مذاکرات مجلس شورای ملی/دورهٔ ۱۶/جلسهٔ ۴
روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران
شامل متن قوانین – تصویبنامه‌ها – صورت مفصل مذاکرات مجلس شورای ملی – مذاکرات مجلس سنا
اخبار رسمی – فرامین – انتصابات – آیین‌نامه‌ها – بخشنامه‌ها - آگهی‌های رسمی و قانونی سوالات
سال ششم – شماره ۱۴۶۹
مدیر سیدمحمد هاشمی
۵ شنبه ۱۱ اسفند ماه ۱۳۲۸
دوره شانزدهم قانونگذاری
شماره مسلسل ۴
مجلس شورای ملی
مذاکرات مجلس شورای ملی –
جلسه ۴
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز شنبه ششم اسفند ماه ۱۳۲۸
فهرست مطالب
- ۱ -بیانات قبل از دستور
- ۲ - قرائت عریضه به پیشگاه همایونی
- ۳ - قرائت اعلام جرم آقای عباس اسلامی
- ۴ - موقع جلسه بعد – ختم جلسه.
مجلس ساعت ۹ و سی دقیقه صبح به ریاست آقای رضا حکمت تشکیل شد.
رئیس ـ به صورت مجلس آقایان نظری ندارند؟
امامی ـ صورت مجلس را نداده‌اند، هنوز توزیع نشده.
ملک مدنی ـ اولین جلسه‌ای است که مجلس شورای ملی به سلامتی شروع به کارکرده بنده می‌خواهم از مقام ریاست تقاضاکنم همانطور که توجه دارند آئین نامه را بتمام معنی اجرا بفرمایند (صحیح است) ما باید سعی کنیم که اول در داخله مجلس خودمان وضعیت را مرتب کنیم تا رفع این شبهاتی را که در خارج شده نسبت به مجلس شورای ملی و نمایندگان کرده باشیم (صحیح است) ما برای انجام وظیفه حاضریم و همانطور که عرض کردم توجه بفرمائید که دستگاه حاضر و غایب مرتب شود که اگر کسی یکدفعه هم دیر آید یا غایب شد باید جریمه شود و نهایت سختی و انضباط رعایت بشود. در سایر کارها هم بنده بعدازورود در دستورعرض می‌کنم. امیدوارم همانطور که سوگند یادکردیم وظایفمان را انجام بدهیم.(صحیح است، احسنت)
رئیس ـ بطوریکه بنده عرض کردم انتظام هر مجلس بسته به مراعات نظامات و اساسنامه آن است الان هم دستور دادم هرکس حاضرنشد، غایب محسوب و جریمه می‌شود مگراینکه عذر موجهی داشته باشد آنهم کسالت و البته باید با تصدیق طبیب باشد آقای اسلامی فرمایشی دارید؟
اسلامی ـ اخطار نظامه‌ای دارم. بنده برعلیه آقای محمد ساعد اعلام جرم کرده‌ام مطابق آئین نامه باید در مجلس قرائت شود بعد برود به کمیسیون.
ـ بیانات قبل ازدستور
ویرایش۱ - بیانات قبل ازدستور
رئیس ـ توجه بفرمائید اخطارنظامنامه‌ای که می‌کنیدباید ماده‌اش را هم بگوئید و مجلس هنوز وارد دستورنشده نظامنامه را مراعات بکنید. در موضوع شعب هم باید عرض کنم که شعب انتخاب شده‌اند ولی هنوز درباره اعضاء کمیسیون موافقتی حاصل نشده. امروز باید اینکار را بکنیم. فعلاً کاری که داریم قرائت خطابه‌است که باید به اطلاع مجاس برسد البته وقتی که وارد دستور شدیم. قبل از دستور هم سه نفر از آقایان اجازه نطق خواسته‌اند آقای ابوالفضل حاذقی بیاناتی دارید؟ (حاذقی – بله) بفرمائید.
حاذقی ـ به احترام آزادی عقیده و بپاس سوگندی که آقایان نمایندگان محترم ملت به حفظ اصول مشروطیت و حفظ آزادی و حفظ حکومت مشروطه خورده‌اند خواهش می‌کنم با حوصله چند دقیقه به عرض مختصری که یکی از همکارانشان از روی صمیمت عرض می‌کند بفرمایند. مشروطیت ایران مولود یک سلسله مجاهده و یک سلسله خونریزی‌ها و فداکاریها و به قیمت فداکاری و خون یک عده از مردم وطن پرست این مملکت تحصیل شده و حفظ این مشروطیت به عهده نمایندگان ملت است. آقایان نمایندگان محترم هستند که می‌توانند بانظارت دراجرای قانون اساسی نگذارند آزادی عقیده و آزادی فکر و حقوق مسلم ملت دستخوش اغراض و هوی و هوس اشخاصی که دارای سمتها و مقامهای رسمی هستند بشود (صحیح است) نکته‌ای که در این آغاز مجلس باید مورد تذکر شود نقض قانونی است که دولت آقای ساعد نسبت به حفظ قانون اساسی فرموده‌اند (اسلامی - صحیح است. بنده هم اعلام جرم کرده‌ام) جناب آقای ساعد بدون در نظر گرفتن مسئولیت خودشان و بدون اینکه در نظر بگیرند که رئیس یک دولت مشروطه هستند و بدون اینکه متوجه شوند که ایشان مسئول حفظ قانون اساسی مملکت و اجرای قوانین عادی هستند هفت ماه تمام در مملکت فترت بوجود آوردند.(صحیح است) و برخلاف قانون اساسی که می‌گوید مشروطیت جزاً و کلاً تعطیل بردار نیست عملا مشروطیت ایران را تعطیل کرده‌اند (صحیح است)
(اسلامی – پس از قضیه گمرک را خبر ندارید)آقایان محترم خوب توجه می‌فرمایند که اگر رئیس دولت معتقد به حکومت ملی نباشد و اگر نخواهد حفظ قانون اساسی و مشروطیت بکند برای حفظ حقوق او انتظار دارد که این نمایندگان از یک چنین رئیس دولتی بازخواست کنند و از او بپرسند که به چه دلیل بدون هیچ رادعی، بدون هیچ مجوزی انتخابات مجلس شورای ملی را به تاخیر انداخته از قانون صریحاً تخلف کرده آقایان محترم توجه فرموده‌اند که دولت مکلف بوده سه ماه به ختم دوره سابق انتخابات مجلس لاحق را انجام بدهد که بلافاصله مجلس شانزدهم جانشین مجلس پانزدهم بشود و نظارت عالیه بر کار مملکت و دولت داشته ولی معلوم نیست به چه دلیل و به چه مانعی دولت این کار را نکرده و این انتخابات را به تاخیر انداخت تا اینکه فترت پیش آمد و انتخابات هم آقایان ملاحظه می‌فرمایند چگونه وظیفه قانونی خودش را در این انتخابات انجام نداده خواهش می‌کنیم توجه بفرمائید آقای ساعد اگر قانون انتخابات را صحیحاً انجام داده و در حوزه‌های انتخاباتی صحیحاً‌وکیل هر محل انتخاب شده به چه مناسبت در مقابل این سیل تعرض هائی که مطبوعات به دولت کرده‌اند نایستاد و دفاع نکرد و جواب نداد چرانگفت من قانون انتخابات را صحیحاً‌انجام داده‌ام و نمایندگان ملت الان آماده‌اند که برای ملت خدمت بکنند. اگر تخلف قانونی کرده و قانون انتخابات را خوب انجام نکرده باید در پیشگاه مجلس حاضر شود و علت تخلف از قوانین و اینکه اینطور ساکت مانده‌است و به نمایندگان ملت و مجلس شورای ملی حداکثر اهانت روا شده‌است باید اینجا جواب بدهد (اسلامی – هنوز هم استعفاء نکرده آقای حاذقی) الان هم مجلس باید از آغاز تشکیل جلسه …(دکتر معظمی – وکلائی که در دوره ۱۵ ساکت نشستند که انتخابات نشد، آنها چطور) خود من از کسانی بودم که مکرر یادداشت می‌دادم خدمت آقای نخست وزیر که چرا انتخابات نمی‌شود نوشتند ما منتظریم قانون جدید انتخابات از محلی بگذرد در حالیکه این هم نیرنگ بود و تزویر بود زیرا از ساعتی که آخرین روز مجلس شورای ملی تمام شد دیگر این انتظار وجود نداشت و باید دولت بلافاصله طبق وظیفه قانونی خودش انتخابات دوره ۱۶ را انجام بدهد. آقایان محترم در نظردارند که عده زیادی از ارباب مطبوعات به ملاقات آقای ساعد رفتند و اعتراضات خودشان را بنا به عقیده خودشان برای ایشان شرح دادند و تقاضاکردند که ایشان مجلس را تعطیل کنند و انتخابات را ابطال کنند ایشان به جای اینکه به اقتضای وظیفه ریاست دولت که شخصاً مجری قانون بودند و شخصاً مسئول صحت اجرای انتخابات بودند به جای اینکه صریح و رک و راست عمل دولت را موجه معرفی کنند(که خوب بوده) خودشان ضمناً اعتراف کردند که قانون انتخابات را خوب اجرا نکرده‌اند (چنین چیزی نگفتند) آقایان محترم سکوت ایشان و عدم دفاع از این وظیفه‌ای که به عهده‌اشان بود نشان می‌داد که ایشان خودشان هم معتقد به اینکه قانون را صحیحاً‌انجام داده‌اند نیستند والا دفاع می‌کردند.
آغاز دوره ۱۶ مجلس شروع می‌شود مردم ایران انتظار دارند با شدت هرچه تمامتر شروع بکنید به انجام تمایلات ملت بزرگترین تمایل ملت اینست که یک دولتی برمملکت حکومت کند که عقیده داشته باشد قانون اساسی باید حفظ بشود و قوانین عادی باید اجرا بشود. مجلس شورای ملی قانون مالیات بردرآمد وضع کرد و به دولت ابلاغ شد دولت جناب آقای ساعد ۵ ماه قانون را متوقف نگاهداشت و اجرا نکرد و دستور اجرای آنرا نداد باید از آقای ساعد پرسید که چرا قانون مسلم و قانونی که تمام تشریفاتش انجام گرفته اجرا نکرد و همینطور صبر کرد و مورد سوء استفاده قرارگرفت و حال آنکه مسئله تفویض املاک و نظایراین تبصره‌ای تصویب کرد که اعتبارات بهداری مملکت باید به نسبت تمام شهرستانها تقسیم شود و از هیچ شهری اعتباری به شهر دیگر منتقل نشود دولت جناب آقای ساعد این قانون را تحریف کرد و موقعی که برای چاپ به جراید دادند دولت آن تبصره مصوب مجلس شورای ملی را حذف کرد و معلوم نیست به چه مجوزی مجلس شورای ملی تصویب کرد که ۱۶ میلیون تومان به اختیار بانک کشاورزی گذاشته شده که به زارعین کمک شود. هروقت مردم شهرستانها به دولت مراجعه کردند بانک گفت دولت این قانون را اجرا نکرده در حالیکه قانون صریح بود که تا اسفند سال گذشته بایستی این ۱۶۰ میلیون ریال به سرمایه بانک کشاورزی افزوده شده ملاحظه میفرمائید این تخلفاتی که دولت جناب آقای ساعد از قانون کرده نشان می‌دهد که ایشان برای قانون احترامی قائل نیستند از همه بالاتر آقای شهردار محترم طهران همکار فعلی ما آقای ابتهاج نشستند به تعقیب از منویات اعلیحضرت همایون شاهنشاهی که پیوسته تذکر می‌فرمودند فکری به حال مردم بکنید و این نرخهای کمرشکن را پائین بیاورند ایشان نشستند و با مطالعه و دقت برای اجناس نرخی معین کردند. قاطبه اهالی تهران خشنود شدند. اجرای این نرخها بدیهی است که لطمه به منافع یک عده‌ای که از اینها منافع می‌بردند زد ملاحظه بفرمائید آقای رئیس دولت که باید مدافع دستگاههای دولت و شهرداری باشند. معلوم نیست چرا و به چه دلیل با مراجعه عده محدودی برداشتند نوشتند که این نرخها فعلاً موقوف الاجرا بماند و تمام کسبه را در گران فروشی آزاد کردند و مردم تهران را دچار مخمصه کردند- ایشان که قدرت پشتیبانی از دستگاه خودشانرا ندارند چطور حاضر می‌شوند که ۱۶ ماه رئیس دولت یک همچو مملکتی باشند که احتیاج مبرم به کار و فعالیت و علاقه مندی به حفظ قانون دارد این است که من خاطر محترم همکاران عزیز را متوجه می‌کنیم که از آغاز تشکیل مجلس باید دست دوستی و برادری بهم بدهیم باید دولتی برسر کار بیاید که به تمام معنی به قانون احترام بگذارد و مجری منویات اعلیحضرت و ملت باشد (صحیح است-احسنت)
رئیس ـ آقای کشاورز صدر
کشاورز صدر – بنده از جناب آقای حاذقی نماینده محترم همکارعزیزم تشکر می‌کنم که یک مقدار از مطالبی را که بنده باید عرض کنم ایشان فرمودند و تایید می‌کنم نظر جناب آقای حاذقی رادرمورد فترت و عدم افتتاح مجلس که گناه آن به گردن دولت است (مسعودی- شماهم معاون نخست وزیرش بودید) بنده آنموقعی که فترت کردند معاون نخست وزیر نبودم بنده ناچارم عرض بکنم وآقایان هم تایید بکنید که برای یک روز برای یکساعت تعطیل مجلس برخلاف قانون اساسی است و اگر هم به هراسم و هرترتیب و به هرصورت یک روز درافتتاح مجالس تاخیر بشود آن دولت و آن مسئولین مجرمند و قانون آنهارا تعقیب خواهد کرد (صحیح است) مطلب دیگری که می‌خواهم به عرض آقایان محترم برسانم خاطر عموم آقایان آگاه است که در این مدت حاضر در موقع فترت مجلس که نمایندگان نبوده‌اند و تریبوتی نداشته‌اند و حق صحبتی نداشته‌اند خیلی درباره مجالس صحبت شده و ناروا آنچه گناه بود و حال آنکه تماکم مردم ایران و آقایان آگاهند که از روی غرض و ار روی نظر این طور شده و مجلس شورای ملی در همان اوانی هم که در حال تشنج بود در دوره ۱۴ به مناسبت وجود قوای خارجی در ایران و در دوره ۱۵ به یک جهات دیگر، همان موقع هم برای اصلاح و خدمت به مردم آماده بود (صحیح است) بنده نماینده‌ای را در اینجا سراغ ندارم که وقتی بگویند می‌خواهیم اصلاحات بکنیم و می‌خواهیم برای طبقه پائین یک رفاهی به وجود بیاوریم او اظهار مخالفت بکند یا بی اعتنائی بکند.
بنده ناچارم برای این تبلیغات سوئی که کرده‌اند مغرضین، در اینجا صریحاً به عرض مجلس شورای ملی و ملت ایران برسانم و اجازه از طرف همکاران گرام خودم می‌خواهم که به من اجازه بدهند از طرف آقایان هم این مطلب را عرض می‌کنم که مجلس شورای ملی و نمایندگان مجلس از همین امروز یعنی از ساعتی که مجلس آماده کار شده و افتتاح شده بنده از طرف خودم و آقایان رفقایم عرض می‌کنم که همیسشه حاضر ایت که به هر ترتیبی که رفاه طبقه پایین بااجرای قانون اساسی و قوانین دیگر ایجاب می‌کند فی الفور اقدام می‌کند (صحیح است) اگر دولت مسامحه بکند در آوردن یک لایحه‌ای که رفاء اجتماعی و عدالت اجتماعی را تامین می‌کند آن به گردن نمایندگالن مجلس نیست بنده ازاینجا فریاد می‌زنم و عرض می‌کنم اگر قانونی بیاورند در مجلس و لایحه‌ای که با اصول و قواعد و مصالح مملکت اقتضاء می‌کند و متضمن این باشد که از خود گذشتگی هم برای آقایان باشد برای رفاء رعیت و کارگر و طبقه بدبخت و اجرای اصلاحات دو روز در مجلس تصویب خواهد شد (صحیح است) این را اینجا عرض می‌کنم و متذکر می‌شوم با اینکه فردا دولت نگوئید که ما می‌خواستیم لایحه بیاوریم مجلس و احساس کردیم که شاید مجلس آماده نباشد مجلس پیروی از منویات مبارک علیحضرت همایونی که برای رفاه حال جامعه ایران است آماده و حاضر است و یک دقیقه هم غفلت نمی‌کند و تا نصف شب هم جلسات خودش را ادامه می‌دهد که چنین قانونی را دولت بیاورد و تصویب کند (صحیح است) و اما راجع به مبازره با فساد که آن راهم هروقت می‌آید می‌اندازند گردن وکلای مجلس بنده سوالی از دولت دارم که ما اینجا یک قانونی از کمیسیون دادگستری گذراندیم راجع به تصفیه عناصر فاسد ازدستگاه دولت و چنده ما است که این قانون گذشت و الان قریب به انقضاء است تاحالاچه کارکرده‌اید؟آقایان این گناه مجلس نیست والله به خدا مجلس می‌خواهد هیئت مجریه اجرا نمی‌کند گناه به گردن مجریان است نه واضعین قانون ما قانون وضع کردیم در این مدت چه کار کردند یک نکته دیگر را هم بنده اینجا با تذکر می‌دهم و آن اینست که در غیبت مجلس و در فترت مجلس نه تنها نیبت به این رکن مشروطیت که مجلس بود تجاوز شد از جهت عدم افتتاح، بلکه نسبت به مطبوعات و جراید هم که از لوازم ضروری مشروطیت و اساس مشروطیت است تجاوز کردند بنده موافق نیستم که یک روزنامه‌ای بیاید فحاشی بکند ولی مخالفم با این که بنام اینکه روزنامه فحاشی می‌کند جلودهن جرایدرا بگیرند بنده معتقدم که اگر جراید باشند و چیزبنویسند و فحش بدهند مفیدترازاین است که نباشد. (صحیح است) یک مطلب دیگر هم که مبتلا به شده در وزارت کشور و باز وزارت کشور در غیاب مجلس جنبه قانون گذاری به خودش گرفته و تفسیر کرده و آنهم باز از معایب عدم وجود مجلس بوده و عدم افتتاح مجلس بوده موضوع قانون انجمن‌های شهرداری است. در قانون انجمن‌های شهرداری می‌گوید به اینکه در نقاطی و شهرستانیکه جمعیتش زیاد است به محلات مخصوصی تقسیم می‌کنند و در آن محلات نمایندگان جداجدائی برایشان معین می‌کند مثلا در تهران فرض کنیم به دو محله تقسیم می‌کنند (شهاب خسروانی- محلات که یکی بیشتر نیست) محلات شما که یکی است آن محلات عمومی را عرض کردم در این محلات هر محله‌ای یک نماینده انتخاب می‌کند و خاطر آقایان نمایندگان دوره پانزدهم که الان حاضرند مسبوق است و این نکته را هم جناب آقای ملک مدنی دادند که چون مردم هر کدام در حوزه خودشان باشند و بسیار اتفاق می‌افتد که یک محله دو محله سه محله محله تحت الشعاع محلات بزرگ واقع شوند باید هر کدام از این مردم نماینده معینی داشته باشند که بدانند کی نماینده اش است و آن نماینده هم بداند که وکیل انجمن شهرداری چه محلی است در اینجا وزارت کشور یک سوء تفسیری کرده و می‌گوید باینکه بایستی کاندیدای انجمن شهر ساکن و مقیم همان محله باشد و حال آنکه همچو مطلبی نبوده‌است ما مقصودمان این بود که فرض کنیم در شهرستان تهران در این انجمن شهر ۲۰ نفر نماینده می‌خواهد انتخاب شود و اینها هر کدامشان از یک محل انتخاب شوند نه اینکه ساکن محله شاهرضا و خیابان شاهرضا حق ندارد که در امیریه انتخاب شود اینطور نیست (صحیح است) و این را به جهت خلاف قاعده تفسیرکردند و در همین جا هم تصریح شده در انتخاب نمایندگان شرایط انتخاب شوندگان هم متذکر شده و بنده از آقایان استدعا می‌کنم که این نظر را تایید بکنند چون همین الان راجع به این مطلب دچار زحمت شده‌اند و وزارت کشور پیش خود این تعبیر و تفسیر را کرده و از آقایان هم تقاضا می‌کنم که تایید بکنند که این موضوع انتخاب کاندیدا حتماً سکونت و اقامتش در آن محل لازم است در آن شهر باید باشند نه در آن محل (صحیح است- صحیح است) در تمام شهر می‌تواند انتخاب بشود (صحیح است) بنده عرایضم را ختم می‌کنم و استدعا می‌کنم که رفقای دیگر هم راجع به حفظ شئون مجلس و بیگناهی نمایندگان مجلس هر چه می‌توانند پشضت این تریبون صحبت کنند.
رئیس ـ آقای رضوی
رضوی ـ بنده تصور می‌کنم که پیش هیچ فرد عاقل و هوشیاری محتاج بدلیل نباشد که مجلس و دولت و حکومت و ارتش و هر موسسه دیگری که برای حفظ حقوق مردم تاسیس شده و تشکیل یافته مقصود و منظوری از تشکیل آن نبوده مگر حفظ و صیانت حقوق مردم و ملت (صحیح است) به این معنی که وقتی مصلحت ملت مورد نظر قرارگرفت برای اینکه مصلحت بهتر تامین بشود یک ادارات و موسساتی به عناوین مختلف تشکیل شده که منجمله در راس این تشکیلات و برای اینکه آنها را به قسمت‌های کلی در بیاوریم به سه قوه تعبیر شده که قوه مقننه و قوه مجریه و قوه قضائیه در راس تمام آن تشکیلات است این قوا فقط برای این بوده که بتوانند با مرتب کردن و تنظیم و ترتیب دادن اوضاع و احوال مردم یک مملکتی و یک حکومتی را بهتر و خوبتر انجام بدهد ولی متاسفانه در ضمن عمل غالباً بنده مشاهده می‌کنم که اصل موضوع یعنی ملت و مردم در ضمن عمل و در موقع اتخاذ تصمیمات و نظریات از نظرها فوت می‌شوند و یا از آنچه امروز بالفعل محتاج آن هستیم و در درجه اول اهمیت است صرفنظر می‌کنند و منصرف می‌شوند و وارد می‌شوند در یک مطالبی که احیاناً ممکن است برای مصلحت امروز یا هیچ وقت مردم هم مورد نظر نباشد. بنده در دوره پانزدهم که در خدمت آقایان بودم دیدم که دولتها آمدند حکومتها مکرر عوض شدند و برنامه‌هائی آوردند و برنامه‌ها را هم دیدم کلمات بسیار خوب و مطلوب است ولی موقع عمل هم کمتر دیدم که این مطالبی که اینجا در برنامه‌ها هست مورد توجه قراربگیرد و اگر هم یک روز یک مقرراتی وضع شدم ندیدم که مورد اجرا قرار بگیرد و در نتیجه در دوره آخری که بنده بعد از دوره پانزدهم که بنده رفتم به فارس در این ناحیه‌ای که یک قدری بصیرتم بیشتر بود و اطلاع هم بیشتر داشتم متوجه شدم که نه اینکه بهبودی د ر اوضاع پیدا نشده بلکه این سفر که مردم را مشاهده کردم وضعیتشان به مراتب بدتر بود از آن دوره سابق (صحیح است) اگر بنده بخواهم قلم به قلم و قدم به قدم تمام احتیاجاتی را که امروز ملت ایران دارد عرض بکنم یک دقیقه و یک ساعت و یک مدتی که حوصله آقایان تمام شود کافی نیست برای خاطر اینکه یک مقدار از مسائل است که مدتهاست رویهم انباشته شده و به هیچ وجه من الوجوء در مقام ترمیم و اصلاحش برنیامده‌اند و یا برنیامدیم ولی نظر بنده براینست که در وضعیت فعلی هم احتیاجات مردم درجاتی دارد و البته تصدیق میفرمائید که برای مردم زندگی روزمره و مسکن در درجه اول اهمیت است و باید به این وسیله مردم امرار حیات بکنند تا سایر لوازم برای آنها فراهم بشود یا نشود. مهمترین مطلبی که امروز افراد ملت ایران و به خصوص بنده که فارسی هستم با کمال صراحت و بااطلاع کافی عرض می‌کنم که مردم فارس را تهدید می‌کند موضوع بیکاری است. یک وقت یک کسی می‌آیدخدمت آقایان، شغل اداری می‌خواهد و میز می‌خواهد البته آنرا باید همه آقایان بگویند که تا چه حد می‌شود میز درست کرد، چقدر کار اداری، چقدر صندلی، اما باید در نظر گرفت که یک عده از جوانان، عده زیادی از جوانان این مرز و بوم که دارای همان ملامح و قیافه‌های نجیب آریائی بودند در شیراز آنها را ملاقات می‌کردم. مقدمات اولیه کارشان را فراهم کرده بودند، درسشان را تا اندازه‌ای که زندگانی کوچکشان اقتضا میکرده‌است خوانده‌اند، نظام وظیفه شان را انجام داده‌اند و وارد جامعه شده‌اند حالا با قیافه زرد و با حال زار آمده‌اند می‌گویند آقاما کار می‌خواهیم، یک کاری می‌خواهیم که یک پولی برساند که ما بتوانیم نان خودمان و مادرمان و خواهرمان را بدهیم. بنده نمی‌دانم که تاکنون هیئت حاکمه جواب این طبقه مردم را اساساً چه داده‌است، امروز یا فردا اگر یکدسته مردمی که خیلی زیاد هم هستند بیایند و وارد شوند در خانه هرکدام از آقایان یا هر فردی که در هیئت حاکمه‌است بروند چه می‌توانند جواب بدهند؟ الان ما مشغول هستیم که بگوئیم اعضاء ادارات زیادند و یک عده از اینها را باید گذاشت اینهم شاید یک بحثی باشد که مدتی هم گفتگو شده‌است و مورد انکار هم نیست اما می‌خواهم بدانم همانها هم اگر به قیافه ملت برگشتند و گفتند کار می‌خواهیم چه می‌گویند؟ این بود که بنده در اول روزی که مجلس می‌خواهد شروع به کار بکند و آمادگی خودش را به عرض رساند و همانطور که همکارهای محترم فرمودند مناسبت بگوید که من این سفر مهیا هستم از برای اینکه بکوشم و در اصلاحات اقدام کنم خواستم یادآوری کنم که همانطور که دولت برنامه هائی دارد مجلس هم برنامه می‌خواهد البته بنده در نظر دارم مطالب بسیاری را که ضمن ایام آینده انشاءالله به عرض آقایان برسانم که من جمله یک بابس کیفیت سلوک مامورین حکومت بامردم است نسبت به شخص، بنده هیچوقت اظهار نظر نکردم و این را هم مهیای گفتگوی فردی نمی‌دانم ولیکن به طور کلی رفتار و سلوک مردم اداری با مردم عادی یک وضعیت بسیار نامطلوبی دارد اگر کسی یک جهت نفوذی برایش نائل نباشد ببخشید در ادارات ما راه ندارد ولی عرض کردم امروز بنده نیامده‌ام در این موضوعات بحث کنم و بحث بنده راجع به کار بود. بنده عرض می‌کنم که هر دولتی که می‌آید روز اول برنامه می‌دهد بنده می‌خواستم پیشنهاد کنم که مجلس شورای ملی امسال بنده فکر می‌کنم که این بیکاری منحصر به فارس ما نباشد بلکه همه آقایان در این موضوع شریک باشند یا اگر انشاءالله در بعضی از ایالات و ولایات از حیث کار وضعیتشان خوبست به برادرانشان ممکن است رحم بفرمایند و من حیث المجموع تصمیم مجلس این باشد که در ضمن این مدت در اولین فرصت ممکن یک کارهائی که مردم را آماده خدمت به یکدیگر بکند و آنها را از زنک زدگی و فلج و بدبختی که ناشی از بیکاری است حفظ کند و باید ما یک پروژه هائی تهیه بکنیم و بالاخره برنامه‌ای هم که بنده می‌خواهم پیشنهاد کنم که آقایان تمام صرف وقتشان در ضمن همه کارها یک مقدارش را هم اختصاص بدهند باین موضوع این یک مطلب آسانی نیست بیکار بودن خانه و نان نداشتن اینها یک مطلبی است که ما هر چه بخواهیم اصلاح بکنیم هبائاً منثورا می‌شودآن کسی که نان ندارد از سابق گفته‌اند ایمان ندارد (صحیح است) ازاین جهت است که بنده آقایان همکاران محترم را دعوت می‌کنم که در این موضوع یک صرف فکر، صرف وقتی بفرمائید و اگر عموم افراد آقایان نمایندگان مجلس شورای ملی بطور کلی تصمیم اتخاذکنند که ضمناً این وضعیت یعنی ایجاد کار برای مردم ایران را مقدم بر هر کار قراربدهند بنده قطع دارم که در فاصله نزدیکی راه حل این موضوع پیدا خواهد شد کما اینکه بنده مطالعاتی کرده‌ام که اگر بنا باشد بالاخره ما یک همچو ترتیبی بخواهیم به عرض آقایان میرسانم که شاید انشاءالله بتوانیم مملکت خودمان را از این ورطه بالاخره خلاصی بدهیم و این موضوع در پیروی از منویات اعلیحضرت همایونی که امر فرمودند تمام آقایان هم نسبت به آن علاقه و ایمان دارند بنده عرایض امروزم را به این جهت مختصر می‌کنم و انتظار دارم که عرض بنده را آقایان فقط به گوش نشنیده باشند به گوش و دل توجه بفرمایند و با یک قدمهای عملی در این موضوع جدیت بفرمایند.
رئیس ـ آقای شوشتری
شوشتری – باز بسم الله الرحمن الرحیم (ابر و باد و مه و خورشید و فلک درکارند – تا تو نانی بکف آری و بغفلت نخوری) این کاخ و تمام کاخها دستگاه دولت برای نوکری و خدمت به این خانه و مملکت است (صحیح است) آقایان نمایندگان محترم یک کلیاتی فرمودند که از مفهوم آن استنتاج می‌شود: که نسبت به اعمال دولت گذشته چه که هنوز آقای ساعد معرفی نشده و دولتش مستعفی است البته می‌توان همانطور که آقای اسلامی اعلام جرم کرده اعلام جرم کرد ولی استیضاح و سئوال مورد ندارد برای اینکه رسماً دولتی معرفی نشده (صحیح است) پریروز که قریب چهل و چند نفر شرفیاب بودیم به پیشگاه این شاهنشاه جوان فاضل همین عبارت را عرض کردم. عرض کردم جریان همینطور است که میفرمائید مجلس چه بر ما و چه آنهائی که رقیب ما بوده‌اند و همه را می‌شناسیم مطلب روشن است معلوم نیست آنها که رقیب ما بودند راجعه‌ای بر ما داشته باشند ولی همه ایرانی هستیم همه همانطور که آن آقا فرمودند برای خدمت به این مملکت آمده‌ایم و در مخیله و فکر هیچ وکیلی هم خطور نمی‌کند که العیاذبالله بر خلاف مصالح دیانت و مملکت قدمی بردارد همه برای حفظ این علم است، برای این استقلال و برای دین مملکت است لیکن تمام اینهائی که آمده‌اند توی مجلس عرض کردم برای پیروی از نیات شاهنشاهی که در یک مسافرتش این مملکت را این اندازه محترم معرفی کرد این فکر ایجاد شود مکرر الزامی است که بین دولت و مجلس امتزاج دهیم (صحیح است) و عرض کردم به پیشگاه اعلیحضرت که هیچ وکیلی نبوده و نیست که در مورد تعیین مامورین ناصالح اقدام بکند برای اینکه اگر وکیلی پشتیبانی کرد از مامورین ناصالح مسئولیت دولت را لوث کرده برای آنکه آن مامور مستظهر به وکیل است دیگر به دولت و بوزیرش اعتنائی نمی‌کند از این جهت نباید در این امر مداخله کند ولی این حق برای تمام نمایندگان، برای مجلس شورای ملی برای فرد ثابت و مسلم است که اگر ماموری در حوزه‌ای برخلاف وظیفه عمل کرد حتماً سئوال بکند، استیضاح بکند و بندگان اعلیحضرت همایونی فرمودند این حرف صحیح است باید امتزاج داشته باشد. فعلاً از مفهوم فرمایشات آقایان معلوم می‌شود که عموم نمایندگان نسبت به آقای ساعد به نظر خودش نمی‌آید من خودم نسبت به ایشان ارادت دارم نه ارادت به آن کیفیت بسیار آدم خوبی هستند معلوم می‌شود با بقای ایشان نظر خوشی ندارند می‌گویند ایشان مجلس را فترت دادند مشروطیت را متوقف نگاهداشته‌اند. مداخله کرده‌اند در شئون اموری که مربوط به او نبوده سکوت کرده‌اند در جائیکه دفاع از آن الزامی بوده‌است زیرا اگر وزیری تخلف کرد از قانون همانجا او باید جلوگیری می‌کرد نه اینکه به یک صورتی در بیاید. هی فحاشی، هی هتاکی، هی برخلاف حقیقت، هی عوام فریبی، هی گول زدن، هی دشنام دادن، هی قسمهای دروغ، هی نسبتهای بی معنی وکلای صالح مملکت را مورد اهانت کردن، همه را لجن مال کردن، متدین را بی دین قلمداد کردن، بی دینیها را به صورت متدین درآوردن اینها همه خیانت به این خانه‌است. امروز وقت نداریم آقایان نمایندگان شاهنشاه ما اینطور فکر می‌کند ما هم خدا را شاهد می‌گیریم برای اینکه به سرعت برق خدمت کنیم بلکه برسانیم این مملکت را به آن وضعیات سابق و آن تعنیات گذشته ما فکر دیگری نداریم دولت ساکت می‌شود تا فحش بدهند او هی فحش می‌گوید برخلاف حق و حقیقت، نسبت به فلان خاندان محترم هی بد می‌گوید به فلان وکیل بذات پروردگار من وکیل مردم هستم محتاج به سفارش نیستم، مردم از پنچ فرسخ و شش فرسخ با نان و پنیر بکمر گذاشته آمدند با گریه به من رای دادند بیش از سیصد گوسفند و گاو جلوی پای من سربریدند من وکیل حقیقی هستم من اگر لجن مال بشوم دیگر نمی‌توانم خدمت بکنم این را کی باید دفاع کند؟ دولت، برای خدمت بود که به پیشگاه همایونی نوشتند که مجلس آماده کار است و با تمام معنی با جان و دل در اجرای منویات شاهنشاهی ساعی و جاهد است ولی استدعا آنست که امتزاج بدهید مجلس را با حکومت و اما جناب آقای کشاورز صدر آن نظری که فرمودید غیر وارد است اگر بنا بشود وکلای انجمن شهر از یک حوزه انتخاب بشود این را من در وزارت کشور تذکردادم عقیده‌ام این بود ممکن است اشتباه کرده باشم من عقیده‌ام این بود که مجلس شورای ملی به پیروی از نیات شاه که فرمود کار را باید در دست خود مردم داد باید نماینده انجمن هر محل ساکن همان محل باشد اگر غیر از این شد یک روزی وزارت کشور یا یک حاکمی دلش خواست یک ۹ نفری یک ۷ نفری یک ۱۲ نفری عضو انجمن بشود رای را درست می‌کند بیرون میاورد اما در تهران که ۳۰ حوزه‌است توزیع شد بین خیابان شهباز محله دولت حوزه سنگلج یا کجا آنوقت ناچار است وکیل واقعیش را بدهد و می‌فهمد محله اش چه حالی دارد حوزه سنگلج یا کجا چه حالتی دارد این فکر به عقیده من جناب آقای کشاورز صدر باید درش تجدید نظر کنید و من هیچ نظری نداشتم مگر روی اصول و تحقیق و آشنائی به تهران و بعضی از شهرستانها این را با دقت گفتم باین جهت اگر عرض مرا می‌پذیرد همینطور بگذاریم باشد بهتر است(احسنت، احسنت)
- قرائت عریضه به پیشگاه همایونی
ویرایش۲ - قرائت عریضه به پیشگاه همایونی
رئیس ـ وارد دستور می‌شویم نامه مشروحه به پیشگاه همایونی قرائت می‌شود.(به شرح زیر قرائت شد)
پیشگاه اعلیحضرت همایون شاهنشاهی – شانزدهمین دوره قانونگذاری مجلس شورای ملی که به عنایت خداوند متعال و توجهات ذات شاهانه گشایش یافته موافق اصل دهم قانون اساسی آمادگی خود را برای انجام وظایف ملی به عرض پیشگاه همایونی میرساند اصول سیاست خارجی که بر طبق منظور اعلیحضرت همایونی مبتنی بر روابط دولت شاهنشاهی با کشورهای دوست مخصوصاً با دول معظم بر پایه مودت واحترام متقابل و با شرکت ایران در سازمان ملل متحد که موجب پشتیبانی از صلح جهانی و حفظ و صیانت حقوق ملل است باعث نهایت خوش وقتی و مورد تایید مجلس شورای ملی می‌باشد مجلس شورای ملی امیدواراست در پیروی از نیات حسنه اعلیحضرت همایون شاهنشاهی با توجه به احتیاجات مبرم کشور قوانینی وضع و تصویب نماید که متضمن آسایش و رفاء عامه و عدالت اجتماعی و ترقیات کشور شاهنشاهی بوده باشد مجلس شورای ملی تقدیم نماینده وبدیهی است مجلس شورای ملی هم بنوبه خود از دولتهای فعال و صالحی که مجری نیات مقدسه اعلیحضرت همایون شاهنشاهی بالاخص در قسمت اجرای برنامه ۷ ساله باشد پشتیبانی شود و تقویت لازم را به عمل خواهد آورد امید است به یاری پروردگار توانا و در نتیجه حسن تفاهم بین دولت و مجلس شورای ملی احتیاجات اساسی خصوصاً از لحاظ قضائی - بهداشتی – فرهنگی – اقتصادی و اداری و همچنین مبارزه با جهل و فساد که منظور ذات شاهانه‌است صورت پذیر گشته موجبات آسایش و تامین سعادت ملت ایران فراهم و مجلس شورای ملی در سایه توجهات اعلیحضرت شاهنشاهی با انجام وظایف خطیر خود ترقی بیابد.
اسلامی – بنده عرضی دارم
- قرائت اعلام جرم آقای عباس اسلامی
ویرایش۳ - قرائت اعلام جرم آقای عباس اسلامی
رئیس ـ این خطا به‌است و صحبتی در اطرافش نیست اعلام جرمی شده‌است قرائت می‌شود و در ظرف مدت قانونی به کمیسیون عرایض ارسال می‌شود. به شرح زیر قرائت شد: ریاست محترم مجلس شورای اسلامی نظر به اینکه آقای محمد ساعد در چند ماه زمامداری اخیر خود برخلاف اصل ۷ قانون اساسی و سایر اصول قانون مزبور و قوانین دیگر عمداً وبا سوءنیت مرتکب جرمی شده و نظر به اینکه نامبرده به موجب مدارک واسناد و دلایل تردید ناپذیری که تقدیم خواهد شد در امور اقتصادی و مالی مخصوصاً در امر صادرات و واردات و خواربار عمومی خسارت جبران ناپذیری که ناشی از عدم لیاقت و شایستگی مشارالیه می‌باشد به خزانه عمومی و مردم وارد نمود بدین وسیله علیه نامبرده اعلام جرم نموده طبق قانون محاکمه وزراء تقاضای تعقیب و محاکمه نامبرده را دارم دلایل و مدارک را در کمیسیون مربوطه تقدیم خواهم داشت.
ـ موقع جلسه بعد ـ ختم جلسه
ویرایش۴ ـ موقع جلسه بعد ـ ختم جلسه
رئیس ـ چون دیگر چیزی در دستور نداریم جلسه را ختم می‌کنیم و تقاضا می‌کنیم آقایانی که تعیین شده‌اند برای کمیسیونها تشکیل جلسه بدهند و عده کمیسیونها هم هر چند نفر هستند آن را اطلاع بدهند جلسه آینده فعلاً روز دوشنبه ولی بعداً همان روزها معمول یعنی یکشنبه و سه شنبه و پنچ شنبه جلسه خواهد شد (ساعت ده ربع صبح جلسه ختم شد)
رئیس مجلس شورای ملی – رضا حکمت