شرح حال رجال ایران/حاج میرزا ابوالقاسم سلطان‌الحکما

ابوالقاسم حاج میرزا ابوالقاسم سلطان‌الحکماء پسر میرزا جعفر متولد در سال ۱۲۴۵ ه‍. ق. و وفاتش در سال ۱۳۲۲ قمری در سن ۷۷ سالگی از مرض و یا در قریه کلاک ۵ کیلومتری کرج که متعلق بخود او بود در گذشت و در امامزاده همانجا مدفون گشت. نامبرده از طلاب مدرسه نیم‌آور اصفهان بود سپس برای تکمیل تحصیلات و معلومات خویش به یزد رفت و در آنجا مدت ده سال مشغول بکسب علم بود. بعد بتهران آمد و در مدرسه صدر مشغول بتدریس معلومات خود گردید و در همان اوان مشغول به تصنیف و تألیف دو جلد کتاب در علم طب یکی بعربی موسوم به تحفه ناصری و دیگری بفارسی مسمی به ناصر الملوک اشتغال جسته و در سال ۱۲۸۰ ه‍. ق. بسمت حکیم باشیگری وزارتخارجه منسوب شد و چند رساله دیگر نیز تألیف نمود در سال ۱۲۹۴ ق. بسمت معلمی طب ایرانی مدرسه دارالفنون انتخاب و در ۱۳۰۲ ق. بلقب سلطان‌الحکما ملقب گردید. محمد قزوینی راجع بوی این چنین مینویسد: «سلطان‌الحکماء اشهر و افضل و احذق اطباء قرن اخیر بسبک قدیم که اغلب اطبای آن دوره بلاواسطه یا مع‌الواسطه از تلامذه او بوده‌اند وی از اطبای بزرگ ناصرالدین شاه بود و شاه او را بسیار دوست میداشت و از هر حیث مرد بسیار مرتب و منظمی بود و چون آن مرحوم باقصی درجه در مراعات قوانین حفظ‌الصحه راجع بشخص خود مقید و نظم ساعات خوردن و آشامیدن و خوابیدن و کار او مانند ماشین تقریباً بدقایق و ثوانی مرتب بود و ناصر الدینشاه قاجار از این حالات او سابقه داشت گاهی که مجلس دربار طول میکشید و مرحوم سلطان‌الحکماء در سر ساعات و دقیقه ناهار یا شام خود یکمرتبه بر میخاست که برود شاه تعمداً اصرار میکرد که بماند و با او صرف غذا کند و او عذر میآورد و میرفت شاه از این لجاجت و استقامت او میخندید و محظوظ میشد». محمد حسن خان اعتمادالسلطه در یادداشتهای روزانه خطی خود مینویسد: «پنجشنبه ۲۷ شعبان ۱۳۰۲: «امروز شنیدم دیکسون (طبیب سفارت انگلیس[۱]) و حکیم‌الممالک را منع کردند که دیگر بمعالجه امین اقدس نروند میرزا ابوالقاسم نائینی طبیب و میرزا محمدحسین کحال عراقی بمعالجه مأمور شدند بر شاه حرامزادگی آنها باید معلوم شده باشد».


  1. سر ژوزف ریشارد لیوف دیکسون از سال ۱۸۴۷ تا ۱۸۸۷ برابر با ۱۲۶۳ تا ۱۳۰۴ ه‍. ق. مدت ۴۰ سال طبیب سفارت انگلیس در تهران بوده است.