عطار (قصاید)/اگر به مدت جاوید ذره‌های جهان

by عطار

	اگر به مدت جاوید ذره‌های جهان			سخن‌سرای شوندی به صدر هزار زبان
	صفات ذات جهان‌آفرین دهندی شرح			ز صد هزار یکی در نیایدی به بیان
	سخن عرض بود اندر عرض کجا گنجد			منزهی که برون است از زمان و مکان
	خدای پاک قدیم ازل که در ره او			به چشم عقل کم از ذره است هر دو جهان
	اگر بود دو جهان و اگر نه ملکت او			به قدر یک سر سوزن نیاورد نقصان
	چنان به ذات خود از هر دو کون مستغنی است			که هست هستی خلقش چو نیستی یکسان
	اگر شود همه عالم ز کافران تاریک			نگیرد آینه‌ی کبریاش گردی از آن
	به جنب او دو جهان قطره‌ای است از دریا			چه کم شود چه زیادت ز قطره‌ی باران
	بدان که چشمه‌ی حیوان نیافت اسکندر			تغیری نپذیرفت چشمه‌ی حیوان
	زهی کمال خدایی که صد هزار عقول			ز فهم کردن او مانده‌اند سرگردان
	مقدری که هزاران هزار خلق عجب			پدید کرد ز آمیزش چهار ارکان
	بر آورید ز دودی کبود در شش روز			بکرد چار گهر هفت قبه‌ی گردان
	ز چوب خشک به صنعت‌گری برون آورد			هزار گونه گل تازه روی در بستان
	هزار نقش عجایب نگاشت بر هر برگ			که گشت چهره‌ی هر برگ چون نگارستان
	ز روی برگ تماشای خرد برگ کنید			که خرده کاری قدرت همی کند یزدان
	نمود قدرت او دشمن سیه‌دل را			میان مغز سر از نیش نیم پشه سنان
	حبیب حضرت خود را کشید بر در غار			ز پرده‌ای که تند عنکبوت شادروان
	ز کرم پیله که ابروی و چشم از اطلس داشت			هزار اطلس و اکسون ز پرده کرد عیان
	به نحل وحی فرستاد تا پدید آورد			شراب مختلف الوان شفای هر انسان
	هزار نافه مشکین نمود در یک‌دم			ز خون سوخته‌ی آهوان ترکستان
	به زیر پرده سیه جامه‌ی خلیفه نشاند			که هست مدرک اشکال و مبصر الوان
	ز راست و چپ دو صدف راست کرد از پی سمع			که پر جواهر معنی شود ز لحن لسان
	به دست قدرت خود نافه‌ی مشام گشاد			که تا ز سوی یمن بشنود دم رحمان
	ز صنع خود پس سی و دو دانه مروارید			فراخت تیغ زبان در میان درج دهان
	حواس را شفعی داد سوی محسوسات			وزین حواس که گفتم رهی گشاد به جان
	که تا به واسطه‌ی حس ز اهل معنی گشت			به قدر مرتبه‌ی خویش جان معنی دان
	هزار سال اگر فکر می‌کنی در حس			حقیقتش نشناسی به حجت و برهان
	به عقل ریزه‌ی خود چون به کنه حس نرسی			به کنه جان نتوانی رسید پس آسان
	چو کنه جان نشناسی تو و حقیقت حس			مکن به کنه خداوند دعوی عرفان
	اگر تو در ره کنه خدای از سر عقل			به وجه راست تفکر کنی هزار قران
	به عاقبت ز سر عاجزی و حیرانی			برآیی از دل و جان و فروشوی حیران
	چو زهره نیست تو را گرد ذات او گشتن			ز ذات در گذر و گرد صنع کن جولان
	هلاک خویش مجوی و به گرد ذات مگرد			که وادیی است که آن را پدید نیست کران
	چگونه عقل تو یارد به گرد ذاتی گشت			که هست نه فلکش حلقه‌ی در ایوان
	بدان که عقل تو یک قطره است و قطره‌ی آب			چگونه فهم کند کنه بحر بی‌پایان
	بسا کسا که ز عالم نشان او گم شد			میان خاک بریخت و ازو نیافت نشان
	برو گزاف مگو چون به کنه او نرسی			که هرچه عقل تو اندیشه کرد نیست چنان
	ببین که چند هزاران فرشته‌اند مدام			بمانده بر درش انگشت عجز به دندان
	فرشتگان چو به کنه خدای می‌نرسند			سرشتگان گل و آب کی رسند بدان
	کمال عزت او بین و دم مزن زنهار			که خامشی است درین درد جمله را درمان
	مکن قیاس و بیندیش و هوش‌دار و بدانک			عظیم بار خدایی است خالق کیهان
	مهیمنا صمدا خاتم‌النبیین گفت			که هست دنیا بر اهل دین من زندان
	کسی که در بن زندان هزار بار بسوخت			مکن به آتش دوزخ دگر رهش سوزان
	از آن سبب که چنان اقتضا کند در عقل			که هر که جست ز زندان برست جاویدان
	مرا چو در بن زندان نکو نداشته‌اند			به بوستان بهشتم به خوش‌دلی برسان
	از آن شراب که در جام مخلصان ریزی			به جان پاک محمد که قطره‌ای بچشان
	تو میزبان بهشتی و من رسیده ز راه			فرو مبند در خلد کامدم مهمان
	ز تف هیبت تو آتش از دلم برخاست			به آب مغفرتت آتش دلم بنشان
	بسی ز بی خبری جرم کردم و گفتم			که تو ببخشم ای ناگزیر و بگذر از آن
	امید بنده وفا کن به حق احسانت			که کس نماند که نومید ماند از آن احسان
	چنان ز بار گنه گردنم گرانبار است			که این سبکدل بیچاره رایگانست گران
	اگر چنان است که کاریت راست خواهد شد			به قهر کردن ما جمله حکم توست روان
	زیان خلق مخواه و به فضل خویش ببخش			چون نیست ملک تو را از گناه خلق زیان
	منم دلی و چه دل نیم قطره خون و آن نیز			چنان که نیست برو اعتماد نیم زمان
	چه خیزد از دل پر خون من که هر ساعت			برآورد ز تمنای خود دو صد طوفان
	دلی ز دست در افتاده در هزار هوس			اسیر مانده در تخته‌بند صد خذلان
	لباس کرده کبود از سفید کاری خویش			سیاه کرده سفیدی او همه دیوان
	مذبذبی شده اندر میان خلق مدام			نه در عبادت خود ثابت و نه در عصیان
	مقدسا گنهی کان تو دانی از عطار			به زیر پرده ستاریش بدار نهان