌شود و ابداً مورد خرج واقع نمی‌شود یعنی نمی‌خواهند خرج بکنند ولی اسمش هست و این نتیجه اش همین بی نظمی و از هم گسستگی وضع اقتصادی ما است که یک اثرش بالا رفتن هزینه زندگی است هیچ مملکتی وقتی بودجه منظمی نداشته باشد نمی‌تواند در قیمت کالاها منتظر باشد که یک وضعیت ثابت و مناسبی بوجود بیاید چنین چیزی محال است تصویب بودجه مملکتی باید برای بهبودی وضع اقتصادی خودش بردارد بدبختانه به این امر بهیچوجه توجهی نمی‌شود و من یک نفر تنها چقدر می‌توانم در این خصوص عرض کنم من حقیقة خودم خجلم که همیشه می‌آیم دردسر آقایان را فراهم می‌کنم ولی پیش خودم فکر می‌کنم که این یک وظیفهٔ مقدس نمایندگی است ولو اینکه یک زجر روحی هم داشته باشم من باید این وظیفه راانجام بدهم ومن امیدوارم که آقایان اعضای محترم کمیسیون بودجه دلسرد نشوند از این که اینقدر زحمت کشیدند و۶ ماه پیش بودجه را تنظیم کردند وبمجلس تقدیم کردند وما اصلاً آنرا مطرح نکردیم و حالا اگر این فکر درنظر آقایان مجسم بشود که ممکن است خدای نکرده باز هم همین رویه پیش بیاید اصلا آقایان اعضای محترم کمیسیون بودجه ممکن است دیگر حاضر نباشند که آن دقت و ممارست لازمی که در تنظیم بودجه سال نوهست بعمل بیاورند و من از آقایان استدعا می‌کنم که دلتنگ نشوند و خدمت خودشان را بفرمایند یک نکته‌ای هم من خودم فکر می‌کردم که شاید این نظامنامه مجلس شورای ملی باعث شده که بودجه مطرح نشود یعنی یک وحشتی بین نمایندگان بوجود آمده‌است که ۵ ساعت متوالی هرروز ون طق نمایندگان هم غیرمحدود، این هم اگر واقعاُ این طور است که نظامنامه را باید اصلاح کرد جلسات عادی باشد روزی سه ساعت (دکتر معظمی -درممالک خارج همین طور است)بنده در ممالک خارج دیده‌ام که وقتی بودجه مطرح می‌شود ۱۶ساعت متوالی و ما همین قدر که صحبت پنج ساعت شد آن روز که خبر کردند پنج ساعت است از هر روزی مجلس ما دیرتر تشکیل شد و من فکر کردم شاید نقص نظامنامه باشد و این نظامنامه را اگر آقایان اعضای محترم کمیسیون توجه بفرمایند ممکن است این نقص را رفع بکنند والا بنده می‌ترسم که اصلا بودجه ۲۹هم بدست ما نرسد و مطرح نشود و اما این ماده‌ای که جزء دستوراست یعنی راهی که بین شیراز و اهواز می‌خواهد ساخته بشود کدام نماینده‌ای ممکن است وجود داشته باشد که بیاید بگوید یکی از جاده‌های ایران ساخته نشود البته ما همه آرزو داریم که همه جاده‌های ساخته بشود و جا داشت که تمام راههای ایران اسفالت بشود این هیچ جای شکی نیست مخصوصاً بنده یادم می‌آید که این جاده یک سابقه تاریخی دارد در کتابی که یکی از مستشرقین معروف راجع بایران و تاریخ سلسله ساسانیان نوشته‌است بنده خوب بخاطر دارم که در زمان انوشیروان یک جاده‌ای بوده بین اهواز و شیراز که کاروانها میرفته‌اند و میآمده‌اند هنوز هم شاید آثار این جاده باشد و حتی در همان کتاب می‌نویسد از مدائن تجار ایرانی مال التجاره از راه خشکی به چین میفرستاده‌اند بنا براین ما راه داشته‌ایم ولی آقایان نمایندگان یقین بدانید در همان موقع هم اگر بودجه کل مملکتی منظم نبوده موفق نمیشده‌اند که راه داشته باشند این یک چیزی است که محال است یک مملکتی بودجه اش منظم نباشد و اقلام دخل و خرجش روی کاغذ معین و ارقام ریز و صحیح نباشد موفق به هیچ کاری بشود هرکاری می‌خواهد باشد بنده برای مثل عرض می‌کنم این کردستانی که من افتخار نمایندگیش رادارم ما نمایندگان کردستان همیشه فکر می‌کردیم که این کردستان وضعیتش چرا باید اینطور باشد بالاخره بعد از مطالعات زیاد دیدم علتش این است که کردستان در یک گوشه‌ای واقع شده‌است آمدیم با اشخاص متخصص اشخاص فکور شور کردیم گفتند که اگر یک راهی آذربایجان را وصل بکند بخلیج فارس و از کردستان بگذرد هم کردستان از این گوشه گیری خلاص می‌شود هم آذربایجان یک راهی برای صادرات خودش دارد و این فکر بسیار صحیحی بود از لحاظ اقتصادی کمیسیون‌های متعددی در وزرات راه تشکیل شد که نمایندگان کردستان حضور پیدا کردند و صورتمجلس امضاءشد که این راه که اسم راهش راهم گذاشتند راه کرمانشاه به میاندوآب این راه ساخته بشود و هفت میلیون تومان هم برآورد کردند که این راه ساخته بشود وزیر راه وقت در مقابل عرایضی که من در مجلس شورای ملی کردم در دوره گذشته و در دوره ۱۴برخاست و قول قطعی داد که این راه ساخته بشود پس از این همه دوندگی که ما کردیم در سال ۱۳۲۸یک مبلغی در بودجه منظور کردند بنام قسمت راه اوباتو ولی قطعاً نمایندگان محترم هم مثل بنده متأثر خواهند بود اگر عرض کنم که در بودجه سال ۲۹یک قران برای راهسازی اختصاصی کرمانشاه به میاندواب منظور نشده (صحیح است) خوب ما می‌بینیم دولت وقت می‌آید یک تعهدی در مجلس شورای ملی می‌کند که یک راهی را بسازد و بعد هم ما در امسال دو تا اعتبار برای وزرات راه تصویب کردیم یک اعتبار ۲۲۰میلیون ریال بود یک اعتبار هم ۳۰میلیون ریال که جمعاً۲۵۰میلیون ریال می‌شود ازاین ۲۵۰میلیون ریال یک ریال برای این راه کرمانشاه به میاندوآب ننوشتند من کنجکاو شدم ببینم شاید فارس هم حقیقة مثل کردستان محروم بوده از این قسمت که برای او یک لایحه جداگانه آورده‌اند این بود که رفتم و پرونده امر را مطالعه کردم در کمیسیون بودجه دیدم که خیر خوشبختانه از لحاظ فارس و بدبختانه از لحاظ کردستان اینطور نبود آقایان نمایندگان محترم مسبوق هستند که اعتبارات راهسازی دو قسمت دارد یک قسمت بطور کلی است یک قسمت بطور اختصاصی بطور کلی این که می‌نویسند تعمیرات جاده‌ها در ایران بنابراین کرمانشاه، کردستان و فارس همه شامل این قسمت می‌شوند یک قسمت هم اختصاصی است و بنده اختصاصی را فقط برای آقایان می‌خوانم والا در قسمت عمومی همانطور که سایر نقاط بهره‌مند شده. در اعتبار ۳۰میلیون ریالیرا که به وزارت راه داده شده بنده سهم فارس را می‌خوانم آقایان توجه بفرمایند اول در صورت ریز ۳۰ میلیون ریال اعتبار ساختمانی جاده‌ها سهم فارس اول ساختمان راه آرامگاه سعدی در شیراز دو میلیون ریال دوم راه شیراز به فیروزآباد یک میلیون ریال سوم راه آر و بویراحمدی و ساختمان پلهای دو راه شیراز و فیروزآباد دو میلیون ریال جمع پنج میلیون ریال در آن تقسیمی که ۲۲۰میلیون ریال برای راهسازی ما معین کردیم نامه‌ای جناب آقای دکتر طاهری رئیس محترم کمیسیون بودجه مرقوم فرموده‌اند در تاریخ ۱۸مرداد ۱۳۲۹به نمره ۲۵۹در آنجا سهمی برای تمام ایران معین کرده‌اند بنده سهم فارس را می‌خوانم (ارباب مهدی – آقا خواهش می‌کنم سهم بلوچستان را هم بخوانید) اجاره بفرمائید عرض کنم در آن قسمت در رقم ۱۷ می نویسد پل خان چهار میلیون ریال در رقم ۱۹می نویسد داراب یک میلیون ریال جمع ۵ میلیون ریال، ۵ میلیون ریال در این قسمت ۵میلیون ریال در قسمت بالا جمعاً به حوزه فارس ۱۰میلیون ریال اعتبار راهسازی در سال ۱۳۲۹ داده شده‌است (امینی – در گیلان یک قدم برنداشته‌اند راهها بکلی خراب است) در صورتی که بنده عرض کردم یک ارقام کلی است که فارس هم شاملش می‌شود یک رقم کلی است فرض بفرمائید تعمیر جاده‌های ایران که می‌نویسند تمام ایران شاملش می‌شود(حاذقی -آقای اردلان فارس مادرایران است کسی پنجه به مادر خودش نمی‌زند) بنده به فارس وفارسیها یکدنیا ارادت دارم ولی بنده عرض می‌کنم جناب آقای وزیر راه وزیر ماقبل جنابعالی آمد در پشت تریبون مجلس شورای ملی تعهد کرد که من راه کرمانشاه به میاندوآب رامی‌سازم هفت میلیون ریال هم خرج آن را برآورد کردند درظرف این سه سال وسال ۱۳۲۸هم یک قسمتش را شروع کردند که همان اوباتو باشد چرا در سال ۱۳۲۹ ابداً ابداً یک میلیون هم برای این راه اختصاص ندادند هیچ حسادتی در بنده نیست انشاءالله راه شیراز به اهواز عوض اینکه شوسه بشود اسفالت بشود من خوشحال می‌شوم ولی حقیقت این قضیه این است که شما باید توجه بفرمائید که سایر نمایندگان استانهای دیگر هم یک توقعاتی دارند می‌آیند می‌گویند که شما خودتان در مجلس گفتید و وزیر مسئول هم تعهد کرد چرا نیمه تمام می‌گذارید؟ مگر ما جزء ایران نیستیم؟ این است که من مجبورم یک جوابی به آنها بدهم بنده به این لایحه هم جناب آقای معدل رأی خواهم داد نگران نباشید ولی وظیفه نمایندگی بمن می‌گوید بیایم اینجا عرایضی بکنم که اگر من در کمیسیون قوانین دارایی انجام وظیفه می‌کنم. در کمیسیون بازرگانی انجام وظیفه می‌کنم انتظار این را دارم که همکاران محترم من که در کمیسیون بودجه تشریف دارند رعایت این را بکنند که حوزه انتخابیه بنده هم از مزایائی که سایر نقاط بهره مند می‌شوند محروم نماند بنده در کمیسیون محاسبات کمیسیون بازرگانی و کمیسیون قوانین دارایی و کمیسیون انجمنهای ولایتی عضویت دارم (آزاد -خلاف آئین نامه‌است فقط درسه کمیسیون می‌توانید عضویت داشته باشید) نخیر کمیسیون محاسبات استثناء است بنده با کمال علاقه در این کمیسیون‌ها زحمت خودم را می‌کشم ولی یک وقت می‌بینم که کمیسیون محترم بودجه ۲۲۰میلیون ریال هزینه راهسازی ایران را تقسیم می‌کند و یک ریال برای کردستان منظور نمی‌کند (وزیر راه - اینطورنیست) این انصاف نیست جناب آقای معدل خیال نکنید که من مخالفتی با این راهسازی دارم نه هیچ همچو چیزی نیست عرض کردم بنده به این لایحه شیراز و اهواز رأی هم خواهم داد برای اینکه کارخوبی است (دکتر معظمی - درقسمت برنامه آقای اردلان ده میلیون برای کردستان هست) بنده نسبت به برنامه عرضی ندارم من در قسمت کمیسیون بودجه کاردارم آقای وزیر راه هم اگر بیایند اینجا بفرمایند که منظور شده‌است من صورت را از اول تا آخر می‌خوانم یک قران برای کردستان منظور نشده من از آقای وزیر راه بسیار راضی هستم مرد بسیار شریفی هم هستند خودشان کردستان تشریف برده‌اند می‌دانند که ما چه وضع بدی داریم. وقتی که جناب آقای دکتر معظمی در کمیسیون بودجه تشریف دارند مثل این است که من خودم هستم همان طوریکه من در کمیسیون قوانین دارایی هستم مثل این است که سایر آقایان هستند، من از طرف آقایان در بانک ملی می‌روم نظارت می‌کنم دود ممکن است چشم من را کور بکند اما تا آن اسکناس آخر خاکستر نشود من بیرون نمی‌آیم (احسنت) برای اینکه فکر می‌کنم الان ۱۳۶نفر وکیل بمن نگاه می‌کنند من هم همینطور در مقابل از آقایان توقع دارم چه مانعی دارد شما راهی را که ما شروع کرده‌ایم که آذربایجان را به خلیج فارس وصل می‌کرد ضمناً ما کردستانی‌ها هم استفاده می‌کردیم تمام می‌کردید پارسال یک قسمتش را در ماکو شروع کردند ولی همینطور ول کردند و رفتند بنده بیش از این عرضی نمی‌کنم و استدعا می‌کنم آقایان توجه بفرمائید
رئیس -آقای وزیر راه بفرمائید
وزیرراه - بنده از دقتی که جناب آقای اردلان نسبت به ارقام بودجه کرده‌اند خیلی تشکر می‌کنم ولی درعین حال متأسفم که یک قسمت از اعتبارات وزارت راه را مطالعه فرموده‌اند و ایشان بالاخص بهیچوجه به عقیده بنده حق نداشتند که این گله را بکنند که وزارت راه در کردستان کار نکرده‌است و آن راهی که مورد علاقه آقا است الان چهار کارگاه بزرگ در آنجا مشغول کارهستند عرض کنم اعتباراتی که وزارت راه دارد عرض کردم اعتبارات وزارت راه و راهسازی آنچه که مال سازمان برنامه‌است و آنچه که مال وزارت راه است رویهم ریخته شده یک قسمت را برنامه می‌پردازد و یک قسمتش را وزارت راه و قسمت کردستان را وزارت راه پرداخت نکرده‌است و سازمان برنامه پرداخت کرده‌است (فرهودی - برنامه که مال این مملکت نیست) برنامه و وزارت راه که مال دو مملکت مختلف نیست مربوط به یک مملکت است یک اعتباری است برای راهسازی ایران برای اینکه حساب و کنترل اینها را از یکدیگر تفکیک نمایند مال سازمان برنامه را یک قسمت انجام می‌دهد و مال وزارت راه را یک قسمت دیگر انجام می‌دهد از این لحاظ به کردستان آن اندازه‌ای که واقعاً می‌شود به آنجا اعتبار داده شود پیش بینی شده‌است و هیچگونه جای گله برای آقای اردلان باقی نمی‌ماند و اما راجع به راه فهلیان این راه یک راه تجارتی است که مربوط بفارس تنها نیست مربوط بتمام کشور است وبعلاوه این راه یک قسمتش ساخته شده‌است، پلها ساخته شده فقط بعضی جاها هست که باید این پلها را بهم اتصال بدهند که این راه قابل استفاده بشود و بنده خیال کردم که در این موضوع احتیاج بتوضیح بیشتری نباشد ولی معذلک بنده بعرض آقایان میرسانم که این راه از سال ۱۳۱۸شروع شده‌است (سلطانی - ازسال ۱۳۱۳) از ۱۳۱۳و یک قسمت مهمی از راههای او ساخته شده و قسمتی که باید تمام شود اتصال بین پلها است که شروع نشده و بلا استفاده مانده‌است و بنده خیال می‌کنم که این توضیح مختصر کافی باشد که آقایان قانع بشوند این راه یک جنبه خصوصی ندارد و مال تمام مملکت است و برای تمام کشوراست و نسبت به کردستان هم متأسفم که جناب آقای اردلان اطلاع کافی نداشتند و بنده حاضرم که ایشان تشریف بیاورند وزارت راه و جریان را به عرضشان برسانم و گمان می‌کنم که قانع بشوند.
اردلان -تکذیب می‌کنم هیچ همچو چیزی نیست.
رئیس -آقای حاذقی.
حاذقی - بنده وقتم را بجناب آقای رضوی دادم.
رئیس - آقای رضوی.
رضوی شیرازی -البته نظر باینکه همکاری کامل مابین همهٔ نمایندگان فارس است وتمام هم در موضوع مطالبی که نتیجه مربوط بفارس می‌شود علاقمندی تام و تمام دارند آقای حاذقی امروز صبح تشریف آورده بودند و ثبت نام فرموده بودند بهمین خیال که اگر محتاج شودیک شخصی که فارسی باشد و مطلع باشد ازکارها نام نویسی کرده باشد وتوضیحی داده باشد بعد در این بین که بنده آمدم استدعا کردم ووقتشانرا ببنده دادند (مکی - مگر ایشان فارسی نیستند) و من خیلی امتنان دارم که وقتشان را بمن دادند و مخصوصاً می‌خواستم چند کلمه توضیح مختصری عرض کنم که قبلا مقدمه‌ای لازم است بعرض برسانم که این لایحه الان چند روزاست که در مجلس آمده نمایندگان فارس بعنوان جمعی قبلا از آقایان نمایندگان دیگر کسب اجازه کردند که موافقت بکند این لایحه را تقدیم بدارند ۷۰ نفر از نمایندگان محترم به فارس ابراز علاقه کرده و نمایندگان فارس را ممنون کردند و این لایحه را که فوریت نداشت فوریتش را تقاضاکردند و تقدم برای آن قائل شدند اینها یک حمایت و مساعدتی بود نسبت بفارس که هیچگاه نمایندگان فارس فراموش نباید بکنند و همه اهالی فارس هم امتنان و تشکر خودشان را از مجلس شورای ملی در باب این مساعدت دارند چنانکه خود آقای اردلان هم البته و با وجهه مساعدی نسبت به این عمل که انجام بگیرد نظر داشته‌است ایشان هم انتظار دارند و داشتند به این که کردستان هم که یک ناحیه عظیمی از کشور ما است البته از تمام مزایا ومساعدتهائی که مرکز کشور نسبت به نواحی وایالات و ولایات می‌کند باید بهره‌مند شود و در این موضوع هم گمان می‌کنم که هیچ فردی از نمایندگان محترم نباشد که کمال علاقمندی نداشته باشد و در واقع هم باید بهمین نحو باشد و وحدت بجا بیاورد، توضیح مختصری که باید عرض کنم این است که چنانچه جناب آقای وزیر راه فرمودند ازسال ۱۳۱۳تاکنون موضوع مزایای این راه و ارتباط شیراز و اهواز یا فارس و خوزستان از نظر اولیای دولت و مردمان فارس محرز شد علت هم این است که تا بیست سال قبل تنها شارعی که مال التجاره‌ها و مسافرین را از ممالک بیگانه به مراکز کشور منتقل می‌کرد راه بوشهربه شیراز و شیراز به تهران بود وباین کیفیت در واقع این راهی که الان بوشهر را به شیراز متصل می‌کند و شیراز را به تهران این شارع دنیائی بود که در داخله ایران قرارداشت اما از بیست سال قبل یعنی از بیست سال هم یک قدری بیشتر از موقعی که راه‌آهن کلنگ اولش بزمین خورد در سال ۱۳۰۶و مخصوصاُ از موقعی که راه‌آهن شروع به بهره‌برداری کرد بالطبع این راه از بین رفت و بهیچوجه من الوجود مسافر که هیچ مال التجاره‌ای هم عملی نبود که از آن راه بیاید زیرا لازمه عبور و مرور قوافل و مال التجاره و مسافر این است که بندری در کنار یک ناحیه‌ای وجود داشته باشد که کشتیها آنجا بیایند و بتوانند پهلو بگیرند و بعد بوسائل موجود امروزی بتوانند حمل و نقل باربکنند و آنوقت این بارها رابجاهای دیگر برسانند چنانچه آقایان اطلاع دارند بندر بوشهر با داشتن هشتاد هزار جمعیت و اینکه عماراتش پنج طبقه و شش طبقه بود باز برای این جمعیت جا کسر بود امروز درست مثل خانه ویرانه شده که جز اینکه در و پیکرش را بردارند و ببرند خارج بفروشند هیچ کاری آنجا نمی‌کنند در حدود چهار پنجهزار نفر جمعیت بیشتر در این شهر نیستند آنهم یک عده‌ای که قسمتهای ماهیگیری و سایر خصوصیات دیگر آنها را مشغول کرده‌است و همچنین تمام منازل بین راه بوشهر و شیراز بهمین روزگار خراب افتاده و البته در مرحله دوم هم راه شیراز به تهران متأسفانه اغلب نواحی کشور امید دارند که یکروزی این شعبه‌های اصلی و فرعی خط آهن از آنجا عبور کند و خود این ساختمانش برای مردم مورد استفاده قرار گیرد واز این بابت برخورددار بشوند وموجب باشد باینکه آن شهر ودیار رادر سر راه خود قرار بدهد و از فراموشی نجات بدهد ولی تمام نقشه‌ها را که خود آقای وزیر راه مطالعه فرمودند متأسفانه در آنچه ساخته شده و نه در آنچه جزء نقشه‌است هیچ گوشه‌ای از راه‌آهن از نزدیک فارس هم عبور نمی‌کند حالا چه شده‌است که از قسمت راه‌آهن به این شدت از چندین فرسخ هم چه از اینطرف و چه ازآنطرف فارس محروم مانده‌است بنده نمی‌دانم خوب پس یک ناحیه‌ای از استانهای قدیم این کشور ویک عده‌ای ایرانی که شاید در ایرانی بودنشان هیچ تردیدی نباشد و فارسیان هم بسیار واضح است که نسبت به آب وخاک و نسبت بکشور کمال علاقمندی و صمیمیت وفرمانبرداری دارند آنوقت راه شان از دستشان گرفته شده‌است از طرف دیگر با اینکه راه گرفته شده وضعیت مسافرتشان هم طوری است که اگر بخواهند بجائی مسافرت بکنند ناچارند تمام راه بین شیراز وتهران را طی کنند و از تهران بروند تنها تنها بوشهر که بندر ما بوده از حیز انتفاع افتاده (صفوی -حالابیشتر خواهدافتاد) سایر بنادر که هر کدام یک عوائد مخصوص بخودش داشت از حیز انتفاع افتاده و بهترین شاهد گوشه و کنار بودن این است که از یک حادثه‌ای که در کنگان اتفاق افتاد یادکرده شود و بهترین دلیل است برای توجه آقایان در گوشه افتادن فارس که ۸ روز طول کشید تا اینکه مأمور مربوط بتواند بیاید در بوشهر و اطلاع بدهد به تهران که زلزله یا فلان حادثه آنجا اتفاق افتاده‌است خوب این مقدمات را عرض کردم برای این که ملاحظه بفرمائید جناب آقای اردلان اگر بنا بود با تمام اقلامی که ملاحظه فرمودید ده میلیون ریال که به مناسبت اینکه پول ما واحدش کوچک شده ده میلیون ریال می‌شود ولی حقیقتا باید گفت یک میلیون تومان و برای اینکه تمام بهتر بفهمند در خارج یک میلیون تومان برای راهسازی استانی که ۲۰۰ فرسخ طول و۱۸۰ فرسخ عرضش است و سیصد فرسخ فاصله بنادر آن است هیچ است و این راه هم از ۱۳۱۳ شروع شده‌است و پلهایش هم بتدریج تمام شده‌است اگر ملاحظه فرموده بودید و خیلی خوشحال شدم که خود جنابعالی توجه فرمودید که ما داریم یک اثر موجودی را احیاء می‌کنیم این راه از زمان ساسانیها از زمان هخامنشیها همانطوری که فرمودید بوده چنانچه مستر ارل استین که اخیراً رفته بود راههای باستانی را کشف کند در کتابش ذکر کرده‌است که راه باستانی که در زمان هخامنشی مابین فارس و شوش و استخر بود، همین راهی بود که از شیراز و فارس می‌گذشته‌است و در زمان خلفای بغداد هم که بغداد مرکز بود عبور مرور از این راه بود که قدم بقدم، وجب بوجب قدالله ابن جعفر در رساله الخراج و مسالک الممالک تألیف ابن خور دادبه اسم برده‌است تمام اینها را دلم می‌خواست تشریف ببرید ببینید با این اوصافی که از آبادی آنجا اسم می‌برد امروز بیش از یک ویرانه‌ای نیست پس در مرحله آخر بنده این مختصر را عرض کردم برای خاطر این که آقایان تصدیق بفرمایند مادامی که یک امری بمنتهی درجه لزوم و شدت برسد و برای اینکه وضعیت شیراز را از این گوشه‌ای و کناری دربیاید باندازه‌ای که یک نفر مسافر بتواند بیک وسیله نزدیکی و از یک راه نزدیکی بدریا مربوط شود دولت بفکر این بود که لایحه‌ای بیاورد و نمایندگان فارس این اقدام را اصرار می‌کردند و لایحه بمجلس آورده شد و بنده در مرحله آخر تشکر می‌کنم که همه آقایان نمایندگان محترم هم منتی گذاشتند و این لایحه فارس را مقدم داشتند و اظهار لطف فرمودند (احسنت)
رئیس - پیشنهاد کفایت مذاکرات رسیده
قرائت می‌شود (بشرح زیر قرائت شد) پیشنهاد کفایت مذاکره می‌نمایم. ملک مدنی
رئیس -آقای ملک مدنی
ملک مدنی -بنده گمان می‌کنم اغلب آقایان نسبت به این لایحه موافقت داشته باشند حتی جناب آقای اردلان که تذکرات مفیدی دادند اعلام فرمودند که موافقند و بنده چون کار زیادی مجلس دارد توضیح زیادی نمی‌دهم ولی این قسمت را متذکر می‌شوم فارس از موقعی که راه‌آهن ساخته شده بکلی از مرکز ورافتاده و باید به این استان بیشتر توجه بشود (صحیح است) محل تردید هم نیست که همیشه آنجا آباد بوده و واقعا وضعیت آنجا الان طوری است که کمک بیشتری باید به آنجا بشود و کمک بفارس هم مانع از کمک به کردستان و مناطق دیگر نیست البته خود راه سازی ازجمله ضروریات زندگی است از این جهت بنده پیشنهاد کفایت مذاکرات کردم امیدوارم آقایان هم موافقت کنند که این لایحه بزودی بگذرد تا قدمهائی برای اصلاحات برداشته شود (صحیح است)
رئیس -چون مخالفتی اظهار نشده رأی گرفته می‌شود بکفایت مذاکرات آقایانی که موافقند قیام کنند (اکثر برخاستند) تصویب شد پیشنهاداتی رسیده قرائت می‌شود بشرح زیرقرائت شد
تبصره ذیل رابقانون ساختمان راه شیراز - اهواز پیشنهاد می‌کنم:
تبصره - وزارت راه مکلف است راه اهواز بخرمشهر و راه اندیمشک بشوشتر را از محل اعتبارات مصوبه دایر نماید فرهودی
رئیس - اولا باید عرض کنم که چون لایحه مالی است یک شوری است وفوریتش هم قبول شده‌است مثل دوشوری می‌شود و در پیشنهاد ات پنج دقیقه بیشتر مطابق ماده ۱۲۳نمی‌شود توضیح داد و آقای فرهودی این پیشنهادتان مربوط به این راه نمی‌شود و یک راه علیهذا است (مکی -آقاباید نفت مطرح شود)
فرهودی - اجازه بفرمائید تا عرض کنم این راه شیراز به اهواز با بیانی که شد برای اینست که یک جریان تجارت و رفت و آمدی بین فارس و خلیج فارس باشد والا راه بین خود شیراز به اهواز مقصد بالاصاله نیست و مقصد اینست که فارس بتواند به این وسیله از بندر خرمشهر استفاده کند برای اینکه بتواند از بندر خرمشهر استفاده کند و این ۳۰میلیون ریالی که حالا اعتبار می‌گیرند و آن اعتباراتی که فعلا خرج کرده‌اند به مصرف حقیقی خودش برسد لازمه اش اینست که راه بین اهواز وخرمشهر دایر باشد تا اینکه این راه مفید باشد والا بدون راه خرمشهر این راه فایده‌ای نخواهد داشت یک راه عادی مسافری است بین شیراز و اهواز بنده گمان می‌کنم که توضیحات کافی هم برای لزوم ساختمان این راه داده نشده یکی از موجباتی که خیال می‌کنم در تقدیم این پیشنهاد یا در آن عملی که سابق شده‌است برای راه شیراز واهواز موجود بوده‌است این بوده‌است که این دو ایالت بزرگ بهم مربوط باشد و خلطه و آمیزش داشته باشد و یک قدم در راه توحید مردم ایران برداشته شود و برای این که خوزستان صحیح نیست که فقط با یک راه با ایران ارتباط داشته باشد. با یک راه با ایران مربوط باشد حق اینست که با راههای مختلف ارتباط داشته باشد و چه بهتر که یک راه هم به فارس داشته باشد تا اهالی این دو ایالت کاملا با هم آمیزش داشته باشد و پاره‌ای حرفها که هست بالطبع ازبین برود و این راه شیراز به اهواز هم علاج این درد را نمی‌کند آنچه علاج دردمی‌کند اینست که از بندر خرمشهر برای واردات مملکت استفاده بشود بنابراین حق اینستکه وزارت راه توجه کند راجع به راه بین خرمشهر واهواز یک قراردادی هم گویا با یک کنتراتچی مشغول این کار نشده‌است بنابراین می‌خواستم که آقای وزیر راه اینجا توضیح بدهند که قسمت راه بین اهواز وخرمشهر را هم قطعاً ترتیبش را کی خواهند داد چون بدون این راه هیچ فایده‌ای نخواهد داشت، یک پیشنهاد دیگری هم دارم برای اینکه مزاحم نشوم اگر اجازه بفرمائید حالا توضیح آنرا هم بدهم.
رئیس -آن پیشنهاد علیحده‌است درموقع خودش بفرمائید
فرهودی -ضمناً این پیشنهاد راهم پس می‌گیرم
رئیس -ماده ۱۲۰قرائت می‌شود برای اینکه آقایان توجه داشته باشند پیشنهاداتی که می‌شود باید مربوط بموضوع باشد وخارج از موضوع نباشد (بشرح زیر قرائت شد):
ماده ۱۲۰ - نمایندگان حق دارند نسبت بهر یک از مواد اصلاحاتی پیشنهاد نمایند مشروط براینکه آن پیشنهاد کاملا مربوط بموضوع لایحه باشد کلیه اصلاحاتی که از طرف یک یا چند نفر از نمایندگان پیشنهاد می‌شود باید کتبی باشد وماده‌ای راکه اصلاح پیشنهادی مربوط بآنست تصریح نماید باصلاحاتی که بتشخیص رئیس مجلس خارج از موضوع لایحه باشد ترتیب اثر داده نمی‌شود وبقرائت آن اکتفا می‌گردد
رئیس - پیشنهاد دیگری قرائت می‌شود
مقام محترم ریاست مجلس شورای ملی. پیشنهاد می‌کنم تبصره زیر بمادهٔ واحده علاوه شود
تبصره -دولت مکلف است صدی پنجاه از کالاهای انحصاری واحتیاجات وزارتخانه‌ها را از طریق بندر بوشهر وارد وبداخلهٔ کشور حمل نماید. صفوی
رئیس – الان ماده ۱۲۰ را برای همین موضوع گفتم قرائت کنند که وقت مجلس تضییع نشود آخر چرا وقت مجلس را تضییع می‌کنید برخلاف آئین -نامه‌است (مکی -بلکه می‌خواهید امروز نفت مطرح نشود).
صفوی -این راه از نظر حمل مال التجاره‌است
رئیس -پیشنهاد دیگر آقای فرهودی قرائت می‌شود. پیشنهاد می‌کنم در مادهٔ واحده بجای جمله «هزینه نشود» «خرج نشود» گذاشته شود
رئیس -آقای فرهودی بفرمائید
فرهودی -بطور کلی درقوانینی که مامی نویسیم از حیث عبارات و کلیات آن دقتی که حقاً بایستی بشود نمی‌کنیم و این کار صحیح نیست که از مجلس شورای ملی یک قوانینی روی علاقه بموضوع بگذرد بدون اینکه در عبارات آن دقت کافی شده باشد چنانچه لایحه برای دفع ملخ در مجلس شورای ملی تصویب کردیم و در مجلس سنا ایرادی گرفتند و تصحیح کردند، حالا هزینه یک کلمه‌ای است که بمعنی مخارج است و یک اسمی است و از این اسم فعل نساخته‌اند هزینه شدن یا هزینه نشدن این هزینه را اگر هم صحیح بوده بایستی در موقعی که بودجه می‌نویسند بجای مخارج بنویسند هزینه اسم است و فعل از آن ساخته نشده و چیزی نیست که بشود فعل ساخت حالا اینجا نوشته‌اند که اگر اعتبارات هزینه نشود چه عرض کنم این در مورد حق این است که بجای هزینه خرج نوشته بشود، خرج که هزینه نشده‌است ضمناً تفاضا شده بود که جنابعالی (اشاره بوزیر راه) راجع به این راه میان خرمشهر واهواز هم یک توضیحی بدهید رئیس -آقای وزیرراه وزیر راه -اصلاح عبارتی که جنابعالی پیشنهاد فرمودید بنده موافقت دارم اشکال ندارد اما راجع براه اهواز وخرمشهر بنده خیال می‌کنم که بقدر کافی اطلاع داشته باشید که قرار دادش بسته شده‌است وشروع خواهد شد منتها آقایان بسیار عجله دارید، بعضی کارها خم رنگرزی نیست که بنده بیندازم تویش وکارش تمام بشود بایستی ماشین آلات وارد بشود تااین کار شروع شود وبنده قول می‌دهم که عنقریب اینکار شروع خواهد شد وجنابعالی وهمچنین سایر آقایان را از نگرانی خارج می‌کند رئیس -بااصلاحی که پیشنهاد شد وآقای وزیر راه قبول کردند رأی می‌گیریم که بجای هزینه خرج نوشته بشود آقایانی که موافقند قیام بفرمایند (عده زیادی برخاستند) تصویب شد پیشنهاد دیگری قرائت می‌شود. (بشرح زیرقرائت شد) پیشنهاد می‌کنم عبارت نظر به اهمیت اقتصادی راه شیراز، اهواز لزوم انجام عملیات ساختمانی راه مزبور از صدر ماده واحده وعبارت (اعتبار نامبرده قابل انتقال بسال بعد بوده وآنچه درسال جاری هزینه نشود درسال بعد قابل مصرف می‌باشد) حذف شود دکتر هدایتی
رئیس - بفرمائید
دکتر هدایتی - همینطور که آقای فرهودی فرمودند قانون نویسی وماده نویسی یک شرایطی دارد قوانین باقی می‌ماند ومورد تفسیر قرارمی‌گیرد دراین ماده واحده دوقسمت هست که زاید است یکی صدر ماده‌است که گذاشته شده‌است که اگر توجه بشود باید هم گذاشته بود ولی جایش درمقدمه‌است نه در متن ماده واحده، می‌نویسد نظر به اهمیت اقتصادی راه شیراز به اهواز و لزوم اتمام عملیات ساختمانی راه مزبور، این قسمت چه ضرورت دارد که جزو ماده باشد؟ مقدمه سازی جزء ماده نباید باشد، مقدمه را درآن لایحه‌ای که آقای وزیر تهیه فرموده‌اند گذاشته‌اند نظر باینکه فلان … در ماده لازم نیست درقانون نویسی مجلس شواریملی تصمیم می‌گیرد احتیاج باستدلال هم ندارد، استدلال هم در مقدمه باید باشد، از این جهت بنده پیشنهاد کردم که نظرباهمیت اقتصادی این همه صغرائی که گذاشته شده‌است حذف بشود قسمت دوم ذیل ماده‌است که اعتبار نامبرده قابل انتقال بسال بعد بوده وآنچه درسال جاری هزینه نشود درسال بعد قابل مصرف می‌باشد اینهم زاید است برای اینکه بنده عقیده‌ام راجع ببودجه یکمرتبه دیگر هم اینجا عرض کردم. بودجه مملکت یاهر بودجه دیگر پیش بینی عایدات ومخارج است درست نیست که مایک خرج را پیش بینی کنیم بدون اینکه در مقابل عایدی برای آن در نظر گرفته شده باشد، برای سال آینده از عایدات سال آینده باید پیش بینی بشود نه این که از عواید امسال برای سالی که درپیش داریم و بعد می‌آید از این جهت بنده این پیشنهاد را کردم که هم قسمت اول صدر ماده وهم ذیلش حذف بشود
رئیس -آقای وزیر راه بفرمائید
وزیر راه -عرض کنم دراصلاح عبارتی که فرمودند با اینکه تصور نمی‌کنم اطناب محمل باشد ولزومی نداشته باشد بنده موافقم ولی از لحاظ قسمت دیگر چون سال ساختمانی ما تقریباً تمام شده‌است واگر اعتباری برای ساختمان راه بود قاعدة برای اول سال بعد خواهد ماند که دراول سال بعد شروع بساختمان خواهدشد (دکتر هدایتی -پس با آن قسمت اول موافق هستید) بلی این است که من خواهش می‌کنم با این قسمت موافقت کنید که باقی بماند وبنده هم با آن قسمت اول موافقت می‌کنم رئیس -قسمت اول این ماده حذف می‌شود چون پیشنهاد حذف است نمی‌شود رأی گرفت ممکن است این قمست رادرموقع رأ ی بعنوان تجزیه پیشنهاد کنید (دکتر هدایتی -خیلی خوب) دومرتبه ماده واحده قرائت می‌شود (بشرح سابق قرائت شد) رئیس این مقدمه حذف بشود؟ دکتر هدایتی این مقدمه راکه در صدر ماده استدلال کرده‌اند ونوشته‌اند نظر بفلان وبفلان عرض کردم درخود مقدمه باید نوشته شود درمتن ماده لازم نیست آقای وزیر راه هم موافقت کردند
رئیس -بسیار خوب درموقع رأی با این قید رأی می‌گیریم، قسمت دوم راهم که استرداد فرمودید؟ (دکتر هدایتی -بلی پس گرفتم) پیشنهاد دیگری قرائت می‌شود. پیشنهاد می‌کنم بودجه راه شیراز به اهواز از اعتبار برنامهٔ ۷ساله تأمین شود اسلامی رئیس -آقای اسلامی بفرمائید
اسلامی - بنده مخالف با ساختمان راه شیراز به اهواز نیستم و آقای وزیر راه اینجا درلزوم ساختمان این راه استناد به پلها وساختمانهائی که در آن جا شده‌است کرده‌اند چون آنجا نصف راه یا بیشتر کارهایش انجام شده‌است خوبست که این راه تمام بشود بنده هم این دلایل ایشان راقبول دارم وبهمین دلایل ایشان استناد می‌کنم به این موضوع که در یکی از این ماههائی که یک دوازدهم مطرح بود یک نظری برحسب پیشنهاد بنده وسایر آقایان نمایندگان مازندران تقدیم و تصویب شده بود که راههای نیمه تمام یعنی راههائی که قبل از شهریور ۱۳۲۰ساختمان شده بود ولی تمام نشده بود جزو برنامه اولیه وزارت راه باشد متأسفانه با اینکه قانون شد وبا تمام فعالیتی که آقای مهندس شریف امامی در وزارت راه می‌کنند این تبصره اجرا نشده‌است واین جرم است آقای مهندس شریف امامی وباید بهر ترتیبی بهر نحوی که هست طبق همین دلایلی که اینجا اقامه گردید این راههای نیمه تمام که درکشور هست کامل بشود وازجمله راه هراز است خود آقا تشریف آوردید سوار با اسب ۱۸کیلو متر رفتید ملاحظه کردید که چندین پل تمام شده‌است تونل‌های خیلی عظیم که بعضی از آنها ۴مقابل این تونل کندوان است تمام شده‌است وحالا آغل گوسفندها شده‌است بود یا نبود آقای وزیر راه؟ بفرمائید آن تونل اولی تونل گزند که رفتیم کنار قهوه خانه بود چای خودیم تمام شده‌است یا نشده‌است (وزیر راه -بلی بود) پس بنده بنا بفرمایش شما که این هراز تمام شده‌است وده فرسخش قابل عبور مروراست آن ده فرسخش هم تونل‌ها تمام شده‌است فقط چند تاپل می‌خواهد عقیده دارم که طبق آن قانون اقدام برای اتمام آن بنمایند اما راجع به پیشنهادی که بنده کرده بودم که از برنامه بودجه این کار تأمین بشود یکی از کارهای اساسی یعنی از اولین هدفهای اساسی که باید سازمان برنامه ۷ساله بکند راهسازی است بنده درآن کتابچه ایکه هردوماه منتشر می‌کنند ملاحظه کردم که سی میلیون ریال هرماه می‌دهد به وزارت راه مطابق قانون برنامه که الان موقعش نیست والا بنده عین ماده رامی‌خواندم ماده ۴ متذکر است که بایستی تمام امور برنامه بنسبت مساوی دراستانها قسمت شود (صدی -درظرف ۷سال) بنده عرض می‌کنم برنامه هیچیک از موادش رااجرا نمی‌کند درست برعکس آن اجرا می‌کند یکی از آنموارد این است که قانون گفته بایستی بودجه بطور تساوی دراستانها قسمت شود بنده می‌پرسم از آقای وزیر راه این سی میلیون ریالی که در هر ماه برنامه می‌دهد دروزارت راه کجا قسمت می‌شود؟چکار می‌کنند؟ حالا بنده نمی‌خواهم مخالفت کنم با ساختمان راه‌آهن تبریز بنده مخالفتم برای این است که امروز روزی نیست ساختمان راه‌آهن بدرد بخورد با طیارا توبااین وسایلی که ساخته شده راه‌آهن هیچ ارزشی ندارد ولی یک کاری است که شروع کرده‌اید بنده عقیده دارم که امروز مملکت ما احتیاج بیک متر راه‌آهن ندارد چون هریک متر مساوی است با یک صندوق طلا برای راه‌آهن یعنی هریک متر یک صندوق طلا خرج می‌برد این است که با این وسایل نقلیه وبااین اوضاع دنیا احتیاجی به آن نیست وچون برنامه ۷ساله پولها رانفله می‌کند واین راه هم راه خوبی است راه شیراز به اهواز لااقل خوبی که دارد این است که چند نفر درچند ماه مشغول کار می‌شوند بنده ازاین نظر بیشتر موافقت دارم تا از نقطه نظر اقتصادی برای اینکه آن مجله‌ای که نوشته‌است از نظر اقتصادی بنده به آن اهمیت نمی‌دهم بنده این قسمت را اهمیت می‌دهم که چند نفر بیکاره دراینراه مشغول کارمی‌شوند چون کار خوبی است واز آن جهت که برنامه ۷ساله پولها رانفله نمی‌کند بنده این پیشنهاد راکردم که آقایان موافقت بکنند این سی میلیون ریال رابرنامه ۷ساله بدهد به وزارت راه وتمنی می‌کنم آقایان موافقت کنید
رئیس -آقای حاج آقا رضا رفیع
رفیع - بنده می‌خواستم پیشنهاد کنم که این لایحه از دستور خارج بشود ولی اگر بگذرد رأی خواهم دادچرا؟ برای اینکه اغلب نمایندگان گرفتار ند پیش موکلین خودشان می‌گویند پیشنهاد کردند راجع براه: حرف زدند وشما هم ساکت ماندید، اغلب راهها خراب است واین تقاضا هم همهٔ افراد نمایندگان برای اصلاح راه شیراز مثل خود وکلای شیراز موافقند وولی اینهم ملاک نمی‌شود که سایر نقاط درست نشود من از وزیر راه تقاضا دارم که برخیزد وبگوید درضمن اینکه این لایحه راتصویب می‌کنید چه چیزها را مادرنظر داریم حالا از برنامه یااز سایر جاها، آلان راه طالش وبندر پهلوی به آستارا بقدری خراب است که باتمام آن وضعیات وجنگل هائی که دارد هیچ گونه کمک نمی‌کنند، خواهش می‌کنم دراینموقع که این لایحه مصرح است سایر نقاط راهم درنظر بگیرید الاهم فالاهم تمام راهها رااصلاح کنید حالا اگر نمی‌شود دربودجهٔ کل، از بودجه برنامه بقول آقای اسلامی تأمین بفرمائید
مکرم -خراسان راهم بفرمائید
رئیس -آقای وزیر راه وزیر راه -عرض کنم حضورتان آنچه مسلم است وزارت راه نسبت بکلیهٔ راههای مملکت علاقمنداست که بصورت آبرومندی آنها رابسازد و هم نگاهداری کند ولی متأسفانه بودجه ناچیزی که به وزارت راه داده می‌شود تکافو نمی‌کند که هم راه‌داری را بوجه احسن انجام دهد و هم اینکه یک راههای جدیدی که مورد علاقه آقایان نمایندگان است ونهایت لزوم راهم دارد بسازد معهذا سعی خواهد شد که تا حدود امکان درتمام مراحل راهها هم که فعلا موجود است بوجه احسن نگاهداری کند واههائی که از لحاظ اقتصادی مورد احتیاج اهالی است هرچه زودتر بسازد پیشنهادی که جناب آقای اسلامی فرمودند این در ماهیت امر تغییری نمی‌دهد برای اینکه بنده تصور نمی‌کنم بین آنچه از خزانه دولت داده می‌شود چه از طریق برنامه باشد وچه از طریق وزارت دارایی تفاوتی باشد در ماهیت امر تغییری نمی‌دهد (اسلامی - چرا لااقل سه میلیون کمتر حیف ومیل می‌شود) آنچه که وجه پرداخت می‌شود به برنامه از بودجه کشوراست و از خزانه ملت است فرقی نمی‌کند چه از سازمان برنامه باشد چه از وزارت راه باشد و بنده عرض می‌کنم که سازمان برنامه در مورد راهسازی و راه‌آهن آن اندازه‌ای که در قانون پیش بینی شده‌است کارخودش را کرده‌است (اسلامی - فقط در یک جا کرده‌است) در حدودی که اعتبار در اختیار داشته‌است وظایف خودش را بوجه احسن انجام داده‌است واگر آقایان علاقه دارند برای راه هراز بنده ایرادی به جنابعالی ندارم آنهم از راههای مهم است وباید ساخته بشود وامسال هم مختصری درحدودیکه توانی بود برای راه هراز پیش بینی وتأمین شد ولی البته انجام آن در سال آتیه‌است وامسال مقدور نیست وبایستی بتدریج تکمیل بشود وبنده اطمینان دارم که این راه که مورد علاقه آقایان نمایندگان مازندران است دراولین سال از بودجه سازمان برنامه منظور می‌کنم تا آقایان ازاین نگرانی خارج شوند (رفیع -راجع به گیلان چیزی نفرمودید) برای گیلان هم آن راه طالش را که فرمودید پلهایش خراب شده بود آنها راهم از اعتبار سی میلیون ریال برای ترمیم پلهای آنجا درنظر گرفته شده‌است وبمحض اینکه درهفته آتیه از طرف کمیسیون بودجه اعتبار کافی داده شد اقدام خواهد شد.
شوشتری -آقای اسلامی با این توضیحاتی که فرمودند خواهش می‌کنم پیشنهادتان را پس بگیرید
اسلامی -بنده پس گرفتم.
رئیس -پیشنهاد آقای دکتر هدایتی قرائت می‌شود. (پیشنهاد بشرح زیر قرائت شد):
پیشنهاد می‌کنم چهار میلیون ریال از مبلغ مذکور درماده واحده به اسفالت راه تهران وورامین تخصیص داده شود. دکتر محمد علی هدایتی
دکتر هدایتی – با این زمینه‌ای که فراهم آمده‌است و یکعده هم صحبت کردند و از طرفی جناب آقای وزیر راه به بنده اطمینان دادند که بودجه آنرا تأمین فرموده‌اند از این جهت پیشنهادم راپس می‌گیرم. رئیس -تأسیس ونگهداری راه درمملکت مورد هیچ تردید نیست برای اینکه راهها درمملکت مثل شریانها دربدن می‌باشند (نمایندگان -صحیح است) آقای وزیر راه باید دقت بکنند وخود آقایان نمایندگان نیز مراقبت خواهند کرد که همه جا در مورد و موقع خودش ساخته بشود پیشنهاد آقای اسلامی قرائت می‌شود (بشرح زیرقرائت شد) ریاست محترم مجلس شورای ملی -پیشنهاد می‌کنم که بجای کلمات (کل کشور) وزارت راه گذاشته شود. عباس اسلامی.
رئیس - آقای اسلامی بفرمائید.
اسلامی - چون آقای وزیرراه فرمودند که تفاوتی نمی‌کند خواستم عرض کنم خیلی تفاوت می‌کند بنده اینجا یک روز قبل از دستور ویا یک موقع مناسبی که وقت داشته باشند جریان کاربرنامه راتشریح می‌کنم که تا مسلم بشود برجنابعالی که خیلی فرق می‌کند برای اینکه این ۳۰میلیون ریالی که وزارت راه برای راه شیراز واهواز مصرف می‌کند اقلایک راهی ساخته می‌شود حالا بنده عرض نمی‌کنم که خیلی چیزها ساخته می‌شود این ۳۰میلیون ریال هم درسازمان برنامه مثل سال گذشته لوطی خور می‌شود به این جهت خیلی فرق می‌کند ولی چون آقای معدل وآقایان دیگر خواهش کردند بنده آن پیشنهادم راپس می‌گیرم راجع به این پیشنهاد چون درآنجا نوشته شده که اگر امسال مصرف نشد بودجه اش از اعتبارات ذخیره بودجه تأمین شود (وزیر راه -اینطور نیست آقا) اینطور است یعنی ازاعتباراتی که در بودجه کشور است ومصرف نمی‌شود وباقی می‌ماند این ۳۰ میلیون ریال از آنجا تأمین بشود از این صریحتر که چیزی نیست حالا بنده ماده رامی‌خوانم مبلغ ۳۰میلیون ریال از محل صرفه جوئیهای کل کشور بنده اینجا (کل کشور) راگفتم حذف شود وصرفه جوئیهای وزارت راه شود حالا دلیلش چیست؟ (قبادیان -بودجه وزارت راه کم است اعتبار ندرد) (بهادری -چراندارد؟) آقا بنده دلیل می‌آورم اگر قانع نشدید آنوقت پس می‌گیرم عرض کنم الان ۲۱میلیون تومان گویا بودجه ساختمانی وزارت راه است یا ۱۸ یا ۲۱ میلیون تومان درست نمی‌دانم این اعتبار برای تمام راههای کشور فرض بفرمائید راه اینجا تا کرج راکه درامسال بمناقصه گذاشته‌اند وزارت راه اعتباری بمبلع یکمیلیون تومان برای ساختمان این راه داده خیلی به آسانی می‌خواهم این را روشن کنم که آقایان بدانند ذخیره هست یکمیلیون تومان مصرف می‌کند وزارت راه برای ساختن راه اینجا بکرج؟ آقا این یک میلیون تومان که امسال همه‌اش مصرف نمی‌شود بچه مناسبت؟ برای اینکه درظرف این ۵ یا ۶ ماه که این راه ساخته نمی‌شود بنا براین ۲۰۰ یا ۳۰۰ هزارتومان باقی می‌ماند همینطور از سایر راهها وزارت راه در آخر سال ۱۳۲۹ ذخیره خواهد داشت اینستکه بنده پیشنهاد کردم که از این ذخیره وزارت راه مصرف بشود برای اینکار و اگر کم آمد از بودجه کل کشور تأمین بشود این پیشنهاد بنده بود
رئیس -آقای وزیرراه بفرمائید
وزیر راه - عرض کنم امسال با اینکه آقایان نمایندگان محترم نهایت لطف راابراز فرمودند وبودجه وزارت راه راکمی زود تر به وزارت راه ابلاغ فرمودند معذلک درماه هفتم به وزارت راه ابلاغ شد وتمام پیش بینی شد چون فصل ساختمانی دربعضی نقاط منقضی شده‌است درآنجا پیش بینی شد اعتباراتی که براههای مختلف تخصیص داده شده‌است برای سال آتیه مورد عمل بتواند قراربگیرد ومورداستفاده خواهد بود اینست که با بودن چنین تبصره‌ای درماده واحده بهیچوجه وزارت راه صرفه جوئی نخواهد داشت که از آن محل بتواند راه سازی کند وخود جنابعالی آقای اسلامی از این موضوع مستحضرند وبرای این که راجع براه هراز نگران نشوید که چون حالا هوا سرداست وفصل ساختمان منقضی شده واعتبارات آنجا بمصرف نرسیده واین اعتبارات برمی‌گردد بخزانه بنده به ایشان گفتم که این پول برای تعمیر راه هراز باقی خواهد ماند متأسفانه باز هم این موضوع راتکرار فرمودند واین یک اشتباهی است که برای ایشان پیش آمده وبنده امیدوارم که با توضیحی که خدمتشان دادم پیشنهاد شان راپس بگیرند (اسلامی -بنده چون آقای نمایندگان فارس می‌فرمایند پس می‌گیرم)
رئیس - پیشنهاد آقای صفوی قرائت می‌شود (بشرح زیرقرائت شد):
مقام محترم ریاست مجلس -پیشنهاد می‌کنم تبصره زیر بماده واحده اضافه شود تبصره -دولت مکلف است از این اعتبار راه هندیجان - خلف آباد راهم تسطیح نماید - صفوی
رئیس - آقای صفوی بفرمائید
صفوی -عرض کنم بنده البته کمال علاقمندی را به ساختمان این راه دارم ولی از آقایان نمایندگان محترم هم استدعا دارم چند دقیقه هم بعرایض بنده گوش بدهید عرض کنم این راه خیلی خوب است ازنظراینکه شیراز را به راه‌آهن نزدیک می‌کند ولی توجه داشته باشید که تا بحال تمام مال التجاره‌ای که درجنوب ایران ومرکز مصرف می‌شد وآقایان تجار وارد می‌کردند از راه بوشهر بود یعنی بازرگانی ازدریای آزاد یگانه بندر مهمش بندر بوشهر بود وارد میکرده وقتی که تصمیم گرفته شد که راه‌آهن درخوزستان بوجود بیاید وآنجا بندر شود از آن تاریخ همانطور که اینجا گفته شد تجارت بوشهر نکث پیداکرد بوشهر یک بندری بود که تا ۲۵سال قبل شاید ۶۰ یا ۷۰ هزار نفر جمعیت داشت وعده زیادی تجار مهم درآنجا سکنی داشتند خانه داشتند عمارتهای ۵طبقه، ۶طبقه آنجا بود این بندر خیلی اهمیت داشت ولی وقتیکه راه‌آهن درخوزستان احداث شد رفته رفته بوشهر فقیر شد مردمان آنجا پریشان شدند مال التجاره از آنجا واردنشد مردم بیچاره شدند وبه بنادر عربی مهاجرت کردند والان آنجا یکمشت مردمان بیچاره وپریشان روزگارکه هیچ ندارند درآنجا ساکنند بنده همانطوری که عرض کردم علاقه دارم که شیراز براه‌آهن نزدیک شود ولی الان باز هم چون راه نیست تجار مجبورند آنهایی که نزدیکترند بارکمی ازطریق بوشهر وارد می‌کنند وماهم می‌رویم ازآقای وزیردارایی خواهش می‌کنیم و التماس می‌کنیم به وزارت دارایی که یک مقدار از کالاهای انحصاری از آنجا بیاید ومردم آنجا اقلا یک نان و خرمایی داشته باشند واز بین نروند این عدم توجه ببوشهر نتیجه وخیمی دارد خواهش می‌کنم که توجه بفرمائید وقتی که بوشهر فقیرشد ومردم مهاجرت کردند ورفتند نتیجه سیاسی آن بسیار وخیم است البته کشتی می‌آید درخرمشهر اسکله هم ساخته شده کشتی می‌آید پهلو می‌گیرد ومال التجاره راهم پیاده می‌کند همانطوری که آقای فرهودی رفیق عزیز بنده فرمودند راه خرمشهر به اهواز دیگر کسی فکرنمی‌کند که اگر از بوشهر مال التجاره‌ای واردبکند بصرفه اوخواهد بود بنابراین بنده این پیشنهاد راکردم برای اینکه توجه آقای وزیرراه وآقای وزیردارایی راباین موضوع جلب کنم که مردم بوشهر امیدشان بدولت است این کار که مانعی ندارد برای ساختن سد رودخانه موند و کشاورزی در دشتی بنده دو سال قبل مکرر خدمت آقای شریف امامی رئیس بنگاه آبیاری رسیدم که این سد ساخته شود ولی بجائی نرسید
رئیس -آقای صفوی بیاناتتان خارج از موضوع است
صفوی - الساعه تمام می‌کنم استدعا می‌کنم که یک توجهی بفرمایند که با ساختن راه شیراز به اهواز بوشهر بکلی ازحیز انتفاع نیفتد ومردم آنجا بیش از این فقیر وبیچاره نشوند
وزیر دارایی -اجازه میفرمائید؟
رئیس - بفرمائید
وزیر دارایی -راجع به این لایحه خواستم به استحضار مجلس محترم برسانم که از نظر اطلاعاتی که شخص خود بنده درزمان تصدی وزارت راه داشتم وقتی که همکار محترم بنده جناب آقای شریف امامی این موضوع راپیشنهاد فرمودند بنده بلافاصله با وجود اشکالات زیاد مالی که داریم با این نظر موافقت کردم و لایحه را امضاء کردم وتقدیم مجلس شورای ملی شد همانطور که جناب آقای صفوی الان اینجا تذکر فرمودند امروز بین فارس وخوزستان درحقیقت هیچ رابطه مستقیمی از حیث راه وجود ندارد ومخصوصاً قسمت اعظم اجناس ومال التجاره‌ای که با راه‌آهن از بنادر خرمشهر و شاهپور بارمی‌شود و باید بفارس برود مجبوراست که یک دور قمری سیر بکند و بالنتیجه قسمت اعظم از اجناس و کالاها بفارس گرانتر از سایر نقاط می‌رسد و این راه که معروف است در وزارت راه به راه فهلیان اگر ساخته شود قسمت عمده‌ای از اشکالات اهالی محترم فارس مرتفع می‌شود بنا براین بنده خواهش می‌کنم که مجلس محترم نظر و اراده خود را راجع به این قانون اعلام بفرمایند اما راجع بفرمایشات جناب آقای صفوی در خصوص بنادر جنوب خواستم به اطلاع مجلس محترم برسانم که دولت توجه زیادی به بنادر کرده‌است و تصمیمات جدیدی نسبت به بنادر گرفته و قریباً یک لایحه قانونی در ظرف هفته آینده تقدیم مجلس شورای ملی خواهد شد که اصلاحاتی بشود که وضع بنادر بصورت خوشی دربیاید این لایحه دیشب مطرح بود وقریباً به مجلس خواهد آمد ورفع اشکال خواهدشد
رئیس - یک پیشنهاد دیگر رسیده‌است از آقای ارباب مهدی که قرائت می‌شود (بشرح زیر قرائت شد):
پیشنهاد می‌کنم کالای صادراتی ازراه جدید اهواز به شیراز حمل می‌شود یا از هرراه دیگری حمل می‌گردد وبه راه‌آهن میرسانند درکرایه راه‌آهن مشمول مفافیت ۷۵درصد خواهد بود.
ارباب -اجازه میفرمائید یک توضیحی کوچکی بدهم.
رئیس -توضیح ندارد این مربوط به راه نیست
ارباب -این موضوعی است که بازرگانان همه مبتلا هستند
رئیس - پیشنهاد دیگر رسیده از آقای کهبد که قرائت می‌شود (بشرح زیرقرائت شد):
پیشنهاد می‌نمایم مبلغ یک میلیون ریال از بودجه راهسازی وزارت راه برای تکمیل راه شهریار اختصاص داده شود.
کهبد -اجازه میفرمائید.
رئیس -اینهم توضیحی ندارد ومثل همان پیشنها د راه ورامین است دیگر پیشنهادی نیست برای نظر مشورتی به مجلس سنا فرستاده می‌شود با حذف آن مقدمه‌ای که در ماده واحده هست وتبدیل کلمه هزینه به خرج
-اخذ رای و تصویب لایحه اعتبار دفع ملخ دریایی
ویرایش۵ -اخذ رای و تصویب لایحه اعتبار دفع ملخ دریایی
رئیس - گزارش قانونی مبارزه با ملخ ازسنا برگشته فقط یک رأی لازم دارد وبعد گزارش کمیسیون نفط مطرح می‌شود (گزارش لایحه مبارزه با ملخ بشرح زیرقرائت شد):
ریاست محترم مجلس شورای ملی درجواب نامه شماره ۷۱۱۳ -۱۴ر۹ر۲۹ راجع به لایحه مبارزه با ملخ که برای اظهار نظر به مجلس سنا ارسال شده بود اشعار می‌دارد: لایحه مزبور درجلسه روز چهارشنبه ۲۲ آذر ماه ۱۳۲۹ مطرح شد ونسبت به اساس آن نظر موافق اظهار وبتصویب رسید ولی پیشنهاد وتصویب شد که کلمه (مورد) درمتن ماده و تبصره حذف شود یقین است اصلاح عبارتی مزبور مورد قبول مجلس شورای ملی قرار خواهد گرفت. ضمناً باستحضار میرساند که هنگام طرح لایحه مذکور در کمیسیون این نکته مورد توجه آقایان اعضاء کمیسیون مجلس سنا واقع شده‌است که بر حسب ماده ۱۰ قانون محاسبات عمومی می‌بایستی اعتبار این قبیل لوایح از منابع مخصوص تعیین گردد بنابراین مقتضی است برعایت اجرای قوانین نکته مزبور به کمیسیون محترم بودجه مجلس شورای ملی تذکرداده شود یک نسخه از لایحه مبارزهٔ با ملخ که بتصویب مجلس سنا رسیده‌است منضماً ارسال شد
رئیس مجلس سنا -سید حسن تقی زاده
رئیس -یک کلمه‌ای راکه (مورد مصرف) بود اصلاح کرده‌اند و مورد را حذف کرده‌اند رأی گرفته می‌شود با ورقه عده حاضر ۸۸ نفر (برای اخذ رأی در محل نطق اسامی آقایان نمایندگان بشرح ذیل اعلام شد:
آقایان: فرهودی. اردلان. مجتهدی. مهدی ارباب. منصف. دکتر هدایتی. دکتر معظمی محمد ذوالفقاری. رفیع. جواد مسعودی. سعید مهدوی. ابوالحسن حکیمی. دکتر مجتهدی. ابریشمکار صفوی. عزیز اعظم زنگنه. پالیزی و مجید موقر دکترراجی. وهاب زاده. فتحعلی افشار. حمیدیه. امیرنصرت اسکندری. عباسی. مکی. دکتر مصدق. دکتر شایگان. دکتر بقائی. عبدالقدیر آزاد. عماد تربتی. دکتر نبوی. حاذقی. خزیمه علم. بوداغیان. گنابادی. سلطانی. نبوی. سلطان العلماء جوار عامری. ابتهاج. قاسم فولادوند. دکترجلالی. اسلامی. ابوالفتح دولتشاهی. ثقةالاسلامی. شهاب خسروانی. امامی اهری. عرب شیبانی. حائری زاده. ناظر زاده. طاهری. سودآودامیری. دکترسیدامامی. جمال امامی. بهادری. موسوی. آصف. مکرم. قرشی. بزرگ نیا. قبادیان سالار بهزادی. دکتر کاسمی. ظفری. غضنفری گرگانی. آبکار. شادلو. صفائی. نریمان. شکرائی کهبد. مخبر فرهمند. و دکتر طاهری. دکتر کیان میرحسینی. رضوی. دکتر علوی. معدل. ارباب گیو. کوراغلی. علیمحمد دهقان. ناصر ذوالفقاری خسرو قشقائی. دکتر برال. غلامرضا فولادوند. محمد علی مسعودی. صدرزاده (پس ازشماره آراء نتیجه بقرارذیل بود)
ورقهٔ سفید ۷۱ ورقه بی اسم علامت امتناع ۹ برگ
رئیس - قانون اعتبار دفع ملخ با ۷۱رأی موافق از ۸۸نفر عده حضار تصویب شد
اسامی موافقین - آقایان: قبادیان - ظفری - دکتر کیان - گر گانی - علی بزرگ نیا - شادلو - صفائی مخبر فرهمند - دکتر طاهری - دکتر کیان – میرحسینی - رضوی - دکتر علوی – معدل - ارباب -گیو – کوراغلی - علیمحمد - دهقان- ناصر ذوالفقاری - خسرو قشقائی - دکتر برال - غلامرضا فولادوند - محمد علی مسعودی - صدر زاده (پس از شماره آراء نتیجه بقرار ذیل بود)
ورقهٔ سفید ۷۱
ورقهٔ بی اسم علامت امتناع ۹ برگ
رئیس - قانون اعتبار دفع ملخ با ۷۱ رأی موافق از ۸۸ نفر عده حضار تصویب شد
اسامی موافقین -آقایان: قبادیان - ظفری - دکتر کیان - گرگانی -علی بزرگ نیا - شادلو - صفائی مخبر فرهمند - دکتر طاهری - دکتر علوی - صدر میرحسینی - علیمحمد دهقان - سالار بهزادی - دکتر کاسمی - یوسف شکرائی - معدل - گیو - کهبد - دکتر برال - کوراغلی - رضوی - صدر زاده - خسرو قشقائی - جواد مسعودی – موقر - سلطانی - دکتر راجی - پالیزی - عزیز زنگنه - سعید مهدوی - دکتر مجتهدی -محمد ذوالفقاری - صفوی - حمیدیه بوداغیان - عماد تربتی - دکتر نبوی - حسن نبوی گنابادی - حاذقی - افشار - دکتر جلالی - امامی اهری - دولتشاهی - ابتهاج - عرب شیبانی - طاهری سودآور -دکتر سید امامی - ثقة الاسلامی - قاسم فولادوند - ابریشمکار - شهاب خسروانی - صدری وهاب زاده - قراگزلو - ارباب - خزیمه علم - منصف -ناصر ذوالفقاری - اردلان - مکرم - غضنفری آبکار - ناظر زاده -موسوی - مجتهدی - دکتر معظمی - قرشی ورقه بی اسم ۹ برگ
- طرح گزارش کمیسیون مخصوص نفت
ویرایش۶ - طرح گزارش کمیسیون مخصوص نفت
رئیس - گزارش کمیسیون مخصوص نفت مطرح است قرائت می‌شود (بشرح آتی خوانده شد):
گزارش از کمیسیون مخصوص نفت بمجلس شورای ملی کمیسیون مخصوص نفت که برحسب تصمیم قانونی مجلس درتاریخ دوشنبه پنجم تیرماه ۱۳۲۹تشکیل شده‌است گزارش خود را ضمن مقدمه‌ای بعرض مجلس مقدس شورای ملی میرساند در ۲۹مهرماه ۱۳۲۶ مجلس شورای ملی ضمن ماده واحده‌ای دولت را مکلف نموده که نسبت به استیفای حقوق ایران از نفت جنوب اقدامات لازم نموده نتیجه را بعرض مجلس شورای ملی برساند بعداز یکماه پس ازاین تاریخ آقای گس نماینده شرکت برای مذاکره درباب اجرای ماده ۱۶امتیاز نامه یعنی تقلیل مستخدمین خارجی شرکت که دعوت شده بود وارد تهران می‌شود ونسبت بموضوع فوق الذکر چنانچه از پرونده‌ها مستفاد می‌شود بوسیله وزیر دارایی وقت مرحوم هژیر مذاکرات با نامبرده آغاز می‌گردد ضمناً چون درآن موقع مطالعات وزارت دارایی در موضوعات دیگری مانند قراردادهای فروش نفت و طرز تعیین بهای محصولات نفتی و حق دولت از ذخائر شرکت نفت و حق دولت نسبت برسیدگی بدفاتر و محاسبات شرکت تکمیل شده بود و بواسطه خاتمه جنگ اطلاعاتی از درآمد سایر شرکت‌ها واصل گردیده بود وزیر دارایی وقت راجع به اصول کلی امتیاز نامه واشکالات متعددی که در اجرای آن بوجود آمده بود و همچنین تحولی که در وضع اقتصادی نفت ایجاد گردیده و عدم رضایتی که تجدید امتیاز و تمدید مدت آن باقی گذارده‌است با آقای گس مذاکرات مفصلی بعمل می‌آورد در نتیجه چون مذاکرات در باب اجرای ماده ۱۶به نتیجهٔ نرسید و ضمناً مشاهده شد که مسائل مهمتر و اساسی‌تری نیز مورد توجه دولت ایران می‌باشد آقای گس بلندن مراجعت می‌کند و قرارشد همین که دولت ایران نظریات خود را نسبت به این مسائل مشخص نمود نام برده مجدداً به ایران مراجعت نماید. پس از سقوط کابینه آقای قوام و تشکیل کابینه آقای حکیمی بدستور آقای نجم وزیر دارایی وقت کمیسیونی برای موضوع تقلیل کارمندان خارجی بمراکز عملیات شرکت نفت اعزام می‌شود ضمناً مذاکراتی با نماینده شرکت در تهران برای آمدن آقای گس با سر ویلیام فریزر بعمل می‌آید و در کابینه نامبرده جز راجع بماده ۱۶عمل دیگری انجام نشده‌است پس از سقوط کابینه آقای حکیمی و تشکیل کابینه مرحوم هژیر از شرکت خواسته می‌شود نمایندگی برای تعقیب مذاکرات مربوط به استیفای حقوق دولت ایران به تهران اعزام دارد در نتیجه هیئتی بریاست آقای گس بتهران وارد می‌شود و از طرف دولت نیز هیئتی مرکب از آقای وراسته وزیر دارایی و آقای دکتر شادمان وزیر کشاورزی و آقای دکتر پیرنیا مدیر کل وزارت دارایی وقت تعیین می‌شوند این هیئت نظریات دولت را بصورت یک یادداشت مقدماتی متضمن ۲۵ ماده بشرکت نفت تسلیم نمودند بطوری که در مقدمه این یادداشت بیان شده‌است منظور از آن این بوده‌است که اولا نشان دهد در طی ۱۰سال گذشتهٔ مقررات امتیاز نامه بترتیبی که منظور عاقدین آن بوده‌است اجراء نشده و حتی در بعضی موارد اصولا مقررات امتیاز نامه از طرف شرکت اجراء نگردید ه‌است وجبران خسار تهائیکه از این بابت بدولت ایران وارد شده تقاضا شده‌است. ثانیاً در این یادداشت ۲۵ماده‌ای متذکر شده که حتی اگر این امتیاز نامه بترتیبی که در ۱۵سال پیش منظور عاقدین آن بوده‌است اجرا شود و با وضع فعلی و با تحولاتی که در این ۱۵سال بعمل آمده‌است بهیچوجهٔ کافی برای تامین حقوق ایران نیست. راجع به این یادداشت قریب سه هفته از تاریخ ۲۷/۷/۸ تا تاریخ ۲۷/۷/۲۱ مذاکراتی بین نمایندگان دولت و نماینده شرکت نفت بعمل می‌آید و توضیحات کافی درباره نظریات دولت بشرکت نفت داده می‌شود آقای گس تقاضا می‌کند که به ایشان سه ماه فرصت داده بشود که با هیئت مدیره شرکت در لندن در باب نظریات دولت مذاکره نماید. پس از سقوط کابینه و تشکیل کابینه آقای ساعد ۲۵ ماده یادداشت دولت سابق مورد مطالعه قرار می‌گیرد و قرار می‌شود که با مشورت متخصصین نظریه دولت سابق واز طرف دولت وقت پروژه قطعی تنطیم گردد به آقای گلشائیان اختیار داده می‌شود که با مشورت آقایان دکتر پیرنیا و جهانگیر و نظام الدین امامی کمیسر ایران در لندن با نمایندگان شرکت وارد مذاکره در گزارشی که آقای گلشائیان وزیر دارایی به آقای ساعد نخست وزیر داده نتیجه مذاکرات خود را چنین گزارش می‌دهد برای این منظور اقدامات لازم بعمل آمده نظریات آقایان کورتیس - گلبنگیان و تورنبرک متخصص معروف وقت خواسته شد که بچه ترتیب نسبت به امتیازنامهٔ فعلی تقاضای تجدید نظرشود و نیز آقایان پروفسور ژیدل متخصص حقوق بین المللی و روسو متخصص حسابداری که بموجب قانون مصوب مجلس شورای ملی حق اجازه استخدام داشتیم دعوت شدند که به ایران بیایند بعد از اینکه نظریات آقایان متخصصین جلب شد نماینده تام الاختیار شرکت (آقای گس) بتهران آمد و تقاضا کرد از طرف دولت نماینده تام الاختیاری تعیین شود بموجب نامه ۴/۲۴۲۱دولت اینجانب را بسمت نماینده تام الاختیار تعیین وبمعیت هیئتی که تعیین شده بود مذاکرات را درتاریخ ۱۳۲۷/۱۱/ ۲۰ با نمایندگان شرکت نفت آغاز نمودم و در جلسه اول مذاکرات به استحضار نمایندگان شرکت رسانیدم که علاوه برکلیه نکاتی که دردولت سابق با نمایندگان آن شرکت مذاکره شده‌است اصولا نظر من بطور کلی تجدید نظر درمواد قرارداداست وموادی که موردنظر بود بنماینده شرکت ابلاغ کردم بدواً نمایندگان شرکت آماده برای شنیدن این اظهار نشده وحتی تهدید بترک مذاکره را کردند. بعد که برای مذاکره شدند به آنها تذکر دادم که دونکته از همه مهمتر که باید قبلا درباب آنها تصمیم اتخاذ شود وبعداً بسایر نکات بپردازیم عبارتنداز:
- ۱- مبلغ حق الامتیاز مالیات
- ۲- مدت امتیاز درمورد نکته اول یعنی مبلغ حق الامتیاز نظر دولت ایران آنست که حقوق ایران از شرکت نفت طبق اصل متداول درکشور ونزوئلا که درسایر کشورها نیز بتدریج مورد قبول قرار می‌گیرد براساس نصف سود ناویژه شرکت تعیین شود منتها برای اینکه دولت از افزایش بهای نفت خام بهره مند گردد وحداقلی نیز برای حق الامتیاز موجود باشد که حداقل منافع سالیانه دولت تأمین شود خواسته شد که شرکت حقوق دولت ایرا ن را براساس زیر بپردازد:
- اولا -یک ششم بهای نفت خام استخراج شده.
- ثانیاً -شش شلینگ ونیم طلا برای هرتن نفت استخراج شده.
- ثالثاً -بیست درصد سود ناویژه. محسنات این فورمول که با نظر متخصصین نفت تهیه شده بود اینست که اولا درآمد دولت از سه ممر تأمین می‌شود:
- ۱ -حق الامتیاز بطلا که تنزل لیره کاغذ تأثیری درآن ندارد بعلاوه از استخراج گرفته می‌شود نه فروش واینهم برای اینست که اگر موقعی بازار فروش برای شرکت نباشد یاراههای تجارت مثل زمان جنگ بسته شود درآمد ما بمقدار فروش محدود نشده واز استخراج گرفته شود بعلاوه همه ساله مقداری که استخراج می‌شود بیش از مقدار فروش است وبافورمول فعلی آن چه که دردستگاههای عملیات شرکت مصرف می‌شود حق الامتیاز نمی‌دهد درصورتیکه حق الامتیاز از روی استخراج گرفته شود آنچه مصرف خود کمپانی است نیز مشمول حق الامتیاز شده وآنچه هم درسال استخراج ولی فروخته نمی‌شود نیز حق الامتیاز خواهد پرداخت.
- ۲ -دولت درتمام عملیات کمپانی چه در ایران و چه در خارج شریک است منتها بجای بیست در صد سودی که فعلا بصاحبان سهام تقسیم می‌شود بیست در صد سود ناویژه خواسته شده که دیگر مالیات بر درآمد دولت انگلستان و مبالغی بی تناسبی که برزروهای مختلفه شرکت می‌گذارد سود ما کسر نمی‌شود.
- ۳–مقداری نفت خام یا بهاء آن خواسته شده که از ترقی بهای نفت درسالهای خوب استفاده شده باشد. طبق این محاسبه حق الامتیاز دولت برای سال ۱۹۴۷بطوری که در بالا بعرض رسید همان بیست میلیون لیره و برای سال ۱۹۴۸بعلت این که قیمت نفت افزایش مهمی حاصل نموده و مقدار استخراج نیز به ۲۵میلیون تن افزایش یافته واگر چه هنوز حساب سود وزیان شرکت منتشر نشده‌است ولی حق دولت ایران را بر اساس نصف سود ناویژه به ۳۹ میلیون لیره تخمین نموده و باطلاع شرکت رسانید البته مبلغ قطعی این حق دولت پس از تنظیم حساب سود وزیان شرکت معین خواهدشد در مورد نکته دوم یعنی مدت امتیاز به استحضار نمایندگان شرکت رسانیدم که تقاضای دولت آنست که هر ۱۵سال یک مرتبه براساس اوضاع و احوال روز در مقدرات امتیاز نامه تجدید نظر بعمل آید.
چندین جلسه راجع بفورمول دولت بین اینجانب ونمایندگان شرکت مذاکره مفصل شد و مخصوصاً در قسمت بیست درصد سود ناویژه وتأثیری که در ظرف این چند سال اخیر مالیات بردرآمد دولت انگلستان ومحدود کردن سود قابل تقسیم بصاحبان سهام از طرف دولت انگلستان دردرآمد ما نموده بود توضیحات مفصل داده شد وحساب هائی که از بیلانهای شرکت از ۱۹۳۳ تا ۱۹۴۸ توسط آقای روسو استخراج شده بود به اطلاع نمایندگان شرکت رسید و ثابت نمودم که اقدامات شرکت در قسمت رزروها و مالیات بر درآمد برخلاف مدلول ماده ۱۰ قسمت سوم و همچنین برخلاف روح ماده ۲۱ امتیاز نامه‌است بعد از چندین جلسه مذاکره واصرار نمایندگان شرکت بحفظ فورمول فعلی واظهار این که مقصود از فورمول تأمین عایدات بیشتری است وما حاضریم با فورمول فعلی درآمد بیشتری را برای دولت تأمین کنیم نسبت بماده ۱۰و۱۱پیشنهاد زیررا نمودند:
۱ –برمبلغ حق الامتیاز که فعلا ۴شیلینگ است از اول سال ۱۹۴۸دو شیلینگ اضافه شود.
۲ -برمبلغ مالیات که فعلاً تقریباً ۱۰پنس است از اول سال ۱۹۴۸دوپنس اضافه شود.
۳ -حق دولت از ذخیره عمومی که در موقع توزیع بین صاحبان سهام یا در موقع انقضاء امتیاز که بایستی بدولت پرداخت گردد مرتباً سالیانه پرداخت شود.
به این ترتیب ملاحظه می‌شود که:
- اولا شرکت برای سالهای ۱۹۴۷ و قبلا ازآن جز پرداخت سهم دولت ذخیره عمومی چیز دیگری پیشنهاد ننموده
- ثانیاً از سال ۱۹۴۸ ببعد پیشنهاد نموده‌است که دو شلینگ ودو پنس برمجموع حق الامتیاز و مالیات دولت که فعلا چهار شلینگ و ده پنس است اضافه شود و این مبلغ بهفت شلینگ برسد که اگر تفاوت بهای طلا را طبق محاسبه شرکت یعنی تفاوت ۱۷۲ شلینگ وسه پنس و۱۲۰ شلینگ رابه آن اضافه کنیم حق‌الامتیاز دولت برا ی هر تن نفت فروخته و صادر شده بدو شلینگ ونیم پنس بالغ می‌گردد.
آقای گلشائیان پس از وصول این پیشنهادات فوری ناچیز بودن آن را بنمایندگان شرکت اعلام و خاطر نشان می‌سازد که اگر همین ۴شلینگ وده پنس که در امتیازنامه موجوداست و آن را شرکت از قرار نرخ رسمی و مصنوعی ۱۷۲ شلینگ و ۳ پنس محاسبه و پرداخت می‌کند از قرار نرخ حقیقی و حتی نرخی که شرکت نفت امریکا در عربستان سعودی حقوق دولت نامبرده را می‌پردازد یعنی ۲۵۵ شلینگ هر انس محاسبه کند حقوق ایران در هر تن بالغ بر۱۰شلینگ و سه پنس می‌گردد که دو پنس و نیم از مبلغی که شرکت پیشنهاد نموده‌است بیشتراست یعنی پیشنهاد شرکت حتی کافی برای تأمین حقوق ایران طبق امتیازنامه قبلی نیست چه رسد به این که نسبت به امتیازنامه فعلی حقوق بیشتری را نیز برای ایران تأمین نمایند. راجع به نکته دوم یعنی مدت امتیاز چون نمایندگان شرکت از تجدید نظر ۱۵ساله در کلیه مواد استیحاش داشتند آقای گلشائیان موافقت می‌نماید که لااقل تجدید نظر مزبور منحصر بمواد مالی باشد. بالاخره مذاکرات به مرحله بن بست می‌رسد ضمناً چون تعطیلات نوروز درپیش بوده موافقت می‌شود که آقای گس به لندن مراجعت و با هیئت مدیره راجع بنظریات دولت مذاکره و بعد از سه هفته مجدداً مذاکره آغاز شود. در این اثنا دولت تصمیم می‌گیرد که از طریق مذاکرهٔ مستقیم با سر ویلیام فریزر رئیس هیئت مدیره شرکت نفت وارد شود از نام برده دعوت می‌شود که پس ازسه هفته به اتفاق آقای گس بتهران بیاید مذاکره با سر ویلیام فریزر دراطراف مواد دیگر شروع می‌شود وطرح‌های جدیدی نسبت بمواد ۱۵-۱۶-۱۸-۱۹-۲۰-۲۶ با نظر مشاورین دولت تهیه و بنمایندگان شرکت تسلیم پس از چندین جلسه مذاکره شرکت حاضر بقبول هیچگونه تغییری در موادامتیازنامه نگردیده واظهار نمودند که شرکت حاضر بتجدید نظر درهیچ یک از مواد امتیازنامه نبوده وحاضرند با توجه به اوضاع و احوال روز در مبلغ حقوق دولت اگر تعدیلاتی لازم باشد بعمل آورند بالاخره آخرین پیشنهاد دولت که بشرکت ابلاغ شد این بود که برای هرتن صادرات وفروش شرکت نفت از هرجهت به ۱۶شلینگ وچهار پنس (قبل از تنزل نرخ لیره) که با احتساب تنزل نرخ لیره وتفاوت آن قریب به ۲۴شلینگ می‌شود آخرین پیشنهاد دولت مورد موافقت سرویلیام فریزر وآقای گس قرار نگرفت وقرار شد نمایندگان شرکت نفت آخرین نظر خودرا قبل از دوهفته به اطلاع دولت ایران برسانند. شرکت نفت علاوه برده شلینگ ونیم پنس که قبلا پیشنهاد نموده بابت ۲۰درصد سود سهام وحق دولت از ذخیره عمومی ومالیات وذخیره عمومی سالی ۲۵۰۰۰۰۰ لیره را تضمین نمود یعنی هیچ سالی درآمد دولت علاوه برده شلینگ ونیم پنس روی هرتن فروش از بابت رزرو و سود کمتر از ۲۵۰۰۰۰۰لیره نباشد. راجع به آخرین پیشنهاد دولت و آخرین پیشنهاد شرکت نفت نظر متخصصین استفسار شد (آقای کورتیس پیشنهاد شرکت نفت را کافی نمی‌داند و می‌گوید حق الامتیاز کم است در صورتی که بابت سال ۱۹۴۸ مجموعاً ۱۶ شلینگ و چهار پنس بدهد در صورتی قابل است که با اصل تقسیم بالمناصفه منافات نداشته باشد ولکن برحسب ظاهر خیلی کمتر از نصف است زیرا که اگر قیمت نفت خام تنی ۸ و نیم دلارباشد ومنافع تصفیه هم درنظر گرفته شود نصف عواید خالص پس از وضع هزینه استخراج ۳ دلار و بیست و پنج صدم و معادل همان ۱۶ شلینگ و چهار پنس خواهد بود و حال آنکه قیمت نفت در ۱۹۴۷ قطعاً بیش از ده دلار بوده و باید بکمپانی خاطر نشان کنید که دولت ونزوئلا مدتی است اصل تقسیم بالمناصفه را برقرار ساخته و کمپانی نفت ونزوئلا قبول کرده‌است اکنون دولت شاهنشاهی ایران نمی‌تواند از این اصل منحرف شود و با پیشنهاد کمتری موافقت نماید و بنابراین کمپانی باید اصل تقسیم بالمناصفه را قبول کند بطوری که ملاحظه می‌شود آقای کورتیس مبلغ ۱۶ شلینگ و چهار پنس راحتی برای سال ۱۹۴۹ که قیمت نفت خیلی کمتر از ۱۹۴۸است کافی نداسته و حال آنکه حق‌الامتیاز پیشنهادی برای سال ۴۷ که من حیث‌الامجموع ۱۳ شلینگ است آقای تورنبرک می‌گوید مبلغ ۱۶ شلینگ و چهار پنس را که دولت در نظر گرفته حداقلی است که می‌تواند بر اساس عدالت و انصاف قبول کند و ضمناً اظهار داشتند که اگر چه حکمیت تصفیه این موضوع را به تأخیر می‌اندازد و ممکن است مشکلات سیاسی از مقامات بالاتری را وارد جریان نماید بایستی قبول کرد که پذیرفتن پیشنهاد قبلی شرکت نفت از طرف دولت ایران تقریباً بطور حتم بعداً رد خواهد شد بنا بر مراتب فوق به فرض اینکه شرکت نفت در عدم تمایل خود برآنکه درآمد حاصله براساسی که در بالا بیان شد توزیع گردد باقی بماند جز حکمیت. من طریق عاقلانه دیگری را نمی‌بینم پرفسور ژیدل مشاور حقوقی در یک رساله مفصلی که تقدیم دولت نموده موضوع حکمیت و مواردی را که نسبت به آنها دولت بایستی تقاضای حکمیت نماید مورد مطالعه قرار داده و نسبت بهر یک از آنها مدارک مورد استناد را تعیین نموده‌است بطوری که از گزارش آقای گلشائیان بر می‌آید نظریات پرفسور ژیدل اینست که دولت بایستی جریان حکمیت را شروع نماید و معتقد است که این اقدام سبب خواهد شد که شرکت نفت و دولت انگلستان را بیشتر متوجه این جریان نموده و حاضر شوند با دولت مذاکرات را تجدید و پیشنهادات بهتری تسلیم نماید ضمناً پرفسور ژیدل در گزارشات خود متذکر شده‌است که هر قسم توافقی بین دولت و شرکت نفت بشود «به شرط این که فقط بصورت یک قرارداد منتها برای ۱۵سال آینده باشد و بهیچوجه قراری دربابت این که دولت از دعاوی خود نسبت بگذشته صرفنظر نموده و بالنتیجه این قرارداد را برای استیفای حقوق ایران کافی تشخیص می‌دهد نباشد و فقط قراری باشد دایر براین که بعلت تغییر اوضاع و احوال شرکت حاضر است مبالغ مذکور درامتیاز نامه را به مقدار معین افزایش دهد فعلا چهارشلینگ را به شش یا ده شلینگ برساند هم چنین عقیده دارد مواردی که با توجه به تقاضاهای دولت می‌توان بحکمیت ارجاع نمود منحصر بهشت نکته می‌شود:
- ۱ -مالیات بردر آمدی که بدولت انگلیس پرداخته شده -گرچه دراین قسمت کمپانی حاضرشده نسبت به ژنرال رزرو مالیات دولت انگلیس از سهم ماکسر نشود واز قیمت حق الامتیاز ما که روی تن شماری پرداخت می‌شود نیز مالیات کسرنمی شود ولی چون ما خود رانسبت بسایر رزرو هاذیحق می‌دانیم پس مالیات بردرآمد انگلیس رادرآن قسمتها مؤثر دانسته وتقاضای رفع آن را داریم
- ۲ - حق در رزروها.
- ۳ - محدود کردن سود سهام – در این قسمت نیز کمپانی حاضرشده که مقرارت دولت انگلیس راجع به محدود نکردن سود سهام در سهم ما تأثیر نداشته باشد ولی با طرز حسابداری شرکت و این که برای اجرای نظر دولت انگلیس عواید اضافی شرکت را که درنظر است توزیع نشود تنها به ژنرال رزرو نبرده بلکه به سایر رزروها می‌برد و ما حق نظارت در دفاتر و حساب آنها نداریم بنابراین این از اینجهت حق مطالبه داشته و مانعی برای ارجاع به حکمیت نیست.
- ۴ - مربوط به قرارداد فروش به امریکاییها و بحریه انگلیس
- ۵ - مقدار محصولی که در کارخانجات خود شرکت مصرف می‌شود و حق‌الامتیاز نمی‌دهند
- ۶ - تفتیش و نظارت در دفاتر و خواستن اطلاعات مالی:
- ۷ - کسر تعداد مستخدمین خارجی
- ۸ - عدم پرداخت مالیات و عوارض نسبت به نفت و بنزینی که در موقع جنگ به قشون متفقین در ایران فروخته شده‌است چیزی که در گزارش آقای گلشائیان مورد توجه‌است اینست که در قسمت آخر گزارش خود چنین می‌گوید:
بنظر این جانب منظوری را که مقنن از استیفای کامل حقوق حقه ملت ایران داشته با این پیشنهادات شرکت تأمین نخواهد نمود و بنظر اینجانب قابل قبول نیست بالاخره رئیس دولت نامه وزیر دارایی را در جلسه ۲۱خرداد ۱۳۲۸هیئت دولت قرائت و ذیل آن چنین می‌نویسند: این نامه در جلسه شنبه ۲۱خرداد ۱۳۲۸در هیئت وزیران قرائت و مطرح می‌شود بالاتفاق تصمیم گرفته شد که مصلحت با جریانات فعلی و نظریات متخصصین فعلا به ارجاع امر حکمیت نیست اگر دولت همان طور که نظر آقایان نمایندگان مجلس بوده پافشاری کند و بتواند حد وسطی بین پیشنهاد شرکت و دولت پیدا بکند بهتراست قرارشد وزارت دارایی مطالعه کرده در این زمینه پیشنهاد قطعی تهیه و به کمپانی ابلاغ گردد. چنانکه ملاحظه می‌شود نظر هیئت دولت این بوده که در ۱۶ شلینگ و ۴ پنس توافق شد و نظر کارشناسان هم گفته شد ولی وقتی موضوع در هیئت دولت مطرح می‌شود باز هم به نماینده دولت یعنی وزیر دارایی اختیاری داده نشده بود که به ۶ شلینگ و۲ پنس (که مجموعاً با احتساب تفاوت نرخ طلا و سایر عوایدی که از حق السهم و مالیات وغیره در حدود ۱۳شلینگ می‌شود) یعنی آنچه را که نماینده شرکت نفت در بادی امر پیشنهاد کرده بود تسلیم شود بهر حال بر اثر ملاقاتهای سیاسی که عیناً در پرونده منعکس است دولت آقای ساعد ناچار می‌شود عین پیشنهاد کمپانی را به مجلس شورای ملی تقدیم نماید چنانچه خاطر آقایان مستحضراست بواسطه مخالفت شدید و مقاومت و انقضای دوره پانزدهم مجلس شورای ملی مانع از تصویب آن گردیده و قضیه مسکوت ماند تا در مجلس دورهٔ شانزدهم بر حسب تقاضای دولت و تعیین تکلیف قرارداد الحاقی مجدداً موضوع در مجلس مطرح و بر حسب پیشنهاد عده‌ای از آقایان نمایندگان رسیدگی به امر، به کمیسیون خاصی ارجاع می‌گردد چیزی نمی‌گذرد که کابینه آقای منصور ساقط و کابینهٔ آقای رزم‌آرا معرفی می‌شود در این موقع برحسب تصمیمی که در جلسه ۲۹/۳/۳۰ درمجلس شورای ملی اتخاذ گردیده بود ازهر شعبه سه نفر برای عضویت کمیسیون مخصوص نفت انتخاب گردیدند بشرح زیر: آقایان: دکتر مصدق - جواد گنجه‌ای -سید علی بهبهانی - دکتر کاسمی -دکتر علوی - ناصر ذوالفقاری - خسرو قشقائی - سرتیپ زاده -فقیه زاده - اللهیار صالح - جمال امامی -جواد عامری - حائری زاده -دکترهدایتی - دکترشایگان - پالیزی - فرامرزی - حسین مکی.
اولین جلسه روز دوشنبه پنجم تیرماه ۲۹ تشکیل گردید و هیئت رئیسه خود را انتخاب ضمناً نامه‌ای به وزارت دارایی نوشته شد که پرونده‌های مربوط به نفت محتوی کلیه اسناد ومدارک خصوصاً گزارشهای پرفسور ژیدل وگزارشهای ارمیتاژ اسمیت انگلیسی و گزارشهای آقای نظام الدین امامی و نامه‌های مرحوم داور و آقای گلشائیان راجع به ماده ۱۶قرار داد ۱۹۳۳ و همچنین گزارشهای رسمی و بیلانهای شرکت نفت را از این تاریخ تا روز یکشنبه ۲۹/۴/۱۱ارسال دارند ضمناً طبق نامه شماره ۱۶۳مورخ ۲۹/۴/۵از آقای دکتر پیرنیا دعوت شد که دو ساعت قبل از ظهر جهت ادای توضیحات در کمیسیون مخصوص نفت که روز دوشنبه ۱۲۹/۴/۲تشکیل می‌گردد حضور یابد وزارت دارایی طبق نامه محرمانه فوری بشماره ۹۶۲مورخ ۲۹/۴/۱۱چنین پاسخ داد مجلس شورای ملی - کمیسیون مخصوص نفت عطف به مرقومه شماره ۱۶۳مورخ ۵ تیرماه ۱۳۲۹مبنی براینکه گزارش و اسناد و مدارک مربوط به نفت تا روز یکشنبه ۱۱تیرماه به آن کمیسیون ارسال گردد استحضار می‌دهد چون تنظیم اوراق و اسناد مزبور مهیا نمودن آنها تا روز یکشنبه ۱۱تیر ماه مقدور نیست اوراق و مدارک مزبور تا آخر هفته جاری به آن کمیسیون ارسال خواهدشد از طرف وزیردارایی - دکتر پیرنیا
مدتی گذشت وپرونده‌ها نرسید تا بالاخره در جلسه سوم کمیسیون مخصوص نفت که در تاریخ دوشنبه ۲۷شهریور ماه ۲۹ تشکیل شد به اتفاق آراء تصمیم گرفته شد که نامه‌ای به آقای نخست وزیر نوشته شود که اینک برای روشن شدن ذهن نمایندگان محترم عین نامه ذیلا بشماره ۲۹۱مورخ ۲۹/۶/۲۷باطلاع میرساند جناب آقای نخست وزیر - کمیسیون منتخب مجلس شورای ملی مأمور مطالعه پرونده نفت و اظهار نظر راجع به لایحه تقدیمی دولت تاکنون سه جلسه منعقد نموده وکتباً و شفاهاً طی نامه‌های شماره ۱۶۳ –۲۹/۴/۵و ۲۳۶ –۲۹/۶/۳۰ از وزارت دارایی خواسته‌است که برای روشن شدن موضوع پرونده‌های مربوط به نفت را به کمیسیون بفرستند متأسفانه تاکنون دولت پرونده‌های مربوطه را نفرستاده‌است اینک کمیسیون از دولت تقاضا دارد که دستور فرمایند تا مدت ۳ روز از این تاریخ پرونده‌های مربوط به کمیسیون ارسال شود ونیز دولت باید تا ده روز دیگر از این نظریه خودرا درباب لایحه تقدیمی به کمیسیون اطلاع دهند چنانچه پس از گذشتن این تاریخها پرونده ونظر دولت به کمیسیون نرسید اعضای کمیسیون تصمیم گرفته‌اند که دولت را دو موضوع نفت استیضاح کنند رئیس کمیسیون مخصوص نفت -دکتر محمد مصدق
در تاریخ ۳۰/۶/۲۲طبق نامه ۱۹۸۵ -۲۸/۲۹ محرمانه پرونده‌ها از وزارت دارایی به کمیسیون مخصوص نفت واصل گردید. کمیسیون مخصوص نفت نیز در جلسه سوم مهرماه خود تصمیم گرفته که نامه‌ای به وزارت دارایی نوشته شود که اینک عین آن ذیلا ذکر می‌شود وزارت دارایی: کمیسیون مخصوص نفت روز دوشنبه سوم مهر ماه تشکیل گردید و پس از قرائت نامه شماره ۱۶۳۷۴ -۲۹/۷/۲ جناب آقای نخست وزیر مقرر گردید روز چهارشنبه ۵ مهر ماه ساعت نه ونیم صبح کمیسیون مخصوص نفت تشکیل گردیده و پرونده‌های ارسالی با حضور نماینده وزارت دارایی قرائت شود اینک مقتضی است نماینده آن وزارتخانه در کمیسیون حضور بهمرسانند رئیس کمیسیون مخصوص نفت -دکترمحمد مصدق
آقای نخست وزیر نیز درتاریخ ۲۹/۷/۲طی نامه شماره ۱۶۳۷۴ -۲۹/۷/۲راجع به اظهار نظر چنین می‌نویسند:
جناب آقای دکتر مصدق ریاست محترم کمیسیون مخصوص نفت - درپاسخ نامه شماره ۲۹۱ -۲۹/۶/۲۷اشعار می‌دارد:
- ۱ – پرونده‌های مربوط به نفت پیوست نامه شماره ۱۹۸۵/م -۲۹/۶/۲۸وزارت دارایی برای مطالعه کمیسیون ارسال گردیده‌است وعلت اینکه تاکنون ارسال نشده بطوریکه استحضار دارند بدواً لزوم مطالعه وزیردارایی وسپس تعطیل مجلس بوده‌است.
- ۲ - راجع بقسمت دوم نامه آن کمیسیون بطوریکه استحضار دارید لایحه الحاقی بنا به تقاضای رئیس دولت سابق درمجلس شورای ملی مطرح وبه موجب تصمیمی که درجلسه ۳۸ مجلس مورخ ۳۰ خرداد ۲۹ از طرف مجلس شورای ملی اتخاذ شده‌است لایحه مزبور به آن کمیسیون ارجاع گردیده‌است بنا براین دولت منتظر نتیجه بررسی آن کمیسیون می‌باشد. امضای نخست وزیر در جلسه ششم کمیسیون به تاریخ چهارشنبه دوازدهم مهرماه تصمیم گرفته شد که برای مطالعه پرونده‌ها جلسات کمیسیون مخصوص نفت هفته‌ای سه روز روزهای شنبه - دوشنبه - چهارشنبه مرتباً تشکیل گردد و چون روز شنبه ۱۵ مهرماه مصادف با افتتاح مجلس سنا بود از روز دوشنبه ۱۷ مهر ماه ۱۳۲۹جلسات هفته‌ای سه روز تشکیل گردید و از تاریخ دوشنبه هفدهم مهر ماه آقای دکتر پیرنیا معاون وزارت دارایی برای ادای توضیحات جلسه در کمیسیون حضور پیدا کردند در این جلسه ابتدا ۲۵ماده اعتراضیه دولت که عیناً به استحضار مجلس شورای ملی می‌رسد. (دراین موقع عده برای مذاکره کافی نبود)
رئیس -آقایان خوب است موقع خارج شدن این تابلو را ملاحظه فرمایند که جلسه از اکثریت نیفتد –آقایان باید یک قدری توجه داشته باشند (بقیه گزارش بقرار ذیل خواهد شد) ضمناً باید متذکر گردید که پروفسور ژیدل در هشت مورد از ۲۵ماده اعتراضیه ارجاع امر را به حکمیت کاملا بنفع دولت دانسته‌است. اینک هشت موردی که پروفسور حاکمیت ایران را قطعی می‌داند بعرض میرساند: ماده اول از ۲۵ماده اعتراضیه دولت
ماده اول - تفاوت بهای طلا بموجب قسمت ۷ از ماده دهم امتیاز نامه ۱۳۱۲قطع نظر از توافقهایی که درخلال احوال حاصل شده‌است آن مقدار لیره‌ای که بوسیله آن شرط تضمین طلا برای دولت تأمین شود بدولت پرداخت نگردیده‌است خلاصه نظریه پروفسور ژیدل بطور کلی با نظریه مزبور موافق و آنرا یکی از هفت ماده‌ای می‌داند که قابل ارجاع به حکمیت است. موضوع اینکه آیا از ماده ۱۰بند یک قسمت الف یا بند پنجم قسمت (ب) باید استفاده شود به آقای وان زیلند مراجعه شده که بایستی نظر بدهند -چنانچه نامبرده قسمت (ب) بند پنجم ماده ۱۰را وارد نداند بنظر پروفسورژیدل قسمت الف بندیک مرجع است - شرکت ممکن است ایراد کند که تصمیمات او مربوط بصندوق پول بین المللی و بانک بین المللی ترمیم وتوسعه که دولت ایران و دولت انگلستان هردو در آن سهیم می‌باشند ولی این ایراد وارد نیست
- اولا چرا که دراینجا موضوع روابط بین دودولت نیست که هردو مقید به اجرای قرار دادی باشند بلکه قراردادیست بین یک دولت ویک شرکت تجارتی وبنابراین شرکت موظف است مفاد تعهدات خودرا در مورد دولت انجام دهد
- ثانیاً دولت ایران از شرکت مطالبه طلا نمی کند بلکه لیره استرلینگ که پول مذکور در قرارداد است به مقدار بیشتری مطالبه می‌نماید که تعهد خود را ایفا کرده باشد در این صورت با اینکه اجرای آن تعهد برای شرکت ممکن است شاق و مشکل باشد ولی اجرای آن غیرممکن نخواهد بود و بنابراین موضوع فورس ماژور در کار نخواهد بود
- - دولت ایران تقاضای پرداخت مقدار بیشتری از آنچه که شرکت به او مدیون است نمی‌کند بلکه فقط آنچه راکه به او مدیون است می‌خواهد آنهم با پولی که در قرارداد تصریح شده‌است منتها این پول باید به نرخی که در موقع عقد قرارداد طرفین نسبت به آن توافق نموده‌اند پرداخت گردد
- - طرز ارجاع این ماده بحکمیت بسته بنظری است که مسیو وان زیلند بدهد ولی بنظر نویسنده در هر صورت باید بند الف ماده دهم را در برابر محکمه اظهار نمود در صورتی که نظر مسیو وان زیلند نسبت ببند پنجم قسمت (ب) ماده ۱۰نیز موافق باشد که
- - طلا دیگر مبنای تعیین ارزشها نیست می‌توان آنرا نیز بطور اضافی به محکمه عرضه نمود. یادداشت اضافی
- - درصورتی که توافقهایی بین بانک ملی ایران و بانک انگلستان راجع به تبدیل استرلینگ به طلا ادامه یابد منظور ماده ۱۰بند پنجم بطریق دیگری تأمین شده‌است ودولت ایران را درمقابل ضرری که در مورد تغییرات پول انگلستان پیش می‌آید مصون نموده‌است بنا براین تردیدی نیست که دولت ایران نمی‌تواند نه مستقیماً و نه از راه حقوقی نسبت ببند پنجم ماده ۱۰ ادعایی برای پرداخت اضافی از شرکت داشته باشد واین ادعا بادرنظرگرفتن نامه ۲۰۸/۷۳۵۶مورخ ۲۵/۹/۳وزارت دارایی بشرکت که در آن ذکر شده حقوق دولت طبق بند پنجم ماده ۱۰بطور کامل تأمبن شده‌است همان اندازه کمتر قرین موافقت خواهد بود.
- تعیین موقع و دستور جلسه بعد ختم جلسه
ویرایش۷ - تعیین موقع و دستور جلسه بعد ختم جلسه
رئیس -وقت منقضی شده‌است اگر آقایان اجازه بفرمایند جلسه راختم کنیم (صحیح است) بقیهٔ گزارش در جلسهٔ بعد خوانده می‌شود و مورد بحث قرارمی‌گیرد. جلسهٔ آینده روز یکشنبه ۲۶آذر ساعت ۹ دستور گزارش کمیسیون نفت. (مجلس سه ربع بعد از ظهر ختم شد)
رئیس مجلس شورای ملی -رضا حکمت