آیین‌نامه جلوگیری از آلودگی هوا
| آیین‌نامه‌های مصوب مجلس شورای ملی | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره محیط زیست |
آیین‌نامه جلوگیری از آلودگی هوا - مصوب ۲۹ تیر ۱۳۵۴ مجلس شورای ملی کمیسیونهای دادگستری، کشاورزی و منابع طبیعی و بهداری و ۱۸ خرداد. ۱۱ تیر ۱۳۵۴ کمیسیونهای دادگستری، بهداری و کشاورزی و منابع طبیعی مجلس سنا
فصل اول - تعاریف ویرایش
ماده ۱ - از نظر این آیین‌نامه تعاریف کلمات و اصطلاحاتی که به کار رفته به شرح ذیل است:
۱ - مواد آلوده‌کننده هوا - که اختصاراً آلوده‌کننده نامیده می‌شود عبارت است از هر نوع ماده گازی، بخار، مایع و جامد یا مجموعه و ترکیبی از آنهاکه در هوای آزاد پخش و باعث آلودگی هوا شده و یا به آلودگی آن بیفزاید یا تولید بوهای نامطبوع کند از قبیل:
دود، دوده، ذرات معلق، ذرات رسوب‌کننده، اکسیدهای گوگرد، اکسیدهای ازت، اکسیدهای کربن، اکسیدکننده‌ها، هیدروکاربورها، اسیدها، موادرادیواکتیو، آمونیاک.
۲ - آلودگی هوا - عبارت است از وجود یک یا چند آلوده‌کننده در هوای آزاد به مقدار و مدتی که کیفیت آن را به طوری که مضر به حال انسان و یاسایر موجودات زنده و یا گیاهان و یا آثار و ابنیه باشد تغییر دهد.
۳ - هوای آزاد - عبارت است از جو طبیعی زمین و شامل هوای داخل یک محدوده سرپوشیده نمی‌باشد.
۴ - منابع مولد آلودگی - که اختصار منابع نامیده می‌شوند به سه طبقه به شرح زیر تقسیم می‌گردند.
الف - کارخانجات و کارگاهها: عبارت است از محل مشخصی که در آن یک یا چند دستگاه و یا وسیله به منظور تولید فرآورده‌ها یا عرضه خدمات‌مورد استفاده قرار می‌گیرد و بهره‌برداری از آن سبب ایجاد یک یا چند آلوده‌کننده می‌باشد.
ب - وسایل نقلیه موتوری: عبارت است از هر نوع وسیله‌ای که با موتورهای درون‌سوز و یا برون‌سوز حرکت می‌کند و برای حمل و نقل مورداستفاده قرار می‌گیرد و در صورت به کار انداختن منشای ایجاد یک یا چند نوع آلوده‌کننده می‌گردد.
ج - منابع متفرقه: عبارت است از منابعی غیر از کارخانجات و کارگاهها و وسایل نقلیه موتوری و هر عمل یا ترک عملی که موجب آلودگی هوامی‌گردد.
۵ - منابع موجود: عبارت از منابعی است که تا تاریخ لازم‌الاجرا شدن این آیین‌نامه بر طبق مقررات مربوط سفارش، وارد، تأسیس، ساخته و یا به‌کار انداخته شده‌اند.
۶ - منابع جدید: عبارت از منابعی است که بعد از تاریخ مذکور در بند ۵ سفارش، وارد، تأسیس، ساخته و یا به کار انداخته می‌شوند.
۷ - میزانها و معیارها: که در آیین‌نامه استاندارد نامیده می‌شود عبارت است از حدود مجاز و مشخصات ویژه‌ای که با توجه به اصول حفاظت وبهسازی محیط زیست برای هوای آزاد، منابع و آلوده‌کننده‌ها تعیین می‌شود.
۸ - مسئول: عبارت از هر شخص حقیقی است که اداره یا تصدی کارخانه و یا کارگاه را خواه برای خود و خواه به نمایندگی از طرف شخص یااشخاص دیگر به عهده دارد و یا شخصاً عامل ایجاد آلودگی از طریق وسایل نقلیه موتوری و یا منابع متفرقه می‌باشد.
۹ - وسایل و روشهای مناسب: عبارت از مناسبترین وسایل یا روشها و یا استفاده از سوختهایی است که کاربرد آن با توجه به شرایط محلی، درجه‌پیشرفت و امکانات علمی و فنی و هزینه‌های مربوط، کاهش مؤثر یا جلوگیری از انتشار آلوده‌کننده‌ها را امکان‌پذیر می‌سازد.
۱۰ - سوخت مجاز: عبارت از سوختی است که تحت شرایط و ضوابطی مصرف آن آزاد می‌باشد.
فصل دوم - وظایف و اختیارات ویرایش
ماده ۲ - استانداردهای هوای آزاد هر منطقه و همچنین استانداردهای آلوده‌کننده‌های حاصل از منابع که به هر طریق وارد هوای آزاد می‌گردند ومشخصات هر نوع دستگاه تخلیه‌کننده مربوط به این منابع با توجه به کیفیت هوای هر منطقه و وضع حفظ مناسبات محیط زیست (آکولوژیک) توسط‌سازمان با همکاری سازمانهای ذیربط تهیه و پس از تصویب شورای عالی به موقع اجرا گذارده می‌شود.
ماده ۳ - انواع سوختهای مجاز و شرایط و ضوابط و مصرف آن توسط سازمان با همکاری شرکت ملی نفت ایران و وزارت نیرو تعیین و پس ازتصویب شورای عالی به مرحله اجرا گذارده خواهد شد.
ماده ۴ - سازمان مکلف است نسبت به شناسایی کلیه کارخانجات و کارگاهها و در صورت لزوم سایر منابع از طریق پرسشنامه‌های مخصوص درحدود مسائل مربوط به ایجاد آلودگی هوا و اخذ اسناد و مدارک مربوط اقدام نماید. مسئولین موظفند اطلاعات و مدارک مورد نیاز را در صورت‌درخواست در اختیار سازمان قرار دهند.
انواع پرسشنامه‌های مذکور در این ماده و مفاد آن توسط سازمان تهیه خواهد شد.
تبصره ۱ - وزارتخانه‌های صنایع و معادن و کار و امور اجتماعی و اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و اتاقهای اصناف و سایر سازمانهای ذیربط‌در اجرای مفاد این ماده با سازمان همکاری خواهند نمود.
تبصره ۲ - اطلاعات و مدارکی که از نظر مسئولین جنبه محرمانه دارد و در اختیار سازمان گذارده می‌شود صرفاً برای انجام وظایف سازمان مورداستفاده قرار گرفته و در دسترس غیر گذارده نخواهد شد.
ماده ۵ - سازمان با توجه به اهمیت منابع به پرسشنامه‌ها و مدارک هر یک از این منابع رسیدگی و نوع و میزان آلودگی حاصل را مشخص و مراتب‌را کتباً به مسئول مربوط اخطار خواهد نمود. در این اخطاریه باید نوع آلودگی و میزان آن و راهنماییهای لازم برای جلوگیری از آلودگی هوا با توجه به‌استانداردهای تعیین شده همچنین مهلت رفع آلودگی صریحاً قید شود.
تبصره - روشهای نمونه‌برداری و سنجش میزان آلوده‌کننده‌ها و شرایط ارائه نتایج و محاسبات مربوط توسط سازمان تعیین و اعلام ملاک عمل‌خواهد بود.
ماده ۶ - مهلت مذکور در ماده ۵ در مورد کارخانجات و کارگاهها با توافق وزارت صنایع و معادن تعیین خواهد شد. در صورتی که صاحب یا مسئول‌کارخانه و یا کارگاهی که موجبات آلودگی محیط زیست را فراهم می‌نماید با دلائل و مدارک قابل قبول سازمان اثبات نماید که ظرف مهلت مقرر دراخطاریه سازمان رفع آلودگی عملی نمی‌باشد، سازمان مجاز است فقط برای یک بار مهلت اضافی مناسب برای اینگونه کارخانجات و کارگاهها قائل‌شود.
ماده ۷ - مسئولین مکلفند ظرف مهلت مذکور در اخطاریه نسبت به رفع موجبات آلودگی اقدام و در غیر این صورت تا رفع موجبات آلودگی مذکوردر اخطاریه از به کار انداختن منبع خودداری نمایند.
ماده ۸ - در صورتی که به علت کیفیت خاص جوی آلودگی هوا بر اساس استانداردهای مقرر به حدی برسد که سلامت انسان و محیط زیست را به‌مخاطره بیاندازد سازمان با سریع‌ترین وسیله موجود از قبیل رادیو و تلویزیون به مسئولین منابع مؤثر در آلودگی دستور خواهد داد تا موقتاً با تقلیل یاقطع فعالیت یا هر طریق دیگری که در دستور سازمان مشخص خواهد شد به رفع خطر کمک نمایند.
ماده ۹ - در مواردی که سازمان بر مبنای دلائل کافی تشخیص دهد که کاهش یا از بین بردن آلودگی هوا ناشی از منابع موجود از طریق دیگر به جزانتقال برخی از آنها به نقاط مناسب امکان‌پذیر نمی‌باشد، طرحی در این مورد با همکاری و کسب نظر سازمانها و مؤسسات ذیربط تهیه و با تأیید شورای‌عالی پس از تصویب هیأت وزیران به مورد اجرا خواهد گذاشت.
ماده ۱۰ - سازمان به منظور کاهش یا جلوگیری از آلودگی هوا ناشی از منابع استفاده از وسایل و روشهای مناسب را پس از کسب نظر سازمانهای‌ذیربط و تصویب شورای عالی الزامی خواهد کرد.
تبصره - در مواردی که مسئولین اثبات نمایند که با استفاده از طرق دیگری به جانشینی وسایل و روشهای مناسب موضوع این ماده، منظور سازمان‌تأمین گردیده‌است از شمول ماده مزبور مستثنی می‌باشند.
ماده ۱۱ - سازمان مجاز است در اجرای وظایف قانونی محول و اطمینان از رعایت مفاد قانون و مقررات مربوط به حفاظت و بهسازی محیط زیست‌در هر زمان که لازم است هر یک از منابع را با اعزام مأمورین مربوط بازرسی نماید. در صورتی که بازرسی هر یک از این منابع به موجب قوانین دیگرمستلزم کسب اجازه از دادستان باشد، نسبت به اخذ نمایندگی دادستان اقدام خواهد شد. ولی در موارد اضطراری مأمورین سازمان اقدام و ظرف ۴۸ ساعت مراتب را به دادستان محل یا جانشین نامبرده کتباً اطلاع خواهند داد.
تبصره - منازل مسکونی مشمول موارد اضطراری مذکور در این ماده نمی‌باشد.
ماده ۱۲ - مأمورین سازمان می‌توانند هنگام بازرسی منابع مذکور در ماده قبل از مواردی که مصرف یا پخش آنها در هوای آزاد مؤثر در آلودگی هوامی‌باشد نمونه‌برداری نمایند.
ماده ۱۳ - مسئول و یا هر شخص دیگری که به طور مستقیم یا غیر مستقیم به نحوی از انحای مانع از انجام وظایف مأمورین سازمان گردد طبق‌مقررات قانونی تحت تعقیب قرار خواهد گرفت.
ماده ۱۴ - مأمورین سازمان در موارد زیر از بازرسی منابع ممنوع می‌باشند.
۱ - وقتی که مأمور یا همسر او با مسئول یا صاحب منابع قرابت نسبی یا سببی تا درجه سوم از طبقه دوم دارد.
۲ - وقتی که مأمور قیم یا وکیل امور یکی از صاحبان یا مسئولین منابع باشد.
۳ - وقتی که مأمور یا همسر او وارث مسئول یا یکی از صاحبان منابع باشد.
۴ - وقتی که مابین مأمور و یکی از صاحبان یا مسئول منابع یا همسر او دعوای مدنی یا کیفری در یکی از مراجع قانونی مطرح باشد.
۵ - وقتی که مأمور یا همسر او یا اولاد وی به نحوی در منابع مورد بازرسی سهیم باشد.
در صورتی که مأمور سازمان بدون توجه به ممنوعیت خود بازرسی نموده و گزارش دهد پس از احراز ممنوعیت، گزارش امر بلااثر تلقی خواهد شد.
ماده ۱۵ - هرگاه مأمور سازمان به تکالیف قانونی خود در بازرسی عمل ننماید و یا به طور کلی در انجام وظایف محول تخلف کند پس از ثبوت‌علاوه بر مجازات اداری در صورتی که عمل مأمور طبق یکی از قوانین مستلزم تعقیب جزایی باشد مراتب به مراجع صالح قضایی اعلام خواهد شد.
ماده ۱۶ - مأمورین سازمان که برای بازرسی اعزام می‌گردند باید دارای برگ شناسایی و حکم کتبی مأموریت بوده و آن را به هر شخص ذینفعی که‌درخواست نماید ارائه دهند.
فصل سوم - منابع مولد آلودگی ویرایش
بخش اول - کارخانجات و کارگاهها ویرایش
ماده ۱۷ - صدور پروانه تأسیس هر نوع کارخانه و کارگاه جدید و توسعه و تغییر کارخانجات و کارگاههای موجود، مستلزم رعایت مقررات و ضوابط‌حفاظت و بهسازی محیط زیست می‌باشد.
تبصره ۱ - انواع کارخانجات و کارگاههای مشمول مقررات این آیین‌نامه و طبقه‌بندی آنها توسط سازمان و وزارتخانه‌های صنایع و معادن و کار وامور اجتماعی تعیین خواهد شد.
تبصره ۲ - وزارت صنایع و معادن رونوشتی از کلیه پروانه‌هایی که برای تأسیس کارخانجات و کارگاهها صادر می‌نماید، جهت اطلاع به سازمان‌ارسال خواهد داشت.
ماده ۱۸ - سازمان مکلف است مقررات و ضوابط موضوع ماده ۱۷ این آیین‌نامه را تهیه و پس از تصویب شورای عالی جهت اجرا به مراجع ذیربط‌اعلام نماید.
بخش دوم - وسایل نقلیه موتوری ویرایش
ماده ۱۹ - به کار انداختن و سایل نقلیه موتوری که بیش از استانداردهای مقرر دود و آلوده‌کننده‌های دیگر وارد هوای آزاد می‌نمایند ممنوع است.
ماده ۲۰ - تولیدکنندگان وسایل نقلیه موتوری و موتورهای مربوط به این وسایل ملزم به رعایت استانداردهای مقرر می‌باشد.
تاریخ اجرای استانداردهای مربوط توسط سازمان و وزارت صنایع و معادن تعیین خواهد شد.
ماده ۲۱ - وزارت بازرگانی و سایر سازمانهای ذیربط دولتی مکلفند در مقررات صادرات و واردات کشور، ورود هر نوع وسایل نقلیه موتوری وموتورهای این وسایل که مغایر با استانداردهای مقرر باشند غیر مجاز اعلام نمایند.
ماده ۲۲ - سازمان به منظور کاهش یا از بین بردن آلوده‌کننده‌های حاصل از وسایل نقلیه موتوری موجود و وسایل نقلیه و موتورهای این وسایل که‌قبل از اجرای استانداردهای مذکور در مواد ۲۰ و ۲۱ تولید یا وارد می‌شوند، استفاده از وسایل و روشهای مناسب را پس از تصویب شورای عالی الزامی‌خواهد نمود.
ماده ۲۳ - شماره‌گذاری هر نوع وسیله نقلیه موتوری مستلزم رعایت استانداردهای مقرر می‌باشد.
ماده ۲۴ - هر وسیله نقلیه موتوری که به کار انداخته می‌شود باید دارای گواهینامه مخصوص مبنی بر رعایت استانداردهای آلودگی هوا باشد.
از حرکت وسایل نقلیه موتوری فاقد گواهینامه مزبور در شهرها توسط مأمورین راهنمایی و رانندگی و در خارج از شهرها توسط پلیس راه جلوگیری به‌عمل خواهد آمد.
ماده ۲۵ - از تاریخ لازم‌الاجرا شدن مفاد ماده ۲۴ که به پیشنهاد سازمان و تصویب شورای عالی تعیین خواهد شد فقط مراکزی می‌توانند گواهینامه‌مذکور در ماده ۲۴ را صادر نمایند که صلاحیت آنها از طرف سازمان تأیید شده باشد.
ماده ۲۶ - اجرای مفاد مواد ۱۹ و ۲۴ و ۲۵ طبق مصوبات شورای عالی تعیین خواهد شد.
ماده ۲۷ - سازمان می‌تواند مراکز نمونه‌ای به منظور ارائه روشهای جلوگیری از آلوده‌کننده‌های حاصل از وسایل نقلیه موتوری همچنین اندازه‌گیری وطرق تقلیل یا رفع این آلوده‌کننده‌ها ایجاد نماید و به علاقمندان تأسیس اینگونه مراکز راهنماییهای علمی و فنی لازم را معمول دارد.
بخش سوم - منافع متفرقه ویرایش
ماده ۲۸ - پخش هر نوع آلوده‌کننده از منابع متفرقه در هوای آزاد بیش از استانداردهای مقرر ممنوع است.
ماده ۲۹ - انواع منابع متفرقه توسط سازمان تعیین و طبقه‌بندی خواهد شد.
سازمان مجاز است با تصویب شورای عالی محدودیت و ممنوعیتهای زمانی و مکانی و نوعی برای منابع متفرقه برقرار همچنین استفاده از مناسبترین‌روشها و وسایل را در مورد این منابع الزامی نماید.
فصل چهارم - مجازاتها ویرایش
ماده ۳۰ - کسانی که استانداردهای موضوع ماده ۲ و یا دستورات سازمان مذکور در ماده ۸ و یا روشها و وسایل الزامی شده موضوع ماده ۱۰ این‌آیین‌نامه را رعایت و اجرا ننمایند بر حسب مورد به شرح زیر به جزای نقدی محکوم خواهند شد.
الف - مسئولین کارخانجات و کارگاهها از سی هزار ریال تا پنجاه هزار ریال.
ب - مسئولین وسایل تولید حرارت در منازل مسکونی از قبیل بخاری - آبگرمکن، حرارت مرکزی از پانصد ریال تا پنج هزار ریال.
پ - مسئولین اماکن عمومی همچنین سایر منابع متفرقه از پنج هزار و یک ریال تا پنجاه هزار ریال.
ت - مسئولین وسایل نقلیه موتوری از دو هزار ریال تا پنج هزار ریال.
ماده ۳۱ - کسانی که اسناد و مدارک و اطلاعات مورد نیاز سازمان (موضوع ماده ۴ این آیین‌نامه) را در اختیار نگذارند و یا اسناد و مدارک و اطلاعات‌خلاف واقع ارائه نمایند به جزای نقدی از سی هزار ریال تا پنجاه هزار ریال محکوم خواهند شد.
ماده ۳۲ - کسانی که بر خلاف مفاد ماده ۱۹ این آیین‌نامه وسایل نقلیه موتوری به کار بیاندازند به جزای نقدی از دو هزار ریال تا پنج هزار ریال‌محکوم خواهند شد.
فصل پنجم - مقررات مختلف ویرایش
ماده ۳۳ - کارخانجات و کارگاهها مکلفند پس از اعلام سازمان مسئول مربوط را کتباً با قید اقامتگاه قانونی وی معرفی نمایند.
تبصره ۱ - در مورد کارخانجات و کارگاههای متعلق به اشخاص حقوقی تا زمانی که مسئول معرفی نشده‌است مدیر عامل یا رییس شخص حقوقی‌مربوط بر حسب مورد مسئول شناخته می‌شود.
تبصره ۲ - در مورد کارخانجات و کارگاههایی که بدون تشکیل شرکت بر اساس قانون تجارت متعلق به یک یا چند نفر می‌باشند، تا زمانی که‌مسئولی معرفی نشده‌است صاحب پروانه مسئول شناخته می‌شود.
ماده ۳۴ - مسئولین مذکور در ماده ۳۳ مکلفند در صورت تغییر محل یا نام کارخانه و یا کارگاه همچنین تغییر محل اقامت قانونی خود بلافاصله‌مراتب را کتباً به سازمان اعلام دارند و در غیر این صورت آخرین مدارک موجود در سازمان مناط اعتبار خواهد بود.
ماده ۳۵ - هر گونه اختیاراتی که به موجب این آیین‌نامه درباره تهیه و تنظیم ضوابط مقررات فهرستها، استانداردها و مشخصات که به سازمان‌تفویض گردیده‌است همچنین مواردی که اجرای آن به تأیید یا تصویب شورای عالی موکول گردیده‌است ۲۰ روز پس از انتشار در روزنامه رسمی کشور ویکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار مرکز لازم‌الاجرا است مگر آن که در مصوبه تاریخ دیگری مقرر شده باشد.
ماده ۳۶ - در مواردی که به استناد ماده ۱۱ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست و تبصره ذیل آن دستور ممانعت از کار و فعالیت کارخانه یاکارگاهی صادر می‌شود، مراتب به دادستان حوزه قضایی مربوط اعلام و بلافاصله مفاد آن به دستور دادستان توسط مأمورین انتظامی ذیربط به مرحله‌اجرا گذارده می‌شود.
ماده ۳۷ - سازمان به منظور پیشگیری از آلودگی هوا و تشویق کلیه مسئولین منابع به رفع آلودگی و ایجاد انگیزه جهت یافتن وسایل و روشهای‌مناسب و تحقیق در این زمینه تدابیر لازم را با تأیید شورای عالی اتخاذ و پس از تصویب مراجع صلاحیتدار به مرحله اجرا خواهد گذاشت.
ماده ۳۸ - وزارتخانه‌ها و سازمانهای دولتی ذیربط و شهرداریها برای ایجاد هر گونه شهر و شهرک و مجتمعهای مسکونی و صنعتی همچنین بررسی‌و تصویب نقشه جامع شهرها، نظر سازمان را از لحاظ پیش‌بینی ضوابط و مقررات مربوط به حفاظت و بهسازی محیط زیست جلب خواهند نمود.
آیین‌نامه فوق مشتمل بر سی و هشت ماده و نه تبصره به استناد ماده ۱۰ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست پس از تصویب کمیسیونهای دادگستری، بهداری و کشاورزی و منابع طبیعی مجلس سنا در جلسات ۱۳۵۴٫۳.۱۸ و ۱۳۵۴٫۴.۱۱، در جلسات روز یکشنبه بیست و نهم تیر ماه یک هزار وسیصد و پنجاه و چهار شمسی به تصویب کمیسیونهای دادگستری، کشاورزی و منابع طبیعی و بهداری مجلس شورای ملی رسید.
رییس مجلس شورای ملی - عبدالله ریاضی