شرح حال رجال ایران/شاه اسمعیل سوم
اسمعیل پس از کشته شدن نادرشاه افشار و ایجاد هرج و مرج مفرط در سراسر ایران، در سال ۱۱۶۱ هـ.ق. ابوالفتح‌خان بختیاری از طرف ابراهیم خان (ابراهیم شاه افشار) و بعد در سال ۱۱۶۲ هـ.ق. از طرف شاهرخ شاه حاکم اصفهان بود علی مردان خان بختیاری و کریم خان زند بر سر او رفته او را مغلوب نمودند و بعد با هم سازش کرده قرار بر این شد که یکنفری را از خانواده صفویه بعنوان پادشاهی برداشته و خود از طرف او برتق و فتق امور بپردازند علیمردانخان، ابوالفتح‌خان و کریم‌خان متفقین ثلاثه میرزا ابوتراب نام پسر میرزا مرتضی که دخترزاده شاه سلطان حسین صفوی بود به پادشاهی برداشته و نام او را شاه اسمعیل سوم گذاشتند[۱] و خود از طرف او نیابت میکردند پس از مدتی قلیل بین علیمردانخان و کریم‌خان بهم خورد و بین طرفین نزاع شدید در گرفت شاه اسمعیل از پیش سپاه علیمردانخان بصف کریم‌خان گریخته و لشگر علیمردانخان شکست خورد و از این تاریخ کریم‌خان شاه اسمعیل را در دست گرفته و خود را لقب وکالت داده و بوکیل معروف شد. در سال ۱۱۶۵ هـ.ق. که بین کریم‌خان وکیل و محمدحسن خان قاجار در استرآباد جنگ در گرفت شاه اسمعیل این دفعه از پیش کریم‌خان گریخته و بمحمدحسن پیوست، و در سال ۱۱۷۱ هـ.ق. که کریم‌خان وکیل شیخ علی خان زند را از شیراز با لشگری جرار برای تسخیر مازندران و دفع محمدحسن‌خان بطرف مازندران فرستاد محمد حسن خان چون خود را در مقابل لشکر انبوه کریم‌خان عاجز دید مازندران را تخلیه کرد و شاه اسمعیل را که مدت شش سال در ساری نزد محمدخان قوینلو بیگلربیگی مازندران میزیست با خود برداشته بطرف استرآباد برد و بطور کلی این پادشاه در جنگهائیکه بین امراء رخ میداد هر یک را قوی‌تر میدید بطرف وی میرفت و آخرالامر در سال ۱۱۷۲ هـ.ق. پس از کشته شدن محمدحسن‌خان قاجار اجباراً به سپاه شیخ علی‌خان سردار معروف کریم خان پیوست و بسوی کریم خان آمد. کریم خان پس از اینکه دشمنان خود را قلع و قمع نمود و فراغتی برای وی حاصل شد یعنی بعد از مراجعت از آذربایجان و دفع مفاسد زکی‌خان زند در عراق و اصفهان و تمکن در شیراز در سال (۱۱۸۰ هـ.ق.) شاه اسمعیل را تا ۶ سال نگهداشت باین ترتیب که در آباده منزلی برای او فراهم کرده و روزی یک تومان نقد و سه من جیره و ده من علیق برای مخارجش تعیین کرد و سالی دو بار اول سال (در عید نوروز) و وسط سال در شهریور ماه بفراخور آن سه خرج یعنی بطور مختصر رخت و بار خانه با عریضه‌ای به آباده نزد او میفرستاد و در عریضه این طور آغاز مینمود. «عرضه‌داشت کمترین بندگان» و در زیر عرضه داشت کریم نیز مینوشت. در محافل‌المؤمنیین خطی این طور نوشته شده است: «شاه اسمعیل سوم» که بیشتر اوقات خود را در آباده به صنعت چاقوسازی مصروف میداشت در خطوط – نقاشی – شعر و سایر صناعات که شیوه مرضیه بزرگان و بزرگ زادگان میباشد مشغول» ، در عوض چند قبضه چاقو از صنعت خود بعنوان یادبود برای کریم‌خان ارسال میداشت و پس از وفات شاه اسمعیل کریم‌خان برسم الوار خره بر سر مالیده و برای او عزاداری کرد.
- ↑ برای اطلاع بیشتری از طرز انتخاب او بدستیاری علی‌مردان خان بختیاری بنا به گفته پر بازن طبیب مخصوص نادرشاه بنام علی مردان خان مراجعه شود.