| | | | | | |
|
بیا ساقی از من مرا دور کن |
|
جهان از میلعل پر نور کن |
|
|
میی کو مرا ره به منزل برد |
|
همه دل برند او غم دل برد |
|
|
جهان گر چه آرامگاهی خوشست |
|
شتابنده را نعل در آتشست |
|
|
دو در دارد این باغ آراسته |
|
در و بند ازین هر دو برخاسته |
|
|
درا از درباغ و بنگر تمام |
|
ز دیگر در باغ بیرون خرام |
|
|
اگر زیرکی با گلی خو مگیر |
|
که باشد بجا ماندنش ناگزیر |
|
|
در ایندم که داری به شادی بسیچ |
|
که آینده و روفته هیچست هیچ |
|
|
نهایم آمده از پی دلخوشی |
|
مگر کز پی رنج و سختی کشی |
|
|
خزان را کسی در عروسی نخواند |
|
مگر وقت آن کاب و هیزم نماند |
|
|
گزارندهی نظم این داستان |
|
سخن راند بر سنت راستان |
|
|
که چون آتش روز روشن گذشت |
|
پر از دود شد گنبد تیز گشت |
|
|
شب از ماه بربست پیرایهای |
|
شگفتی بود نور بر سایهای |
|
|
طلایه ز لشگرگه هر دو شاه |
|
شده پاس دارنده تا صبحگاه |
|
|
یتاقی به آمد شدن چون خراس |
|
نیاسود دراجه از بانگ پاس |
|
|
بسا خفته کز هیبت پیل مست |
|
سراسیمه هر ساعت از خواب جست |
|
|
غنوده تن مرد از رنج و تاب |
|
نظر هر زمانی درآمد ز خواب |
|
|
نیایش کنان هر دو لشگر به راز |
|
کهای کاشکی بودی امشب دراز |
|
|
مگر کان درازی نمودی درنگ |
|
به دیری پدید آمدی روز جنگ |
|
|
سگالش چنان شد دو کوشنده را |
|
که ریزند صفرای جوشنده را |
|
|
چو خورشید روشن برآرد کلاه |
|
پدیدار گردد سپید از سیاه |
|
|
دو خسرو عنان در عنان آورند |
|
ره دوستی در میان آورند |
|
|
به آزرم خشنودی از یکدیگر |
|
بتابند و زان برنتابند سر |
|
|
چو دارا دران داوری رای جست |
|
دل رای زن بود در رای سست |
|
|
سوی آشتی کس نشد رهنمون |
|
نمودند رایش به شمشیر و خون |
|
|
که ایرانی از رومی بیش خورد |
|
به قایم کجا ریزد اندر نبرد |
|
|
چو فردا فشاریم در جنگ پای |
|
ز رومی نمانیم یک تن بجای |
|
|
بدین عشوه دادند شه را شکیب |
|
یکی بر دلیری یکی بر فریب |
|
|
همان قاصدان نیز کردند جهد |
|
که بر خون او بسته بودند عهد |
|
|
سکندر ز دیگر طرف چاره ساز |
|
که چون پای دارد دران ترکتاز |
|
|
خیال دو سرهنگ را پیش داشت |
|
جز آن خود که سرهنگی خویش داشت |
|
|
چنین گفت با پهلوانان روم |
|
که فردا درین مرکز سخت بوم |
|
|
بکوشیم کوشیدنی مردوار |
|
رگ جان به کوشش کنیم استوار |
|
|
اگر دست بردیم ماراست ملک |
|
وگر ما شدیم آن داراست ملک |
|
|
قیامت که پوشیدهی رای ماست |
|
بود روزی آن روز فردای ماست |
|
|
به اندیشههائی چنین هولناک |
|
دو لشگر غنودند با ترس و باک |
|
|
چو گیتی در روشنی باز کرد |
|
جهان بازی دیگر آغاز کرد |
|
|
به آتش به دل گشت مشتی شرار |
|
کلیچه شد آن سیم کاووس وار |
|
|
درآمد به جنبش دو لشگر چو کوه |
|
کز آن جنبش آمد جهان را ستوه |
|
|
فریدون نسب شاه بهمن نژاد |
|
چو برخاست از اول بامداد |
|
|
همه ساز لشگر به ترتیب جنگ |
|
برآراست از جعبه نیم لنگ |
|
|
ز پولاد صد کوه بر پای کرد |
|
به پائین او گنج را جای کرد |
|
|
چو بر میمنه سازور گشت کار |
|
همان میسره شد چو روئین حصار |
|
|
جناح از هوا در زمین برد بیخ |
|
پس آهنگ شد چون زمین چار میخ |
|
|
جهاندار در قلبگه کرد جای |
|
درفش کیانیش بر سر به پای |
|
|
سکندر که تیغ جهانسوز داشت |
|
چنان تیغی از بهر آن روز داشت |
|
|
برانگیخت رزمی چو بارنده میغ |
|
تگرگش ز پیکان و باران ز تیغ |
|
|
جناح سپه را به گردون کشید |
|
سم بارکی بر سر خون کشید |
|
|
گرانمایگان را بدانسان که خواست |
|
بفرمود رفتن سوی دست راست |
|
|
گروهی که پرتابیان ساختشان |
|
چپ انداز شد بر چپ انداختشان |
|
|
همان استواران درگاه را |
|
کز ایشان بدی ایمنی شاه را |
|
|
به قلب اندرون داشت با خویشتن |
|
چو پولاد کوهی شد آن پیلتن |
|
|
برآمد ز قلب دو لشگر خروش |
|
رسید آسمان را قیامت به گوش |
|
|
تبیره بغرید چون تند شیر |
|
درآمد به رقص اژدهای دلیر |
|
|
ز شوریدن ناله کر نای |
|
برافتاد تب لرزه بر دست و پای |
|
|
ز فریاد روئین خم از پشت پیل |
|
نفیر نهنگان برآمد ز نیل |
|
|
ز بس بانگ شیپور زهره شکاف |
|
بدرید زهره بپیچید ناف |
|
|
ز غریدن کوس خالی دماغ |
|
زمین لرزه افتاد در کوه و راغ |
|
|
درآمد ز بحران سر بید برگ |
|
گشاده بر او روزن درع و ترگ |
|
|
ز بس تیر باران که آمد به جوش |
|
فکند ابر بارانی خود ز دوش |
|
|
گران تیر باران کنون آمدی |
|
بجای نم از ابر خون آمدی |
|
|
خروشیدن کوس روئینه کاس |
|
نیوشنده را داد بر جان هراس |
|
|
جلاجل زنان از نواهای زنگ |
|
برآورده خون از دل خاره سنگ |
|
|
به جنبش درآمد دو دریای خون |
|
شد از موج آتش زمین لاله گون |
|
|
زمین کو بساطی شد آراسته |
|
غباری شد از جای برخاسته |
|
|
به ابرو درآمد کمان را شکنج |
|
شتابان شده تیر چون مار گنج |
|
|
ستیزنده از تیغ سیماب ریز |
|
چو سیماب کرده گریزا گریز |
|
|
ز پولاد پیکان پیکر شکن |
|
تن کوه لرزنده بر خویشتن |
|
|
ز نوک سنان چرخ دولاب رنگ |
|
ز پرگار گردش فرو مانده لنگ |
|
|
ز بس زخم کوپال خارا ستیز |
|
زمین را شده استخوان ریز ریز |
|
|
ز بس در دهن ناچخ انداختن |
|
نفس را نه راه برون تاختن |
|
|
سنان در سنان رسته چون نوک خار |
|
سپر بر سپر بسته چون لالهزار |
|
|
گریزندگان را در آن رستخیز |
|
نه روی رهائی نه راه گریز |
|
|
سواران همه تیر پرداخته |
|
گهی تیر و گه ترکش انداخته |
|
|
در آن مسلخ آدمیزادگان |
|
زمین گشته کوه از بس افتادگان |
|
|
به جان برد خود هر کسی گشته شاد |
|
کس از کشته خود نیاورده یاد |
|
|
ندارد کسی سوک در حربگاه |
|
نه کس جز قراکند پوشد سپاه |
|
|
سخن گو سخن سخت پاکیزه راند |
|
که مرگ به انبوه را جشن خواند |
|
|
چو مرگ از یکی تن برارد هلاک |
|
شود شهری از گریه اندوهناک |
|
|
به مرگ همه شهر ازین شهر دور |
|
نگرید کس ارچه بود ناصبور |
|
|
ز بس کشته بر کشته مردان مرد |
|
شده راه بر بسته بر ره نورد |
|
|
بران دجله خون بلند آفتاب |
|
چو نیلوفر افکنده زورق دراب |
|
|
سنان سکندر دران داوری |
|
سبق برده از چشمه خاوری |
|
|
شراری که شمشیر دارا فکند |
|
تبش در دل سنگ خارا فکند |
|
|
چو لشگر به لشگر درآمیختند |
|
قیامت ز گیتی برانگیختند |
|
|
پراکندگی در سپاه اوفتاد |
|
برینش در آزرم شاه اوفتاد |
|
|
سپه چون پراکنده شد سوی جنگ |
|
فراخی درآمد به میدان تنگ |
|
|
کس از خاصگان پیش دارا نبود |
|
کزو در دل کس مدارا نبود |
|
|
دو سرهنگ غدار چون پیل مست |
|
بر آن پیلتن بر گشادند دست |
|
|
زدندش یکی تیغ پهلو گذار |
|
که از خون زمین گشت چون لالهزار |
|
|
درافتاد دارا بدان زخم تیز |
|
ز گیتی برآمد یکی رستخیز |
|
|
درخت کیانی درآمد به خاک |
|
بغلطید در خون تن زخمناک |
|
|
برنجد تن نازک از درد و داغ |
|
چه خویشی بود باد را با چراغ |
|
|
کشنده دو سرهنگ شوریده رای |
|
به نزد سکندر گرفتند جای |
|
|
که آتش ز دشمن برانگیختیم |
|
به اقبال شه خون او ریختیم |
|
|
ز دارا سر تخت پرداختیم |
|
سرتاج اسکندر افراختیم |
|
|
به یک زخم کردیم کارش تباه |
|
سپردیم جانش به فتراک شاه |
|
|
بیا تا ببینی و باور کنی |
|
به خونش سم بارگی ترکنی |
|
|
چو آمد ز ما آنچه کردیم رای |
|
تو نیز آنچه گفتی بیاور بجای |
|
|
به ما بخش گنجی که پذرفتهای |
|
وفا کن به چیزی که خود گفتهای |
|
|
سکندر چو دانست کان ابلهان |
|
دلیرند بر خون شاهنشهان |
|
|
پشیمان شد از کرده پیمان خویش |
|
که برخاستش عصمت از جان خویش |
|
|
فرو میرد امیدواری ز مرد |
|
چو همسال را سر درآید بگرد |
|
|
نشان جست کان کشور آرای کی |
|
کجا خوابگه دارد از خون و خوی |
|
|
دو بیداد پیشه به پیش اندرون |
|
به بیداد خود شاه را رهنمون |
|
|
چو در موکب قلب دارا رسید |
|
ز موکب روان هیچکس را ندید |
|
|
تن مرزبان دید در خاک و خون |
|
کلاه کیانی شده سرنگون |
|
|
سلیمانی افتاده در پای مور |
|
همان پشهی کرده بر پیل زور |
|
|
به بازوی بهمن برآموده مار |
|
ز روئین در افتاده اسفندیار |
|
|
بهار فریدون و گلزار جم |
|
به باد خزان گشته تاراج غم |
|
|
نسب نامه دولت کیقباد |
|
ورق بر ورق هر سوئی برده باد |
|
|
سکندر فرود آمد از پشت بور |
|
درآمد به بالین آن پیل زور |
|
|
بفرمود تا آن دو سرهنگ را |
|
دو کنج زخمه خارج آهنگ را |
|
|
بدارند بر جای خویش استوار |
|
خود از جای جنبید شوریدهوار |
|
|
به بالینگه خسته آمد فراز |
|
ز درع کیانی گره کرد باز |
|
|
سر خسته را بر سر ران نهاد |
|
شب تیره بر روز رخشان نهاد |
|
|
فرو بسته چشم آن تن خوابناک |
|
بدو گفت برخیز ازین خون و خاک |
|
|
رها کن که در من رهائی نماند |
|
چراغ مرا روشنائی نماند |
|
|
سپهرم بدانگونه پهلو درید |
|
که شد در جگر پهلویم ناپدید |
|
|
تو ای پهلوان کامدی سوی من |
|
نگهدار پهلو ز پهلوی من |
|
|
که با آنکه پهلو دریدم چو میغ |
|
همی آید از پهلویم بوی تیغ |
|
|
سر سروران را رها کن ز دست |
|
تو مشکن که ما را جهان خود شکست |
|
|
چو دستی که بر ما درازی کنی |
|
به تاج کیان دستیازی کنی |
|
|
نگهدار دستت که داراست این |
|
نه پنهان چو روز آشکاراست این |
|
|
چو گشت آفتاب مرا روی زرد |
|
نقابی به من درکش از لاجورد |
|
|
مبین سرو را در سرافکندگی |
|
چنان شاه را در چنین بندگی |
|
|
درین بندم از رحمت آزاد کن |
|
به آمرزش ایزدم یاد کن |
|
|
زمین را منم تاج تارک نشین |
|
ملرزان مرا تا نلرزد زمین |
|
|
رها کن که خواب خوشم میبرد |
|
زمین آب و چرخ آتشم میبرد |
|
|
مگردان سر خفته را از سریر |
|
که گردون گردان برآرد نفیر |
|
|
زمان من اینک رسد بیگمان |
|
رها کن به خواب خوشم یک زمان |
|
|
اگر تاج خواهی ربود از سرم |
|
یکی لحظه بگذار تا بگذرم |
|
|
چو من زین ولایت گشادم کمر |
|
تو خواه افسر از من ستان خواه سر |
|
|
سکندر بنالید کای تاجدار |
|
سکندر منم چاکر شهریار |
|
|
نخواهم که بر خاک بودی سرت |
|
نه آلودهی خون شدی پیکرت |
|
|
ولیکن چه سودست کاین کار بود |
|
تأسف ندارد درین کار سود |
|
|
اگر تاجور سر برافراختی |
|
کمر بند او چاکری ساختی |
|
|
دریغا به دریا کنون آمدم |
|
که تا سینه در موج خون آمدم |
|
|
چرا مرکبم را نیفتاد سم |
|
چرا پی نکردم درین راه گم |
|
|
مگر ناله شاه نشنیدمی |
|
نه روزی بدین روز را دیدمی |
|
|
به دارای گیتی و دانای راز |
|
که دارم به بهبود دارا نیاز |
|
|
ولیکن چو بر شیشه افتاد سنگ |
|
کلید در چاره ناید به چنگ |
|
|
دریغا که از نسل اسفندیار |
|
همین بود و بس ملک را یادگار |
|
|
چه بودی که مرگ آشکارا شدی |
|
سکندر هم آغوش دارا شدی |
|
|
چه سودست مردن نشاید به زور |
|
که پیش از اجل رفت نتوان به گور |
|
|
به نزدیک من یکسر موی شاه |
|
گرامیتر از صد هزاران کلاه |
|
|
گر این زخم را چاره دانستمی |
|
طلب کردمی تا توانستمی |
|
|
نه تاج و نه اورنگ شاهنشهی |
|
که ماند ز دارای دولت تهی |
|
|
چرا خون نگریم بران تاج و تخت |
|
که دارنده را بر درافکند رخت |
|
|
مباد آن گلستان که سالار او |
|
بدین خستگی باشد از خار او |
|
|
نفیر از جهانی که دارا کشست |
|
نهان پرور و آشکارا کشست |
|
|
به چارهگری چون ندارم توان |
|
کنم نوحه بر زاد سرو جوان |
|
|
چه تدبیر داری مراد تو چیست |
|
امید از که داری و بیمت ز کیست |
|
|
بگو هر چه داری که فرمان کنم |
|
به چارهگری با تو پیمان کنم |
|
|
چو دارا شنید این دم دلنواز |
|
به خواهشگری دیده را کرد باز |
|
|
بدو گفت کای بهترین بخت من |
|
سزاوار پیرایه و تخت من |
|
|
چه پرسی ز جانی به جان آمده |
|
گلی در سموم خزان آمده |
|
|
جهان شربت هرکس از یخ سرشت |
|
بجز شربت ما که بر یخ نوشت |
|
|
ز بی آبیم سینه سوزد درون |
|
قدم تا سرم غرق دریای خون |
|
|
چوبرقی که در ابر دارد شتاب |
|
لب از آب خالی و تن غرق آب |
|
|
سبوئی که سوراخ باشد نخست |
|
به موم و سریشم نگردد درست |
|
|
جهان غارت از هر دری میبرد |
|
یکی آورد دیگری میبرد |
|
|
نه زو ایمن اینان که هستند نیز |
|
نه آنان که رفتند رستند نیز |
|
|
ببین روز من راستی پیشه کن |
|
تو تیز از چنین روزی اندیشه کن |
|
|
چو هستی به پند من آموزگار |
|
بدین روز ننشاندت روزگار |
|
|
نه من به ز بهمن شدم کاژدها |
|
بخاریدن سر نکردش رها |
|
|
نه ز اسفندیار آن جهانگیر گرد |
|
که از چشم زخم جهان جان نبرد |
|
|
چو در نسل ما کشتن آمد نخست |
|
کشنده نسب کرد بر ما درست |
|
|
تو سرسبز بادی به شاهنشهی |
|
که من کردم از سبزه بالین تهی |
|
|
چو درخواستی کارزوی تو چیست |
|
به وقتی که بر من بباید گریست |
|
|
سه چیز آرزو دارم اندر نهان |
|
براید به اقبال شاه جهان |
|
|
یکی آنکه بر کشتن بیگناه |
|
تو باشی درین داوری دادخواه |
|
|
دویم آنکه بر تاج و تخت کیان |
|
چو حاکم تو باشی نیاری زیان |
|
|
دل خود بپردازی از تخم کین |
|
نپردازی از تخمه ما زمین |
|
|
سوم آنکه بر زیردستان من |
|
حرم نشکنی در شبستان من |
|
|
همان روشنک را که دخت منست |
|
بدان نازکی دست پخت منست |
|
|
بهم خوابی خود کنی سربلند |
|
که خوان گردد از نازکان ارجمند |
|
|
دل روشن از روشنک برمتاب |
|
که با روشنی به بود آفتاب |
|
|
سکندر پذیرفت ازو هر چه گفت |
|
پذیرنده برخاست گوینده خفت |
|
|
کبودی و کوژی درآمد به چرخ |
|
که بغداد را کرد به کاخ و کرخ |
|
|
درخت کیان را فرو ریخت بار |
|
کفن دوخت بر درع اسفندیار |
|
|
چو مهر از جهان مهربانی برید |
|
شبه ماند و یاقوت شد ناپدید |
|
|
سکندر بدان شاه فرخ نژاد |
|
شبانگاه بگریست تا بامداد |
|
|
درو دید و بر خویشتن نوحه کرد |
|
که او را همان زهر بایست خورد |
|
|
چو روز آخور صبح ابلق سوار |
|
طویله برون زد بر این مرغزار |
|
|
سکندر بفرمود کارند ساز |
|
برندش بجای نخستینه باز |
|
|
ز مهد زر و گنبد سنگ بست |
|
مهیاش کردند جای نشست |
|
|
چو خلوتگهش آن چنان ساختند |
|
ازو زحمت خویش پرداختند |
|
|
تنومند را قدر چندان بود |
|
که در خانه کالبد جان بود |
|
|
چو بیرون رود جوهر جان ز تن |
|
گریزی ز همخوابه خویشتن |
|
|
چراغی که بادی درو دردمی |
|
چه بر طاق ایوان چه زیر زمی |
|
|
اگر بر سپهری وگر بر مغاک |
|
چو خاکی شوی عاقبت باز خاک |
|
|
بسا ماهیا کو شود خورد مور |
|
چو در خاک شور افتد از آب شور |
|
|
چنینست رسم این گذرگاه را |
|
که دارد به آمد شد این راه را |
|
|
یکی را درارد به هنگامه تیز |
|
یکی را ز هنگامه گوید که خیز |
|
|
مکن زیر این لاجوردی بساط |
|
بدین قلعهی کهر باگون نشاط |
|
|
که رویت کند کهرباوار زرد |
|
کبودت کند جامه چون لاجورد |
|
|
گوزنی که در شهر شیران بود |
|
به مرگ خودش خانه ویران بود |
|
|
چو مرغ از پی کوچ برکش جناح |
|
مشو مست راح اندرین مستراح |
|
|
بزن برقوار آتشی در جهان |
|
جهان را ز خود واره و وارهان |
|
|
سمندر چو پروانه آتش روست |
|
ولیک این کهن لنگ و آن خوشروست |
|
|
اگر شاه ملکست و گر ملک شاه |
|
همه راه رنجست و با رنج راه |
|
|
که داند که این خاک دیرینهوار |
|
بهر غاری اندر چه دارد ز غور |
|
|
کهن کیسه شد خاک پنهان شکنج |
|
که هرگز برون نارد آواز گنج |
|
|
زر از کیسهی نو برارد خروش |
|
سبوی نو از تری آید به جوش |
|
|
که داند که این زخمهی دام و دد |
|
چه تاریخها دارد از نیک و بد |
|
|
چه نیرنگ با بخردان ساختست |
|
چه گردنکشان را سر انداختست |
|
|
فلک نیست یکسان هم آغوش تو |
|
طرازش دورنگست بر دوش تو |
|
|
گهت چون فرشته بلندی دهد |
|
گهت با ددان دستبندی دهد |
|
|
شبانگه بنانیت نارد به یاد |
|
کلیچه به گردون دهد بامداد |
|
|
چه باید درین هفت چشمه خراس |
|
ز بهر جوی چند بردن سپاس |
|
|
چو خضر از چنین روزیی روزه گیر |
|
چو هست آب حیوان نه خرما نه شیر |
|
|
ازین دیو مردم که دام و ددند |
|
نهان شو که همصحبتان بدند |
|
|
پی گور کز دشتبانان گمست |
|
ز نامردمیهای این مردمست |
|
|
گوزن گرازنده در مرغزار |
|
ز مردم گریزد سوی کوه و غار |
|
|
همان شیر کو جای در بیشه کرد |
|
ز بد عهدی مردم اندیشه کرد |
|
|
مگر گوهر مردمی گشت خرد |
|
که در مردمان مردمیها بمرد |
|
|
اگر نقش مردن بخوانی شگرف |
|
بگوید که مردم چنینست حرف |
|
|
به چشم اندرون مردمک را کلاه |
|
هم از مردم مردمی شد سیاه |
|
|
نظامی به خاموشکاری بسیچ |
|
به گفتار ناگفتنی در مپیچ |
|
|
چو هم رستهی خفتگانی خموش |
|
فرو خسب یا پنبه درنه به گوش |
|
|
بیاموز ازین مهره لاجورد |
|
که با سرخ سرخست و با زرد زرد |
|
|
شبانگه که صد رنگ بیند بکار |
|
براید به صد دست چون نوبهار |
|
|
سحرگه که یک چشمه یابد کلید |
|
به آیین یک چشمه آید پدید |
|