| | | | | | |
|
بیا ساقی آن جام آیینه فام |
|
به من ده که بر دست به جای جام |
|
|
چو زان جام کیخسرو آیین شوم |
|
بدان جام روشن جهان بین شوم |
|
|
بیا تا ز بیداد شوئیم دست |
|
که بی داد نتوان ز بیداد رست |
|
|
چه بندیم دل در جهان سال و ماه |
|
که هم دیو خانست و هم غول راه |
|
|
جهان وام خویش از تو یکسر برد |
|
به جرعه فرستد به ساغر بود |
|
|
چو باران که یک یک مهیا شود |
|
شود سیل و آنگه به دریا شود |
|
|
بیا تا خوریم آنچه داریم شاد |
|
درم بر درم چند باید نهاد |
|
|
نهنگی به ما برگذر کرده گیر |
|
همه گنج ناخورده را خورده گیر |
|
|
از آن گنج کاورد قارون به دست |
|
سرانجام در خاک بین چون نشست |
|
|
وزان خشت زرین شداد عاد |
|
چه آمد به جز مردن نامراد |
|
|
درین باغ رنگین درختی نرست |
|
که ماند از قفای تبرزن درست |
|
|
گزارش کن زیور تاج و تخت |
|
چنین گفت کان شاه فیروز بخت |
|
|
یکی روز فارغ دل و شاد بهر |
|
بر آسوده بود از هوسهای دهر |
|
|
میناب در جام شاهنشهی |
|
گهی پر همی کرد و گاهی تهی |
|
|
حکیمان هشیار دل پیش او |
|
خردمند مونس خرد خویش او |
|
|
به هر نسبتی کامد از بانگ چنگ |
|
سخن شد بسی در نمطهای تنگ |
|
|
به هر جرعه میکه شه میفشاند |
|
مهندس درختی در او مینشاند |
|
|
درخشان شده میچو روشن درخش |
|
قدح شکر افشان و مینوش بخش |
|
|
دماغ نیوشنده را سرگران |
|
ز نوش میو رود رامشگران |
|
|
سرشک قدح نالهی ارغنون |
|
روان کرده از رودها رود خون |
|
|
زهی زخم کز زخمهی چون شکر |
|
شود رود خشکی بدو رود تر |
|
|
در آن بزم آراسته چون بهشت |
|
گل افشانتر از ماه اردیبهشت |
|
|
سکندر جهانجوی فرخ سریر |
|
نشسته چو بر چرخ بدر منیر |
|
|
ز دارا درآمد فرستادهای |
|
سخنگوی و روشندل آزادهای |
|
|
چو خسرو پرستان پرستش نمود |
|
هم او را و هم شاه خود را ستود |
|
|
چو کرد آفرین بر جهان پهلوان |
|
شنیده سخن کرد با او روان |
|
|
ز دارا درود آوریدش نخست |
|
نداده خراج کهن باز جست |
|
|
که چون بود کز گوهر و طوق و تاج |
|
ز درگاه ما واگرفتی خراج |
|
|
زبونی چه دیدی تو در کار ما |
|
که بردی سر از خط پرگار ما |
|
|
همان رسم دیرینه را کاربند |
|
مکن سرکشی تا نیابی گزند |
|
|
سکندر ز گرمی چنان برفروخت |
|
که از آتش دل زبانش بسوخت |
|
|
کمان گوشهی ابرویش خم گرفت |
|
ز تندیش گوینده را دم گرفت |
|
|
چنان دید در قاصد راه سنج |
|
که از جوش دل مغزش آمد به رنج |
|
|
زبان چون ز گرمی بر آشفته شد |
|
سخنهای ناگفتنی گفته شد |
|
|
فرو گفت لختی سخنهای سخت |
|
چو گوید خداوند شمشیر و تخت |
|
|
که را در خرد رای باشد بلند |
|
نگوید سخنهای ناسودمند |
|
|
زبان گر به گرمی صبوری کند |
|
ز دوری کن خویش دوری کند |
|
|
سخن گر چه با او زهازه بود |
|
نگفتن هم از گفتنش به بود |
|
|
چو خوش گفت فرزانهی پیش بین |
|
زبان گوشتین است و تیغ آهنین |
|
|
نباشد به خود بر کسی مرزبان |
|
که گوید هر آنچ آیدش بر زبان |
|
|
گزارنده پیر کیانی سرشت |
|
گزارش چنین کرد از آن سرنبشت |
|
|
که وقتی که از گوهر و تیغ و تاج |
|
ز یونان شدی پیش دارا خراج |
|
|
در آن گوهرین گنج بن ناپدید |
|
بدی خایهی زر خدای آفرید |
|
|
منقش یکی خسروانی بساط |
|
که بیننده را تازه کردی نشاط |
|
|
چوقاصد زبان تیغ پولاد کرد |
|
خراج کهن گشته را یاد کرد |
|
|
برو بانگ زد شهریار دلیر |
|
که نتوان ستد غارت از تندشیر |
|
|
زمانه دگرگونه آیین نهاد |
|
شد آن مرغ کو خایه زرین نهاد |
|
|
سپهر آن بساط کهن در نوشت |
|
بساطی دگر ملک را تازه گشت |
|
|
همه ساله گوهر نخیزد ز سنگ |
|
گهی صلح سازد جهان گاه جنگ |
|
|
به گردن کشی بر میآور نفس |
|
به شمشیر با من سخن گوی بس |
|
|
تو را آن کفایت که شمشیر من |
|
نیارد سر تخت تو زیر من |
|
|
چو من با رکابی که برداشتم |
|
عنان جهان بر تو بگذاشتم |
|
|
تو با آنکه داری چنان توشهای |
|
رها کن مرا در چنین گوشهای |
|
|
بر آنم میاور که عزم آورم |
|
به هم پنجهای با تو رزم آورم |
|
|
به یک سو نهم مهر و آزرم را |
|
به جوش آورم کینهی گرم را |
|
|
مگر شه نداند که در روز جنگ |
|
چه سرها بریدم در اقصای زنگ |
|
|
به یک تاختن تا کجا تاختم |
|
چه گردنکشان را سرانداختم |
|
|
کسی کارمغانی دهد طوق و تاج |
|
چو زنهاریان چون فرستد خراج |
|
|
ز من مصر باید نه زر خواستن |
|
سخن چون زر مصری آراستن |
|
|
ببین پایگاه مرا تا کجاست |
|
بدان پایه باید ز من مایه خواست |
|
|
مینگیز فتنه میفروز کین |
|
خرابی میاور در ایران زمین |
|
|
تو را ملکی آسوده بی داغ و رنج |
|
مکن ناسپاسی در آن مال وگنج |
|
|
مشوران به خودکامی ایام را |
|
قلم درکش اندیشهی خام را |
|
|
ز من آنچه بر نایدت در مخواه |
|
چنان باش با من که با شاه شاه |
|
|
فرستاده کاین داستان گوش کرد |
|
سخنهای خود را فراموش کرد |
|
|
سوی شاه شد داغ بر دل کشان |
|
شتابنده چون برق آتش فشان |
|
|
فرو گفت پیغامهای درشت |
|
کزو سروبن را دو تا گشت پشت |
|
|
چو دارا جواب سکندر شنید |
|
یکی دور باش از جگر بر کشید |
|
|
که بی سکهای را چه یارا بود |
|
که هم سکهی نام دارا بود |
|
|
به تندی بسی داستان یاد کرد |
|
گزان شد نیوشنده را روی زرد |
|
|
بخندید و گفت اندر آن زهر خند |
|
که افسوس بر کار چرخ بلند |
|
|
فلک بین چه ظلم آشکارا کند |
|
که اسکندر آهنگ دارا کند |
|
|
سکندر نه گر خود بود کوه قاف |
|
که باشد که من باشمش هم مصاف |
|
|
چنان پشهای را به جنگ عقاب |
|
که از قطرهدان پیش دریای آب |
|
|
سبک قاصدی را به درگاه او |
|
فرستاد و شد چشم بر راه او |
|
|
یکی گوی و چوگان به قاصد سپرد |
|
قفیزی پر از کنجد ناشمرد |
|
|
در آموختنش راز آن پیشکش |
|
بدان تعبیه شد دل شاه خوش |
|
|
سوی روم شد قاصد تیزگام |
|
ز دارا پذیرفته با خود پیام |
|
|
زره چون در آمد بر شاه روم |
|
فروزنده شد همچو آتش ز موم |
|
|
سرافکنده در پایه بندگی |
|
نمودش نشان پرستندگی |
|
|
نخستین گره کز سخن باز کرد |
|
سخن را به چربی سرآغاز کرد |
|
|
که فرمان دهان حاکم جان شدند |
|
فرستادگان بنده فرمان شدند |
|
|
چه فرمایدم شاه فیروز رای |
|
که فرمان فرمانده آرم به جای؟ |
|
|
سکندر بدانست کان عذر خواه |
|
پیامی درشت آرد از نزد شاه |
|
|
به بی غاره گفتا بیاور پیام |
|
پیامآور از بند بگشاد کام |
|
|
متاعی که در سله خویش داشت |
|
بیاورد و یک یک فرا پیش داشت |
|
|
چو آورده پیش سکندر نهاد |
|
به پیغام دارا زبان برگشاد |
|
|
ز چوگان و گوی اندر آمد نخست |
|
که طفلی تو بازی به این کن درست |
|
|
وگر آرزوی نبرد آیدت |
|
ز بیهودگی دل به درد آیدت |
|
|
همان کنجد ناشمرده فشاند |
|
کزین بیش خواهم سپه بر تو راند |
|
|
سکندر جهان داور هوشمند |
|
درین فالها دید فتحی بلند |
|
|
مثل زد که هر چه آن گریزد ز پیش |
|
به چوگان کشیدش توان پیش خویش |
|
|
مگر شاه از آن داد چوگان به من |
|
که تا زو کشم ملک بر خویشتن |
|
|
همان گوی را مرد هیت شناس |
|
به شکل زمین می نهد در قیاس |
|
|
چو گوی زمین شاه ما را سپرد |
|
بدین گوی خواهم ازو گوی برد |
|
|
چو زین گونه کرد آن گزارشگری |
|
به کنجد در آمد در داوری |
|
|
فرو ریخت کنجد به صحن سرای |
|
طلب کرد مرغان کنجد ربای |
|
|
به یک لحظه مرغان در او تاختند |
|
زمین را ز کنجد بپرداختند |
|
|
جوابیست گفتا درین رهنمون |
|
چو روغن که از کنجد آید برون |
|
|
اگر لشکر از کنجد انگیخت شاه |
|
مرا مرغ کنجد خور آمد سپاه |
|
|
پس آنگه قفیزی سپندان خرد |
|
به پاداش کنجد به قاصد سپرد |
|
|
که شه گر کشد لشگری زان قیاس |
|
سپاه مرا هم بدینسان شناس |
|
|
چو قاصد جوابی چنین دید سخت |
|
به پشت خر خویش بربست رخت |
|
|
به دارا رساند از سکندر جواب |
|
جوابی گلوگیر چون زهر ناب |
|
|
برآشفت از آن طیرگی شاه را |
|
که حجت قوی بود بدخواه را |
|
|
جهاندار دارا دران داوری |
|
طلب کرد از ایرانیان یاوری |
|
|
ز چین و ز خوارزم و غزنین و غور |
|
زمین آهنین شد ز نعل ستور |
|
|
سپاهی بهم کرد چون کوه قاف |
|
همه سنگ فرسای و آهن شکاف |
|
|
چو عارض شمار سپه برگرفت |
|
فرو ماند عقل از شمردن شگفت |
|
|
ز جنگی سواران چابک رکاب |
|
به نهصد هزار اندر آمد حساب |
|
|
جهانجوی چون دید کز لشگرش |
|
همی موج دریا زند کشورش |
|
|
سپاهی چو آتش سوی روم راند |
|
کجا او شد آن بوم را بوم خواند |
|
|
به ارمن درآمد چو دریای تند |
|
صبا را شد از گرد او پای کند |
|
|
زمین در زمین تا به اقصای روم |
|
بجوشید دریا بلرزید بوم |
|
|
علف در زمین گشت چون گنج گم |
|
ز نعل ستوران پیگانه سم |
|
|
پی شاه اگر آفتابی کند |
|
به هر جا که تابد خرابی کند |
|