مذاکرات مجلس شورای ملی/دورهٔ ۱۶/جلسهٔ ۴۶
روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران
شامل متن قوانین – تصویبنامه‌ها – صورت مفصل مذاکرات مجلس شورای ملی – مذاکرات مجلس سنا
اخبار رسمی – فرامین – انتصابات – آیین‌نامه‌ها – بخشنامه‌ها - آگهی‌های رسمی و قانونی سوالات
سال ششم – شماره ۱۵۷۶
۵شنبه ۲۹ تیر ماه ۱۳۲۹
دوره شانزدهم قانونگذاری
شماره مسلسل ۴۶
مذاکرات مجلس شورای ملی
جلسه ۴۶
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز پنج شنبه ۲۲ تیر ماه ۱۳۲۹
فهرست مطالب:
- ۱) تصویب صورت مجلس
- ۲) بیانات آقای رئیس دائر بابراز تأسف از فوت مرحوم مصطفی عدل
- ۳) بیانات قبل ازدستور آقایان دکترجلالی – دکتربقائی –اسلامی
- ۴) تقدیم یک فقره لایحه بوسیله آقای نخست وزیر بقید یک فوریت وتصویب فوریت آن
- ۵) تقاضای آقای وزیر کشاورزی راجع به تعقیب شور چند فقره لوایح دوره پانزدهم
- ۶) تعیین موقع ودستور جلسه بعد – ختم جلسه
مجلس ساعت ده وده دقیقه صبح بریاست آقای رضا حکمت تشکیل گردید.
- تصویب صورت مجلس رئیس
ویرایش۱ - تصویب صورت مجلس رئیس - اسامی غائبین جلسه پیش قرائت می‌شود (بشرح زیرقرائت شد)
غائبین بااجازه – آقایان: صفوی، خاکباز، اورنگ، منصف، نصرتیان، امینی، گرگانی، اسکندری، محسن طاهری، حاذقی، دکترراجی، حسن نبوی، امیرافشاری، طباطبائی، صدرمیر حسینی، غائبین بی اجازه – آقایان: شیانی، سلطانی، اکبر، دکترسید امامی، معدل، ابریشمکار، تولیت دیرآمدگان بااجازه – آقایان: دکترمعظمی یک ساعت شوشتری آخروقت یک ساعت ونیم – حائری زاده، اخر وقت ۳۰ دقیقه دکترطبا یک ساعت دیرآمدگان بی اجازه – آقایان: محمودی ۴۵ دقیقه. سنندجی ۳۰ دقیقه – شهاب خسروانی ۴۵ دقیقه – کهبد ۳۰ دقیقه – موقر ۳۰ دقیقه ر ئیس- نسبت بصئرت مجلس جلسه پیش نظری نیست؟ آقای مهدی ارباب مهدی ارباب – درآخرجلسه گذشته بنده پیشنهادی دارم مربوط راهسازی چاه بهار وعاقبت نفهمیدم بکجا منتهی شد چون منتهی باخذ رأی نشد استدعائی که دارم این است که نسبت به پیشنهادات ونسبت بمناطق ایران مجلس نظر مساوی اتخاذ کند وتبعیض درجریان عمل نباشد. رئیس- آقای نورالدین امامی
نورالدین امامی – بنده ضمن بیاناتم که راجع به آقای شاهرخ اینجا عرض کردم وازکلمه گبرمقصودم غیرایرانی نبود والا گیرو دار یهود ونصاری هم هایرانی هستیم مقصودم این بود که یک نفر غیرمسلمان رارئیس تبلیغات پانزده بیست میلیون مسلمان نمی‌کنند مکرم - بند ه اخطار دارم.
رئیس- برطبق چه ماده ای؟
مکرم – برطبق ناده ۱۶۹ بنده یک ماه قبل ازدولت سابق سؤالی کردم راجع ببانک رهنی تا حال جوابی نداده‌اند استدعا می‌کنم مقرر بفرمائید برای جواب آن حاضر شوند رئیس- آن سؤال راهم دردولت فعلی تعقیب کرد ه اید؟ مکرم – بلی رئیس- پس تأکید می‌شود ک هبرا جواب اضر شوند. آقای فولاد وند بفرمایید
غلامرضا فولاد وند – آقای مهندس شریف امامی دوجلسه پیش فرمودند بنده ازجناب آقای اردلان تشکر می‌کنم وازآن دلسوزی که راجع بمصرف اعتبارات وزارت راه فرمودند درصورت مجلس نوشته‌اند دستوری می‌خواستم این رااصلاح بفرمایند. رئیس- اصلاح می‌شود، دیگر بصورتمجلس نظری نیست؟آقای دکترکیان بفرمایید
دکترکیان – درماده واحده پیشنهاد بنده اشتباه عبارتی پیش آمده‌است که خواستم عرض کنم اصلاح شود دراینجا نوشته شده‌است اجرای کارهای ساختمانی وراهسازی کلمه سال ۱۳۲۹ افتاده‌است بعد ازکلمه راهسازی سال ۱۳۲۹ رااضافه بفرمایید
رئیس- اصلاح می‌شود آقای دکتربقائی نسبت بصورتمجلس نظری دارید؟
دکتربقائی – بعد از صورت مجلس رئیس- صورت مجلس جلسه پیش تصویب شد
- بیانات آقای رئیس به ابراز تأسف ازفوت مرحوم مصطفی عدل
ویرایش۲ - بیانات آقای رئیس بابراز تأسف ازفوت مرحوم مصطفی عدل
رئیس- امروز که تشکیل جلسه قدری تأخیر شد بمناسبت فوت مرحوم مصطفی عدل سناتور آذربایجان که یکی ازرجال فاضل وباتقوی وصالح کشور بودند بود (صحیح است) مرحوم مصطفی عدل دردوره زندگانی باشرافت خود خدماتی ازنقطه نظر تدوین قوانین وکارهای مهم دیگر باین کشور کرده‌اند (صحیح است) وقوع این قضیه برا مجلس شورایملی ناگوار است (صحیح است) وهمگی بااظهارتأسف ازاین واقعه ازدرگاه خداوند مسئلت می‌کنیم که روح ایشان را قرین رحمت خود فر ماید (انشاءالله)
- بیانات قبل ازدستور آقایان: دکترجلالی – دکتر بقائی –اسلامی
ویرایش۳- بیانات قبل ازدستور آقایان: دکترجلالی – دکتر بقائی –اسلامی
رئیس- حالا شروع می‌کنیم بنطقهای قبل ازدستور
دکتربقائی- پیشنهاد بنده را قرائت بفرمایید
رئیس- پیشنهاد شما مورد ندارد این سابقه‌ای دارد درمجلس سنن را که نمی‌شود تغییرداد ایشان وزیربود ند.
دکتر بقائی – بنده پیشنهاد کردم جلسه ختم شود رئیس- این سابقه درمجلس نبوده‌است فقط برای نمایندگان بوده‌است
دکتربقائی – برای وزراء هم بوده رئیس- نخیر، نمی‌شود شما مراجعه کنید برای وزراء نبوده‌است اگربرای وزرا بوده بنده آنوقت اجرا می‌کنم. این یک احترامی است که به ایشان گذاشته می‌شود نورالدین امامی – ممکن است هرروز یک وزیر بمیرد
دکتربقائی –خدا کند اینکه یک مژده خوبی بود.
رئیس- آقا دکترجلالی بفرمایید
دکترجلالی – بنده قبل از عرض مطالبم موقع را معتنم میشمارم به آقای ناصر ذوالفقاری که این مصیبت برایشان پیش آمده تسلیت عرض می‌کنم بنده معمولاً سعی می‌کنم تذکراتی که می‌دهم بطورخصوصی بطور دوستانه بهیئت دول تبدهم وکمتر وقت مجلس را برای صحبت کردن بگیرم دربرنامه آقای ساعد بنده تذکراتی که لازم بود دادم دربرنامه دومی چون خیلی فاصله‌ای نداشت موقع صحبت برفقا دادم ودراین برنامه دولت فعلی بنده مصمم بودم صحبت کنم متأسفانه نوبت ببنده داده نشد رویهم رفته بنده صحبت هائی که می‌کنم یک تذکرات اصولی است که می‌خواهم بعرض دولت حاضر برسانم. عقیده دارم که این تذکرات را همانطور که عرض شد بطور خصوصی والبت هدر جلسات علنی بعرض مجلس وبعرض دولت وقت برسانم بنده شرح مفصلی یادداشت کرده بودم ازوضع بد مردم وبطور کلی می‌توانم بگویم وضع بدمردم بجائی رسیده‌است که طاقت فرساست طات تحمل نیست آقای رئیس الوزراء درمورد این لایحه‌ای که می‌خواهند تقدیم بفرمایند تذکراتی فرمودند وبنده دیدم که قسمت اعظم آت تذکراتی که بنده می‌خواستم عرض کنم ایشان خودشان توجه دارند مثل اینکه بسیارمطالعه شده‌است وبسیاردقت فرموده‌اند وباتذکراتی که سایر رفقا فرموده‌اند من خیال می‌کنم درمورد شورو طرح این لایحه دیگرتذکر تازه‌ای لزوم نداشته باش دمنتهی بنده خواستم ازموقع استفاده کنم وعرض کنم مهمترین امروضع بیکاری است مثلاً یک مؤسسه بسیارکوچکی یعنی بهداری راه‌آهن درظرف چد ماه چهار هزار تقاضای کارشده‌است وهریک ازآقایان نمایندگان اگرآماری تهیه بفرمایید شاید درماه دویست، دویست وپنجاه، سیصد کمتر، بیشتر تقاضای کاراز آنها می‌شود ویقین بدانید اگرمی‌توانستید انجام بدهید ده برابر این مراجعه خواهد شد بنده اطلاع کامل دارم وقابل تردید نیست چون نمی‌توانند وقابل انجام نیست (شوشتری – ومردم مأیوسند) ومردم مأیوسند باین جهت مردم مراجعه نمی‌کنند باوجود این ببینید چقدر تقاضا می‌شود. یک اموری است، که هیئت دولت باید انجام بدهد، امور اساسی است مثلاً لایحه‌ای که می‌خواهند امروز تقدیم بکنند بسیارلایحه خوبی است انشاءالله می‌آید دراطرافش بحث می‌شود، اشکالاتی که ذکر می‌شود اصلاح خواهدشد والبته برای مملکت بسیارنافع خواهد بود ولی یک امور فوتی هم هست که باید زودتر آنها را انجام داد همی نامر یکاری خواه بوسیله راهسازی خواه بطور دیگر باید فوراً باین امر خاتمه داد این است که بنده می‌خواستم به آقای نخست وزیر عرض کنم که کابینه شما اگر ثابت کند، روشن کند که فرق دارد باسایر کابینه‌ها بای دتوجه کند که تمام امور این مردم وکارهائیکه باید انجام بشود ونمایندگان تذکر می‌دهند اگر وارد است به این ه اترتیب اثربدهند هنوز مردم مملکت باین مؤسسات بایک چشم بسیاربدی توجه می‌کنند برای اینکه همان دزدانی که همیشه در همه کارها بوده‌اند، هنوز هم هستند، هیچ دست نخورده‌اند وهنوز تشریف دارند این آقای لقمان نفیسی ساعد باشد هست، منصورباشد هست شما باشید هست پس چه تفاوتی کرده؟ هیچ،(آزاد – ابوالحسن ابتهاج را بفرمایید) حالا اینرا که نظرم آمد بنده کاری به آنها ندارم. بنده راجع بامور کشاورطزی، مخصوصاً اموری که مربوط به استان خودمان است مکرر تذکراتی بعرض مجلس شورای ملی رسانیده‌ام وعرض کرده‌ام وضع برنج بسیاربداست بنده می‌خواهم ازموقعیت استفاده کنم وراجع بوضع چای هم یک تذکراتی بدهم درنتیجه تذکرات بنده البته تابحال یک توجهی شده‌است ولی نه آنطوری که باید وشاید یک دستهائی هم درکار هست یک کارهائی می‌کنند باکمال تأسف دیروز شنیدم که یکی از همکاران ما هم به آنها کمک می‌کنند (بعضی ازنمایندگان کی بوده؟ اسم ببرید) خودتان بهترمی‌دانید بنده خیلی متأسف هستم که آقایان اینطور حمایت ازاین امور می‌کنند این یک امر بسیارروشنی است محتاج به توضیح نیست، امسال آمدند گفتند که چای را خود مردم تهی هنکنند برگ سبز ازمردم بخرند وخود سازمان چای را تهیه کند خود ادارهای که مأموراین امربود آمد گفت که من واردات چائی را خودم بعهده می‌گیرم اینها می‌گویند که سهم واردات را بما بده چائی داخلی را هم دراختیار ما بگذار که ما هرچه میل داریم بکنیم توجه بفرماییداگردرست این کار بشود اینها درحدود ۲۰ میلیون تومان فایده نا مشروع می‌برند همه‌اش دزدی است وخیانت است این کارها را می‌کنند اینها این عایدات را می‌برند وبازآمده‌اند اینه ارااغفال می‌کنند بنده میل نداشتم این را اینجا عرض کنم ولی متأسفانه چند روز قبل روزنامه کیهان مخبر شهریشان یک مقاله‌ای تهیه فرموده بودند چون درآنجا دوسه جا اسم بنده را برده بودند بادی عرض کنم بلای چای دراینجا البت هخیلی متشکرم که ببنده سوءنسبتی داده نشده‌است گفته‌اند که جوان است وتازه ازاین جهت ازچایکاران فریب خورده ومی آید این حرفها را می‌زند ولی من خداراشاهد می‌گیرم که هرکار وهرامری تابرایم مسلم نشود ویقین حاصل نکنم وعقیده پیدا نکنم هیچ وقت رویش نمی‌کنم بلکه بحمدالله نمایندهای هستم که کوچکترین احتیاجی بکار مختلف ندارم وکارم، شغلم کاری است که بحمئ الله ایجاب نمی‌کند من منحرف بشوم وانشاءالله امیدوارم که همنطور هم بماند واگرامری موجب بشود که بنده دست ازاین کاربخصوص بردارم شعل شریف خودم را ترجیح میده معرض کنم که بنده هر چه عرض می‌کنم روی عقیده‌است وهمه‌اش روی عقیده بوده اگر بکسی رأی می‌دهم روی عقیده‌است وهیچوقت انشاءالله انحرافی درزندگی من پیش نخواهد آمد ملاحظه بفرمایید مثلاً انبه که ترشی می‌کنند این را آمده‌است آقا مخبر شهری باچای مقایسه کرده وگفته‌است که اگر این را شما برای وارداتش یک شرایطی قائلید برا ی آنهم قائل بشوید این اصلاً یک قیاس مع الفارق است واصلاً این را نمی‌شود باچای مقایسه کرد برای اینکه انبه را برای ترشی استعمال می‌کنند وچای آقای یک غذای فرعی است هیچکس دیده نمی‌شود دراین شهر که غذای دوم او بعد ازنان چای نباشد نباید انبه را باچای مقایسه کرد ببنده ایراد کرده‌اند چرا گفته‌ای اهالی جنوب من مقصودم از اهالی جنوب دو سه نفردلال ودزد است که درجنوب هستند والا بنده باکمال احترام ببازرگانان ومردم جنوب احترام می‌گذارم (صحیح است) مخصوصاً بفارس بهرحال بنده این نتیجه را می‌گیرم که اگرسازمان برنامه یعنی اداره چای بخواهد کوچکترین چیزی بآنها بدهد که بخواهند ازاین موقعیت سوءاستفاده بکنند این اصلاً خیانت است ابداً باید اینها را راهشان نداد اگرمی خواهید حقیقتاً برای این مملکت زحمت بکشند وخدمت کنن داینست که تمام این سهمیه را بخود چایکاران واگذار کنید اینه احاضرند باکنترل ونظارت هرمقامی این را خودشان واردکنند خودشان تضمین بکنند خودشان احتیاجات کشوررا مرتفع بسازند وهرمقامی که می‌خواهد بیاید نظارت کند وببیند که اینها بیشتراز ده درصد فایده نمی‌برند (شوشتری – یعنی چای خارجی را هم بآنها بدهند؟) لااقل داخلی را بدهید (شوشتری – کارخودشان را بکنند هرکس کارخودش را بکند) بنده سؤالی کرد ه بودم راجع به لوله کشی شهرتهران متأسفانه می‌شنوم که کارش داردباتمام می‌رسد یادارد بانجام می‌رسد بنده تأسف ازاین می‌خورم که آن شرایطی که ما داشتیم بهتر این است که مهندسین خود ما دراین کارنظارت ودخالت داشته باشند تا این عمل بخوبی انجام بشود ویک تذکراتی بنده تهیه کرد ه بودم که خواهند گفت موقعش گدشته وهم اینکه یاسؤال بنده ازدولت حاضر تجدید بشود ویاباید ازآن صرف نظر کنم من امیدوارم که بنده دریک جلسه خصوصی خاضر بشوم وتذکراتی را بدهم یااینکه سؤال خودم را تجدید کنم راجع بنظام وظیفه‌است باین اطباء بالاخص به مهندسین درموضوع نظام وظیفه ظلم وجفا می‌شود بنده دیشب یک طبیبی را دیدم که خود دکترهای ارتش تصدیق کرده بودند که این بمرض آسم مبتلاست وخود قانون هم می‌گوید که مبتلای به آسم معاف است معهذا این را معاف نکرده بودند استدعا می‌کنم که دولت حاضر دراینمورد توجه مخصوص بفرمایند نسبت به امور اقتصادی هم عرایضی داشتم که وقت ندارم (احسنت)
رئیس- آقای دکتربقائی بفرمایید
دکتربقائی- آقایان محترم همینطور که دریکی ازجلسات گذشته عرض کردم وحالا هم مجبورم تکرار کنم متأسفانه دراثرجریانات اخیر مجلس یک تعصبی ازطرف اکثریت اتخاذ شده‌است که می‌ترسم خدای ناکرده بضرر مملکت تمام بشود ازآقایان محترم خواهش می‌کنم که این عرایض بنده را بدقت استماع بفرمایند ورسیدگی بفرمایند واگرقسمتهائی بنظرشان رسید که تاریک بود یامبهم بود بادلیل بیشتری دراختیارشان بگذارم ت ابه خواست خداوند یک اقدام نسنجیده‌ای نشود چند روز پیش بوسیله روزنامه‌ها اطلاع پیدا کردیم که جناب آقای نخست وزیر دعوتی ازاکثریت نمایندگان مجلس درکاخ نخست وزیری کرده‌اند البته این کار کاملاً عادی بوده‌است رئیس دولت اکثریت مجلس را دعوت کرده ایراد واعتراضی بانی قسمت نداریم ولی درآنجا راجع باین ماده واحده که ا مروز می‌خواهند بمجلس شورای ملی تقدیم کنند مذاکراتی شد هبود که بنده را وادار کرد برای اینکه وقت بیشتری برای عرض مطالب خود داشته باشم قبل از دستور مصدع آقایان محترم بشوم همانطورکه درجلسه خصوصی عرض کردم این موضوع عدم تمرکز کارها یک موضوع ظاهراً فریبنده وتا اندازه‌ای صحیح است، دردوره گذشته من چون نماینده کرمتن بودم الان هم که نماینده تهران هستم خودم را نماینده کرمان وسایر جاهای مملکت می‌دانم ومی دانم که این تمرکز کارها که ازچندین سال پیش باین صورت درمرکز درست شده خوب نیست، صحیح نیست ولی بقول شاعر عرب که گفت حفظت وشیعاً وغابت عنک اشیاء این نغمه‌ای که الان بلند شده‌است وطبق این ماده واحده بمجلس می‌آید این غیر از آن چیزی است که آرزوی تمام مردم شهرستانها ومردم شهرستانها می‌خواهند که‌ایم مرکزیت بی معنی بصورتی که امروز هست ازبین برود غیرازآنست که می‌خواهند مملکت را به دست تجزیه بدهند آقایان من صراحتاً پشت این تریبون عرض میک نم وخواهش می‌کنم این عرض مرا باگوش تعصب نشنوید عرض می‌کنم دراین ماده واحده پایه تجزیه مملکت ایران است واین موضوع سوابق بسیارطولانی داردموادی را که استناد کرد هاند ازقانون اساسی همان موادی است که ارتباط باانجمن‌های ایالتی وولایتی داردباعلاقه واقعی که نویسندگان قانون اساسی ورأی دهندگان آن دردوران اولیه مجلس باجرای قانون داشتند یک دلایلی وجودد اشت که ازابتدای امراین قسمت عملی نشد آقایان اگر بتاریخ مجلس مراجعه بفرماییید ملاحظه خواهید فرمود که گویا دراواخر دوره چهارم یک عده ازوکلا طرفدار اجرای قانون انجمنهای ایالتی وولایتی بودند درآنموقع مرحوم مشیرالدوله نخست وزیر بودند ومرحوم معاضد السلطنه تیرنیا پدر این آقای دکترحسین پیرنیا وزیرکشور بودن دایشان آمدند بکمیسیون کشوراظهار کردند که آقا ما هم می‌دانیم که این قانون هست وباید اجرا بشود ولی دروضع فعلی مملکت اجرای این قانون برخلاف مصالح مملکت تمام خواهد شد این جمله را مرحوم مشیرالدوله گفت هبودن (دکرتکیان – اینطور نیست) حالا حتماً شما بهتر می‌دانید (دکتر کیان – حتماً بهترمی‌دانم) خیر بهتر نمی‌دانید ولی ممکن است یگ چیزهائی بدانید شما که ایشان نمی‌دانستید ونمی خواستند هم بدانند وصرفه‌ای هم برای شما ندارد که وسط حرف من حرفی بزنید من وقتی عصبانی بشوم بضرر شما تمام می‌شود ویک اسراری ازدهانم بیرون می‌آید که خوب نیست (دکترکیان –اسرارچیست؟).(رئیس – آقا بشما تذکر می‌دهم) (دکترکیان – اسراررابگوئید، بنده ه ماسرارزیادی دارم که میل دارم بنده را عصبانی بکنید که بگویم)(رئیس – آقا قطع کلام نکنید هنوز قانونی نگذشته‌است این مجادله چیست) مرحو ممشیرالدوله توضیح داده بود که اگر این قانون اجرابشود دربعضی ازقسمت‌های مملکت مخصوصاً درخوزستان که درآنموقع هم شیخ خزعل بود منجر به تجزیه خوزستان خواهد شد، روی این توضیحات البته من درانموقع نبودم توضیحاتی که مرحوم مشیرالدوله داده بود آقایان نمایندگان ه مقانع شده بودند واینموضوع را ول کرد هبودند. آقایان همانطور که درجلسه خصوصی عرض کردم سیاست انگلیس مدتها است که این خواب واین نقشه را برای مادیده‌است وتا حالا بچندین عنوان بچندین رنگ وبچندین لباس همین نقشه را آورده‌است، متأسفانه این وقت کوتاهی که دراختیار بنده هست اجازه نمی‌دهد که تاریخچه یکی یکیآنرا عرض کنم اگر آقایان یک ساعت اجازه می‌دادند بنده تمام موارد آنرابعرض آقایان محترم میرساندم تا حالا بچندین لباس اینموضوع را برای مملکت ما پیش آوردند که آخرین لباسش این است که دراین چند روزه ازحلقوم بعضی ازسیاستمداران ساده لوح امریکائی‌ها همان نقشه خودشان را بیرون دادند ودلیلش را هم که آقایان ملاحظه فرموده‌اید این ذوق وشوقی است که بعضی ازخبرنگاران امریکائی می‌گویند که حکومت ایران فدرال خواهد شد، فدرالی است اینها که ملاحظه فرمودید حالا درموقع خودش بنده ایرادها وآنچه که لازم باشد دراین خصوص خواهم گفت ولی امیدوارم که دولت همانطوریکه دربیاناتشان درروزنامه‌ها فرمودند اصراری درفوریت موضوع نداشته باشند و بطرز عادی تقدیم بفرمایند وآئین نامه اش را هم ضمیمه بفرمایند تا یک صحبتهائی درمجلس گفته نشود اقلاً این صحبتها درکمیسیون گفته بشود وبرای شأن مملکت ما هم بهتر خواهد بود ولی اگراصراری کردند بنده هم مجبور خواه مبود که بعضی از اسرار را درپشت این تریبون بتمام دنیا بگویم وآنوقت آقایان نگویند که تو یک چیزهائی گفتنی که رادیوی بیگانه ازآن استفاده می‌کنید، بنده قبلاً می‌گویم که آقایان فوریت را ازاین لایحه سلب کنند بصورت لایحه عادی بدهند بنده هم عرایض خودم را درکمیسیون بکنم ولی اگر اصرار کردند که درپشت این تریبون بگویم وقبلاً هم می‌گوییم که نگوئید تو امدی اسرار را گفتی ومتشنجش کردی ولی اگر فوریت باشد بنده اجباراً پشت تریبون می‌گویم (بعضی ازنمایندگان – یک فوریت است) بنده اطلاعی ازمذاکرات شما ندارم دراینجا نوشته‌است بقید دو فوریت، باید بطور عادی بدهند (آزاد – حالا فوریتی لازم ندارد این لایحه، تمام کارهای مملکت درست شده‌است فقط همین مانده بقید این یک فوریت ودوفوریت می‌تواند تمام کارهای اصلاحی مملکت را انجام دهد!) درموقعیکه ما مخالفت بانخست وزیری تیمسار می‌کردیم برای این بود که می‌دانستیم ایشان چون نظامی هستند نمی‌توانند رعایت مقررات وقوانین را بکنند اولین نوبری که ایشان پس از رأی اعتماد گرفتند این بود که (مکی – چهار روزنامه را توقیف کردند) آقا آنها یک چیز کوچکی بود وضمناً نمی‌دانم مطابق کدام اصل روی کدام قانون روی کدام حقی ملت ایران را بورطه هلاکت کشانیدند وموافقت خودشان را بوسیله تلفن بدون صلاحدید وتصویب مجلس بانظریه امریکا نسبت بجنگ کره مخابره کرده‌اند این یک موضوعی است که من نمی‌دانم که ایشان باستناد چی اینکار را کردند درصورتیکه یک همسایه ما دوحدود سه هزار کیلومتر دوهزار کیلو متر با مامرز مشترک دارد نا دیده بگیرند وازآن طرف آقایان که آشنائی به مجله‌های خارجی دارند ملاحظه می‌فرمایند که درمجلات امریکائی‌ها وانگلیسی راجع بکمک‌های انگلیس وامریکا وکمک‌هایی که می‌خواهند بکنند (جمال امامی – ایران جزو سازمان ملل متحد است)(زنگ رئیس) این بالاخره باید بااطلاع مجلس باشد (امامی – مجلس قانون گذرانده) دومین عمل ایشان همین موضوع است که الان عرض می‌کنم اتلبته جالب توجه‌است موضوع حکومت مردم برمردم واختیار دادن شهرستاها واستاها است ولی ایشان ازابتدائی که شروع بعمل فرمو دند کم کم مجبور شدند که یک قدری پائین بیایند کما اینکه درمهمانی کاخ ییلاقی فرموده بودند (که می‌گویند ما خیال داریم بشهرستاها استقلال بدهیم ابداً اینطور نیست چیزی که هست کارمردم را باید بخودشان واگذارکرد) ولی ادای همین یک جمله باطبیعت نظامی ایشان سازگاری نداشته برای اینکه فوری اضافه می‌فرمایند (البته تهران ناظر تما م امور بوده ودستور اوامر لازم ازتهران صادرخواهد شد) آقایانی که انتخابات انجمنهای بلدی را دیده‌اند بادستورات واوامر صادره ازتهران می‌دانند معنیش چیست درحقیقت درهرصورت ودرفرمایشاتی که ایشان فرمودند تناقض‌های خیلی زیادی هست که بنده نمی‌خواهم وقت مجس را بذکر آنها بگیرم ولی یک نکته‌ای را می‌خواهم عرض کنم وآن این است که کابینه‌ای که ازابتدا معرفی شد کابینه کار وعمل تا حالا جناب ایشان ده دوازده برابر هر نخست وزیر ی که شروع بکار کرده‌است سخنرانی فرمودند چون منصور الملک، ساعد، هژیر، قوام السلطنه هیچکدام باین اندازه سخنرانی نکردند وایشان دردانشکده حقوق سخنرانی کردند برای قصاب‌ها دربلدیه درپشت رادیو واین طرف وآنطرف واین بوزرایشان سرایت کرده‌است هر وزیری در وزارت خانه خودش گاهی پشت رادیو رئیس شهربانی درپشت رادیو سخنرانی کردند وزرای دیگر که نمی‌گفتند ما عمل می‌کنیم ونمی گفتند که ما حرف نمی‌زنیم وکم حرف می‌زدند کاری نکردند ایشان که همه اش صحبت از عمل کردند وده برابر آنها حرف زدند نمی‌دانیم این بالاخره بکجا خواهد رسید وآنچه که دراصل وماهیت این لایحه ادعا می‌کنند یعنی سپردن کار مردم بدست خودشان این از روز اول مطلوب قانون اساسی ما بوده‌است ولی اینکه ایشان درابتدای نطق خودشان فرمودند (چون قسمتی از برنامه دولت شرکت دادن افراد دراداره امور زندگانی اجتماعی آنها می‌باشد لذا برای واگذاری کارهای اداری عمومی محلی بدست مردم هر محل وتغییر طرز اداره امور دردستگاه اداری دولت ازطریق تشکیل انجمنهای محلی وماده واحده وتبصره آن بمنظور انجام این امر تهیه وتقدیم می‌گردد وچون همواره اعلیحضرت همایون شاهنشاهی درانجام این امر اوامر بلیغ ومؤکدی صادر می‌فرمایند وخوشبختانه نظریات اکثریت نمایندگان محترم نیز مؤید این موضوع است ازلحاظ اهمیت فوری امر بقید یک فوریت استدعای تصویب آن را دارد) این اولاً با مقدمه نطق خودشان درهمان جلسه تناقض دارد که فرمودند خواهش می‌کنم که آقایان قبل از مطالعه ورسیدگی ئقیق نسبت بآن قضاوت نفرمایید ونسبت بفرمایش جناب آقای جمال امامی هم بهمین ترتیب که فرمودند از جمله همی نقانون اعطای اختیارات به شهرستانها وعدم مرکزیت است که دولت می‌خواهد بمجلس بدهد دولت باید قبلاً این لایحه را درمعرض مطالعه نمایندگان بگذارد وپس از این ه حلاجی شد وزمینه برای تصویب آن کاملاً فراهم کردند بمجلس تقدیم کنند بااین دومقدمه می‌بینم که آن تقاضای دوفوریت هیچ جور درنمی آید رئیس- آقای دکتربقائی وقت شما تمام شده‌است دکتربقائی – الان تمام می‌شود. واین امریک مقدمات اساسی لازم دارد یعنی واگذاری کارهای اداری عمومی محلی بدست مردم هرمحل جزدرسایه آزادی سیاسی وحسن جریان انتخابات وآزادی مطبوئعات والغای مقررات خشک وآزادی کش حکومت نظامی نباید صورت بگیرد واگر جبهه ملی برنامه خودرا درمجلس شانزدهم متکی قانون یعنی به تجدید نظر درقوانین انتخابات ومطبوعات والغای حکومت نظامی کرده وپافشاری می‌کند بدلیل این است که این مسائل ازاساسی ترین کارهای مجلس است. رئیس- آقا وقت شما تمام شد خودتان ساعت را نگاه کنید. دکتربقائی- آق ا۵ دقیقه اش را آقای دکترکیان گرفتند رئیس- شما هم درمورد سایرین این عمل را می‌کنید دکترمصدق- آقا بنده حق خودم را بایشان می‌دهم بنده چون بافوریت مخالف هستم رئیس-آن جداگانه‌است آزاد – بنده وقت خود مرابه آقای دکتربقائی می‌دهم نورالدین امامی – سومی ه مچون شب جمعه‌است بم اببخشد. رئیس – آقای اسلامی بفرمایید ساعت را هم نگاه کنید که دیگرمن نگو یم وقت گذشته اسلامی – بنده ساعتم امگا است خوب کارمی‌کند کوک می‌کنم می‌گذارم اینجا، چون عرایض من بچند قسمت تقسیم می‌شود وخیلی اهمیت دارد بنده ازآقایان محترم مخصوصاً از ارباب جراید استدعا می‌کنم چون آنها می‌خواهند درخارج منتشر کنند یک توجه مخصوصی بفرمایند ماکه دراینجا قبول نمایندگی کردیم واین شغلخطیر را بعهده گرفتیم باید مواقع لازم آن چیزهائی که بمصالح مملکت می‌دانیم بیان کنیم وهیچ ترسی وواهمه‌ای ازهیچکس نداشته باشیم مخصوصاً که صحبت ناشی ازاحساسات وطن خواهی وملت پرستی باشد حالا اگر منشاء آثاری نباشد بالاخره ما بایستی تکلیف خودمان را انجام بدهیم بنده بعد ازاین مقدمه نکته اولی که عرض می‌کنم معمای نفت است (کشاورز صدر- بازبوی نفت را بلند کردی) عرض کنم که بنده اینجا می‌خواهم باصراحت هرچه تمامتریک نکاتی را عرض کنم بادلایل کافی وشواهد تاریخی یعنی می‌خواهم عرض کنم با دالایلی که اداره دولت فخیمه بریتانیای کبیرهنوز قرارنگرفته‌است که تکلیف نفت روشن بشود (شوشتری – آقا با دولت انگلیس ما پیمانی نداریم پیمان ما باکمپانی است) بنده برای این است که عرض می‌کنم که آقایان نمایندگان توجه بفرمائید وبمسئولیت خطیریکه دراین کار دارید وملت ایران هم از این سیاستهای ضد ونقیض وازاین معماها لاینحل ومشکل مطلع بشوند اگرنظر آقایان باشد درجنگ اخیر موقعیکه امریکا بانگلستان کمک مالی واقتصاد ی می‌کرد دوقرار گذاشتند یکی آنکه جزائری ازانگلستان بامریکا واگذار شد یکی هم اینکه ازنفت دنیا با شرکت ونظر یکدیگر استفاد هببرند (شوشتری – راجع بنفت خودشان نه نفت دنیا) آقایان که اطلاع دارند روزنامه خوانده‌اند می‌دانند واطلاع دارند وسرشان برای کارسیاست دردمی‌کند می‌دانند که نوشته‌اند (نفت دنیا) (شوشتری- حق ندارند) ولی بعد ازخاتمه جنگ بطریق نامرئی ازاین قراریکه گذاشته‌اند شانه خالی کردند نمونه‌های زیادی که هست بنده برای اطلاع آقایان یک موردش را عرض می‌کنم قضیه جنجالی که درعربستان سعودی شد وطالب یزدی، کودتای کشور سوریه واقاریر صریحه‌ای که در مجلس دوره ۱۵ بعمل آمد راجع بنفت ایران که گفتند ما نفت ایران را به اکراه و اجباراین جور کردیم البته برای این است که گفت هشود که نفت ایران هنوز مورد نزاع ومورد اختلاف است ما چه چیز را با شما همکاری کنیم چکار کنیم منتهی چوبش را ماباید بخوریم گرفتاریش را تاابد بکشیم دلیل دیگر که بنده می‌خواهم بگویم که نمی‌خواهند حل بشود ومی خواهند بدست ما حل کنند این است که ۸ ماه ۹ ماه بود که نمایندگان انگلستان بانمایندگان ایران مشغول مذاکره بودند وحال اینکه بزرگترین قراردادها وبزرگترین معاملات ممکن بود درظرف دوماه تمام بشود این موضوع را اینقدر طول دادند تا این که چهار روز داشتیم بخاتمه دوره مجلس آنرا آوردند درمجلس این معلوم بود تصویب نمی‌شود وروحبه مجلس هم طوری بود که البته حیلی ازآقایان فداکاری کردند خوب روی حس وطن پرستی برای اینکه آندفعه عرض کردم اگرتصویب کنند که ملت لعن می‌کنند اگرتصویب نکنند چه بکنند؟ آن روزها یک عدهای ازنمایندگان روس حس وطنخواهی جداً ایستادگی کردند وفداکاری کردند آن ازبین رفت حالابنده نمی‌دانم این مسئله استنباط شخصی است ومطالعاتی است که بنده دارم بنده خیال می‌کنم که هنوزهم نمی‌خواهند اینکار حل بشود ورد بشود یاقبول بشود وم ننمی‌دانم که آقایان نمایندگان ودولت دراین باره چکارخواهند کرد وآقای دولت جدید چکارمی‌خواهند بکنند بنده نمی‌دانم من وظیفه خودم می‌دانم که این حرف را بزنم (آزاد – بای دقرارداد لغو بشود) باید تکلیف آن معبن بشود عرض کنم مطلب دیگر دراین است بنده یکماه قبل ازاینکه درمجلس شورایملی ویادرمجلس سنا یادرروزنامه‌ها مذاکراتی داده بشود اینجا بنده مطلبی گفتم واشاره کردم ببیانیه‌ای که جان وایلی سفیرکبیر سابق امریکا درایران وقتیکه رفته بود بامریکا یک نامه داد بکنگره دران نامه بهیچوجه من الوجوه ذکری ازکمکهای مالی نبوده بنده آن نامه را آوردم اینجا بخوانم آقایان گفتند که دراین نامه کمک مالی هست بنده دیگرنخوانم آنوقت بنده عرض کردم که تا وقتی کمک اقتصادی ومالی بما نشود کمک نظامی بهیچوجه من الوجوه یک پول ارزش ندارد (صحیح است) حالا هم عرض می‌کنم آن حرفی که بنده یکماه قبل عرض کردم صحیح است وبازتکرارمی‌کنم ودر مصاحبه‌ای که سفیرجدید کرده‌است گفت هاست ماراجع بکمک مالی واقتصادی مشغول مطالعه هستم اگرمشغول مطالع ههستند دیگر هرروز یکدسته مستشاران مشاوری که می‌آورند مستشاران مشاوری که اینجا دعوت می‌کنند بعناوین مختلف می‌آورند وششصد هزار دلار این را مال ۳ ماه پیش است تفصیلش را نمی‌دانم ششصد هزار دلارمخارج مستشاران کرده‌اند که سوارطیاره شدند ورفتند سیستان وبرگشتند ویک پروژه دادند (نورالدین امامی – راوی ابو هریره بوده) منظور بنده اینستکه بنده بنام یکفرد ایرانی وبنام یک نماینده مجلس درپشت این تریبون ودراین مرجع رسمی بدولت امریکا خطاب می‌کنم ومی گویم که اگرکمک مالی وکمک اقتصادی نشود کمک نظامی یک پول ارزش نخواهد داشت (آشتیانی زاده – صحیح است) عرض دیگرم راجع باین لایحه‌ای است که امروز دولت جدیدباقید دوفوریت می‌خواهد تقدیم کند البته همه آقایان همیشه از تمرکز کارها که درمرکز تمرکز پیدا کرده وبشهرستانها نپرداخته شکایت دارند این لایحه را بنده نوز آئین نامه اش را نخوانده‌ام البته اگر مخالف قانو ننباشد وواقعاً دادن کارهابدست مردم باشد بنده هم رأی خواهم داد ولی بنده همانطوریکه مکرر دراینجا عرض کرده‌ام تنها چیزی که هم هلازم دارند جناب آقای رزم آرا ایجاد کار است بنده خاطرم می‌آید که یکروز۶ماه ۷ ماه قبل خدمت سرکاربودم صحبت ازاوضاع مملکت بود ونقشه ایران نیزجلو سرکاربود فرمودید ه چه عیب دارد ازشمال به خلیج فارس وازاینطرف هم ازمشرق بمغرب یک حطی کشیده شود این یک نمونه‌ای بود ازافکار شما که می‌بایستی برای این مردم ایجاد کار کردواین یکی ازچیزهائی بود که بنده را وادار کردبشما رأی دادم چون فکرکردم که شما اول برای مردم ایجاد کارخواهید کرد وحقیقتاً ه ماول برای مردم کارکرد همانطوریکه آقای دکترجلالی فرمودند مردم هرروزبرای کار بادارات مراجعه می‌کنند استخدام هم که ممنوع است اینها عمله هم نیستندتحصیل کرده‌اند وخویند ولی چکارباید بکنیم کاری برای اینها نیست بنده فکرمی‌کنم که اگر بخمین طریق پیش برود ودرمملکت فقط عنوان کارخدمت اداری باشد وهرسالی که جلو می‌رود ۲هزارنفر۳ هزارنفر فارغ التحصیل داشته باشیم ۲۰ سال دیگرنمی‌دانم وضع ادارات چه می‌شود باید ایجاد کارکرد واینکارراهم باید طوری عنوان داشته باشد که درردیف وشأن کارهای دولتی باشد درامریکا چکار کردند آنطوریکه بنده درکتب تاریخ جغرافی وغیره خوانده‌ام درامریکا دولت بمردم ۵ هکتار زمین می‌دهد پول می‌دهد تا زراعت کنند ویا بروند ومعدنی کشف واستخراج کنند وآن معدن هم مال آنها باشد. برای تصویب این لایحه دولت مارأی می‌دهیم ولی یک توهماتی هست بنده هم فکر می‌کنم که این لایحه را باید خواند واصلاح کرد تارفع نگرانی ازآقایان بشود اما ما وقتیکه پول نداریم درشهرستانها چه می‌توانیم بکنیم؟درشهرستانها باید پول باشد که ۵ مدرسه ۶ مدرسه بشود بعضی ازشهرستانها اصلاً پول ندارند وشاید در آمدشان به یک دهم خرجشان نمی‌رسد وازمرکز واستانهای دیگربآنها کمک می‌شود (رئیس- آقای اسلامی یکربع شما تمام شد) نخیربساعت بنده ۵ دقیقه دیگرمانده‌است بنده عقیده‌ام اینست که یک قانون عمرانی که درسال ۱۳۱۶ تصویب شده بود ومادردانشکده حقوق آنراتئوری وار خوانده‌ایم وعقیده دارم که قانون بسیارخوبی است وبایستی بای نقانون توجه بکنید قانون بسیارخوبی است وخیلی ازچیزهائی را که دولت درنظردارد بدست مردم بسپارد دربردارد بنده فقط منفی بافی نمی‌کنم ویک راه مختصری که فعلاً بنظرم رسیده که هرچه زودتر می‌شود برای مردم تولید کارکرد اینستکه درسهمیه صادراتی که اگربنظر آقایان رسیده باشد ما سالی ۸۰ میلیون بابت قماش و۱۳۰ میلیون پول بابت شکر می‌فرستیم بخارج این چیزی است که درسهمیه قید شده وآنچه که خارج از سهمیه‌است من عرض نمی‌کنم وآنرا بحساب نمی‌آورم جمع این دو مبلغ می‌شود ۲۱۰ میلیون تومان بنده با یکی از کارشناسان اقتصادی که روی فکر خودش الان میلیونر است وفقط با فکر خودش کار می‌کند صحبت کردم (دکتر کاسمی – ایرانی است یاخارجی؟) ایرانی است می‌گفت ما با ۶ تا ۱۰ میلیون می‌توانیم چند کارخانه وارد کنیم که اصلاً پولمان هم بخارج نرود واین بیکارها هم مشغول کار شوند اصلاً دولتها بهیچوجه باین قسمتهای اساسی توجه نمی‌کنند فقط کارها یک تشریفات اداری ونقل وانتقال است که یکی بیاید ودیگری برود آقایان این مسائل مهم است اینرا باید مورد توجه قرارداد بایداول فکر کرد که پول ما از مملکت خارج نشود این یک موضوعی است که دولت می‌تواند انجام دهد باپول یکسال می‌شود ۱۰ کارخانه وارد کرد بنده دراین مسافرت ۴ یا ۵ روزه‌ای که به رامسر کردم یک چیزی راجع باین برنامه هفت ساله که همانطوریکه بارها عرض کردم من آنرا مال مملکت ایران نمی‌دانم چون جز دزدی کار دیگری نمی‌کند حالا یک چیزی که خودم ازاین برنامه هفت ساله که همانطوریکه بارها عرض کردم من آنرا مال مملکت ایرا ن نمی‌دانم چون جز دزدی کار دیگری نمی‌کند حالا یک چیزی که خودم ازاین برنامه دیده‌ام عرض می‌کنم این دیگر جای انکار ندارد یک اداره چای بود درشمال چای آنجا را نخریده یکعده کارمند هم داشت که ۱۲۰ یا ۱۳۰ تومان حقوق به آنها می‌داد بومی هم بودند وبا آن ۱۲۰ تومان عائله شانرا اداره می‌کردند آقای نخست وزیر توجه بفرمایید سازمان برنامه بحرف کسی گوش نمی‌دهد بحرف وزراء که گوشش بدهکار نیست نمایندگان که بجای خودشان بنده کاری درسازمان نداشتم والا اگر اگر کاری می‌داشتم همین کاررا می‌کنم ولی تا حالا یکسال است که تشکیل شده من به آنجا نرفته‌ام در سازمان آمدند وشرکت چای درست کردند والبته عدهای هم که شاید حسن نیت داشتند بلافاصله رفتند آنجا و۵ یا ۶ نفر کارگر بیچاره‌ای که کار می‌کردند وحقوق ناچیزی می‌گرفتند بیرون کردند وبجای آنها ۵ یا ۶ نفر ارمنی را بماهی ۲۵۰۰ تومان ۲۲۰۰ تومان ۲۳۰۰ تومان استخدام کردند وبلافاصله ۵۰ جیپ خریدند ۱۰۰ کامیون اجاره کردند والان هم عرض می‌کنم که چائی که این شرکت برای دولت حاصل خواهد کرد ده مقابل قیمتی است که بایستی تهیه بشود کار اداره چای سابق هم خیلی بد بود برای اینکه تمام حصول شمال درسال ۳۰۰۰ تن بود از ۷۰۰۰ تن هم بیشتر خریده می‌شد اینرا هم عرض کنم در این چند روزه تعطیل مجلس بنده مسافرتی به رامسر کردم نتوانستم سایر جاهای مازندران بروم در آنجا از وضع این کار گرانی که از خدمت خارج کرده‌اند اطلاع پیدا کردم ورئیس آنجا را خواستم ملاقات کنم نبود گفتند رفته‌است پلدژ واز قراریکه شنیدم آن مستخدمین بوزارت دارائی هم شکایت کرده‌اند وبعد شنیدم که آقای وزیر دارائی به نخست وزیر سابق کاغذ نوشته‌اند که آقا چرا اینکار را کرده‌اند منظور از سازمان برنامه اینستکه کارگران را مشغول کار بکنند چرا اینها را بیرون کرده‌اند وبیکارشان می‌کنید عرض دیگر بنده راجع به چای خارجه‌است که شنیدم یک باندی تشکیل شده ومی‌خواهند ۱۲ میلیون استفاده کنند وهمانطوریکه به آقای نخست وزیر شفاهاً عرض کردم خواهشمندم توجه بفرمایید جلو این سوء استفاده‌ها را بگیرند این چای هم واقعاً معمائی شده‌است
–تقدیم یک فقره لایحه بوسیله آقای نخست وزیر بقید یک فوریت تصویب فوریت آن
ویرایش۴ –تقدیم یک فقره لایحه بوسیله آقای نخست وزیر بقید یک فوریت تصویب فوریت آن
رئیس – وارد دستور می‌شویم آقای نخست وزیر بفرمایید
دکترمصدق – بافوریت لایحه مخالفم
آشتیانی زاده – بافوریت مخالفم
دکتربقائی- بافوریت مخالفم
نخست وزیر- دراینجا آقایان وکلاء مطالبی فرمودند راجع به بیکاری وتهیه کار برای بیکاران راجع بفقر وفاقه عمومی اگر دقت کنیم این اقدامات همیشه مقدور وممکن است ولی دست زدن به این قبیل اقدامات تا وقتیکه سازمانی وجود نداشته باشد ممکن نیست سال گذشته درنتیجه وضع نا گوار آذربایجان ملاحظه فرمودید که چه قسم مردم رو بتهران آوردند وجمعیت زیادی دیدیدکه هر روز تهران وارد می‌شدند متصدیان امر همه با حسن نظر وعلاقمندی کوشیدند برای اینکه مردم را از این بدبختی نجات بدهند اقدام هم کردند ولی اگر ملاحظه کنید مخارجی که شده ونتایجی که حاصل شده خواهید دید که مخارج بسیار است ونتایجی که حاصل شده صفر است چرا چون سازمانی وجود نداشت مردمی که از مراغه یاسایر شهر ستانهای آذربایجان بدلیل استیصال روی بتهران می‌آوردند دراینجا درتهران مجبور بودند اینها را درکرج جمع آوری بکنند درکرج چه کر دند جز اینکه روزی چندتا نان بایشان بدهند بامقداری پول ولی از آنها کاری نخواهند بعداً هم بعد از مدتی بفکر این افتادند که ازاینها استفاده کنند عدهای از آنها براهسازی واداشتند ولی آنها کی بودند عدهای کشاورز بودند وعدهای هم اشخاصی بودند که دارای اوضاع حسابی بوده‌اند سال گذشته اگر آذربایجان بواسطه بدی اوضاع واحوال هوا وضعیتش بدبود سال آینده شاید دراثر نبودن کشاورز دارای زراعت نباشد در صورتیکه تردید نداشت که اشخاص باحسن نظر کار می‌کردند اعتبارات دولت صرف شد مجاهدت شد ولی نتیجه تقریباً صفر بود پس امروز برای هر کاری وهرقدم اصلاحی که می‌خواهیم برداریم باید سازمانی بوجود بیاورید که آنسازمان قدرت اجرای نظریات اصلاحی شما را داشته باشد با وضع کنونی با طرز تمدنی که ماداریم امروزشما همه حسن نیت دارید ولی نمی‌شود فکر کرد که در نقاط دور افتاده مملکت اوضاع چگونه‌است من حدس نمی‌زنم که کسی پیدا بشود که بخواهد افراد کشور ومردم ایران در آن وضع بدبسر ببرند ودریک وضع نامطلوب بگذرانند وبافقر وفاقه دست گریبان باشند وبرای همین بود که موقعیکه افتخار تشکیل دولت به اینجانب واگذار شد باهمکاران خودم اولین نکته‌ای که مورد دقت قرار دادیم این بود که برای رهائی مردم از بدبختی طرحهائی تنظیم بشود تا شاید برای اینکار ۲ طرح تهیه شد که طرح اول از نقطه نظر اداری بود وطرح دوم از نظر اقتصادی طرح اول طرحی است که الان تقدیم جناب آقای رئیس مجلس خواهم کرد و تقاضا دارم که مورد توجه قرار بدهند یعنی تا وقتیکه این طرح مورد دقت وتوجه قرار نگیرد نمی‌شود طرح اقتصادی را در دستور قرار داد نگیرد نمی‌شود طرح اقتصادی را دردستور قرارداد چون تا وقتی سازمانی نیست هر تصرفی وهر اقدامی بشود هیچ نتیجه‌ای جز اتلاف پول وازبین بردن سرمایه این مملکت نتیجه دیگری ندارد لذا بنده تقاضا دارم از آقایانی که علاقه دارند که ازاین رسیدگی فرمایند وآنرا درست کنند آن روزیکه سازمان کشور روی پایه اساسی ودقیقی قرار گرفت آنروز می‌توانیم مطمئن شویم که اگر یک شاهی یا میلیونها تومان درشهرستانها خرج کنید آن پول بهدر نرفته وبالاخره بیمصرف نخواهد ماند پس بنده تقاضا دارم که مخصوصاً نسبت باین موضوع توجه خاصی مبذول بفرمایید تا بنده وهمکارانم بتوانیم دراجرای نظریات آقایان نمایندگان وبرای جلوگیری ازوضع بد کنونی اقدام کرده مردم را ازاین وضع کنونی نجات بدهیم وافکار آقااین را انجام بدهیم.
رئیس- لایحه قرائت می‌شود (ماده واحده لایحه بشرح زیرقرائت شد)
ماده واحده – بدستور اصول – ۹۰ – ۹۱ ۹۲ و۹۳ متمم قانون اساسی ازاین تاریخ آن قسمت ازامور اجتماعی که با منافع عمومی محلی مردم کشور ارتباط داردوتوسط انجمنهای محلی که درهریک ازواحدهای موجود کشور تشکیل می‌شود اقدام واداره خواهد شد
تبصره – سازمان اداری هریک از استانها وشهرستانها، بخشها ودهستانها و شهرها دهات وطرز انتخابات وتشکیل انجمنها وشرایط انتخاب کنندگان وانتخاب شوندگان ووظایف انجمن وچگونگی انجام آنها و طریقه انتخاب استانداران فرمانداران وکلیه مذمورین محلی ودولتی وجزئیات دیگربموجب آئین نامه‌ای که بتصویب کمیسیون مربوطه می‌رسد اجرا خواهد شد ازتاریخ نشرآگهی انتخابات انجمنهای شهرداری موجود منحل و وزارت کشور قائم مقام انجمنها خواهدبود رئیس- فوریت لایحه مطرح است آقای دکتر مصدق بفرمایید دکترمصدق – طرحی که آقای سپهبد رزم آرا بمجلس آورده‌اند طرح تجزیه ایران است اگر آقایان اجازه می‌دهند که من فوریت این لایحه این مطلب را ثابت بکنم بنده عرایض خودم را عرض می‌کنم اگر اجازه نمی‌دهندو می‌فرمایند که آقای رئیس بعد از ۱۵ دقیقه زنگ خودشان را بکشند ونگذارند من صحبت کنم ونظامنامه بخواهید محتاج نیست که من شروع بکنم وبواسطه زنگ رئیس این تریبون را ترک کنم از آقایان نمایندگان من سؤال می‌کنم که بمن این حق را می‌دهند که تا آخر از این طرحی که برای تجزیه ایران بدست این مرد تهیه شده عرایض خودم را عرض کنم اگر اجازه نمی‌دهید مرخص شوم (رئیس – این لایحه که تقدیم شده با یک فوریت است ودوفوریت ندارد) آنها اصلاً فوریت لازم ندارد بنده اجازه خواسته‌ام شما اجازه ندهید (وباحالت تأثر ناطق ادامه داد) امروز که روز تجزیه ایرانست اگرحرف نزنم بایدبروم درخانه بمیرم نمی‌توانم تحمل کنم ایران تجزیه شود ومن سکوت کنم (جمعی ازنمایندگان – مانعی ندارد بفرمایید) آقای زنگ را نمی‌کشید؟(رئیس- البته بااجازه مجلس بفرمایید) من آقایان تا ۲ ساعت بعدازظهر ازاین ماده واحده اطلاع نداشتم دیروز گرفتار بودم وپذیرائی داشتم دوساعت بعداز ظهر این ماده واحده را خواندم وخواستم نطق خودم را تهیه کنم خانواده‌ام گفت برو راحت کن گفتم کجا راحت کنم؟ من چطورمی‌توانم راحت کنم من کی می‌توانم راحت کنم من باید ت اساعت آخرتا جان دربدن د ارم ازوطنم دفاع کنم امروز شروع بنوشتن نطقم کردم دیشب هم گرفتار جلسه جبهه ملی شدم درآنجا هم یک پیشامدی رخ داد وان این بود که این آقای حاضر(اشاره بنخست وزیر) یکی ازاعضای مارادعوت کرده بودند که استانداربشود وپنج هزارتومان بایشان حقوق بدهند تا از خط مستقیم منحرفش کنند وقتیکه آقا آمد درجلسه دیشب جبهه ملی این را گفت گفتم آقا تو یکعمربه نیکنامی خدمت کرده‌ای حالا می‌خواهی انتحارسیاسی بکنی مرده شوی این پولی را ببرد که بتو می‌دهند تو ازگرسنگی بمیری بهترازاین است که این پول را ازدست این اشخاص بگیری این کارراقبول نکن گفت من درشرکت لوله الکساندرکیپ هستم اگراین کاررانکنم این آقا مرا ازآنجا خارج می‌کند وامرم نمی‌گذارد گفتم وقتی این آقا ترا ازآنجا خارج کرد یک عدهای هستند که زندگی ترا تذمین کنند بیا ودراین میانه نام نیک را ازدست نده این هم گرفتاری دیشب جبهه ملی بود که عرض کردم حالا که آقااین بمن اجازه داده‌اند که عرایض خودم راعرض کنم شما را بخدا قسم می‌دهم شما را بهمان قرآن که دراینجا به آن سوگند خورده‌اید قسم می‌دهم که خوب توجه کنید اگرعرایض من بصلاح مملکت است شما نباید بواسطه یک چیز هائی از صلاح مملکت بگذرید وباید با من همراهی کنید که این فوریت تصویب نشود مادر مملکت خیلی کارهای ضروری ترا از این داریم مگر مملکت اصلاحش به سازمان است که این آقا می‌گوید تا سازمان آن درست نشود من کار نمی‌توانم بکنم مملکت اصلاحش به سازمان است که این آقا می‌گوید تا سازمان آن درست نشود من کار نمی‌توانم بکنم مملکت اصلاحش به مجازات و ومکافات است آنروزیکه به این آقا گفتم من اگر دعوت بشوم بیایم دروزارت جنگ میلیونها دزدی را ثابت می‌کنم اگر راست می‌گفت، اگرپاک بود می‌بایست یک چنین لایحه‌ای را می‌آورد بمجلس ومی گفت مجلس شورای ملی این دکترمصدق را مأمور کنید بیاید بحساب من رسیدگی بکند من اگر نرفتم بحساب آقا رسیدگی نمی‌کردم آقا را محکوم نمی‌کردم آقا هم بیایند درمجلس بعنوان اتهام بنده را تعقیب قانونی بکنند راهش این است اگرشما می‌خواستید اصلاح بکنید آنروز که من گفتم آن روز که من مدعی شدم موافقت می‌کردید منفی بافی؟ من منفی بافم بمن برای اینکه کاراصلاح نشود کار رجوع نمی‌کنند، من منفی بافم من دراین مجلس گفتم یک کمیسیون پنج نفری انتخاتب بشوند یکی ازآنها هم من باشم بروم وآن دویست میلیونی که درتحت نظارت این مرد خرج می‌شود ودربرنامه خرج میشو ددرسیدگی بکنم آن روز روزی است که شما می‌توانید دراین مملکت اصلاحات بکیند والا شما بیایید این آدمی که درفلان اداره‌است بردارید وسریک کار دیگری بگذارید چون باشما دوستی داردچون باشما ارتباط دارد می‌خواهید بااین کارها مملکت را درست بکنید؟ این حرفها را مردم ایران خیلی شنید هاند وازشما قبول نمی‌کنند. قبلاً لازم است عرض کنم که سابقه بدی بین این جانب وآقای سپهبد رزم ارا نبوده وفقط بعد ازقتل هژیر که حکومت نظامی مراازتهران تبعید وچهار نفرازآقایان همکارانم را درشهربانی بازداشت نمود چنین گفته شد پیشنهاد حکومت نظامی بدولت برطبق نظریات آقای سپهبد رزم آرا بوده‌است. خاطردارم که روزی بامرحوم تیمورتاش صحبت در میان بود گفت اعلیحضرت از مخالفت شما در مجلس بادکتر می‌لیسیوبسیار خوشوقت وکمال رضایت دارند ومن ازایشان خواهش کردم این مطلب را برای دیگری نقل نکنید خندیدوگفت آیا ما آنقدر منفوریم که استحضار مردم ازرضایت ما ضرری متوجه شما نماید. حال لازم است عرض کنم که این تبعید وباز داشت برای ما ضرر نکرد زیرا آنقدر خسته بودم که بعد از ۴۲ روز استراحت وقتی حکومت نظامی تصمیم گرفت مأمورین کارگاهی بشهر احضار شوند خواهش کردم بازمدتی بمانند تا بیشتر استراحت نمایم. ونتیجه دیگر این بود که مردم بیشتر متوجه ما شدند ودر نوبت دوم انتخابات تهران بما بیشتر رأی داده‌اند برفرض اینکه این تبعید وباز داشت برای ما ضرر کرده بود من آنکسی نیستم که ازمصالح مملکت روی این چیزها بگذارم. وقتیکه که شهرت پیدا کرد سپهبد می‌خواهد دیکتاتور بشود خواستم آنچه خیر مملکت بود تلفنی بایشان بگویم وچون خانه نبودند وبطوریکه در زمان ملاقات اظهار کردند تلفن من بایشان نرسید ومنظور من عملی نشد این بود که نظریات خودرا جلسه ۴ و ۲۳ خرداد مجلس شورایملی راجع بزمامداری ایشان بعرض عامه رسانیدم ولی بعد از بیاناتم در مجلس یکی از آقایان نمایندگان از من تقاضای وقت ملاقات نمود که پنجشنبه اول تیر دست داد وقرار شد روز جمعه در شهر بمانم وآقای سپهبد مرا در منزل ملاقات نمایند این ملاقات بعمل آمد وچون معلوم نشده بود که مذاکرات ماباید مستور بماند یافاش شود با تلفنسؤال کردم جواب دادند افشاء نشود ودر آخر گفتند (من خودرا دراختیار شما می‌گذارم) ازاین بیان چنین استنباط نمودم که ملاقات ما بی نتیجه نبوده‌است ولی طولی نکشید که نخست وزیر شدند واکنون معلوم نیست که من در اختیار سپهبد واقع شده‌ام یاایشان در اختیار من. بدیهی است که چون قرار شد مذاکرات ما فاش نشود مقتضی نیست تمام آنچه ما گفته‌ایم اظهار نمایم وفقط قناعت می‌کنم باینکه عرض کنم ایشان گفتند (غیرازمن کسی نیست که بتواند امروز اصلاحاتی بکند) ومن هم درجواب گفتم (وای بحال مملکتی که مصلح آن منحصر بفرد باشد چنانچه این مصلح رفت تکلیف مردم چه می‌شود) بالاخره ایشان نخست وزیر شدند واکثریت مجلس شورایملی هم ببرنامه دولت رأی داد واین رأی هم یکی ازهمان دوسه رأیست که دربعضی ادوارتقنینیه نمایندگان داده‌اند. توضیح انکه بعد از دوره دوم تقنینیه که دخالت بیگانگان را انتخابات ایران دوبشدت گذاشت معمول آن بود که متولی‌های مجلس یعنی آن نمایندگانی که مجری سیاست بیگانگان می‌شدند خانه وکلای تازه وارد رفته وبعد ازتبریک وتهنیت سؤال می‌کردند که صاحب خانه برای دوره بعد هم داوطلب نمایندگی هست یانیست البته صاحب خانه ولو درتحت لفافه هم بود ازداوطلبی امتناع نمی‌کرد ومتولیان هم می‌گفتند اهل محل غیراز شما کسی را ندارند وچون شما نمی‌توانید شخصاً برای خود کار بکیند اینکار بعهده ما که شما را باز برای دوره بعد انتخاب کنند ما هم ازشما تقاضائی داریم اگردرجریان این دوره نیازمند بدو سه رأی شدیم ازما مضایقه نکنید ومارابکمک خود امیدوار نمایید واین دوسه رأی وقتی تقاضا می‌شد که قضیه سیاسی بزرگی درپیش بیاید. ولی بعد ازکودتا که دولت قوی شد دیگر تقاضای دوسه رأی موردنداشت وهرلایحه که دولت پیشنهاد می‌نمود ازمجلس می‌گذشت وچنانچه کسی مخالفت می‌کرد نامش درلیست مردودین نوشته می‌شد که دردوره بعد اورا انتخاب ننمایند. معروف است که روزی شاه فقید بیکی ازنمایندگان دوره ششم تقنینیه که بلایحه راه‌آهن رأی نداده فرموده بود (بلایحه دولت چرا رأی ندادی) وآن نماینده عرض کرده بود قربان (ما وکلا که نمی‌توانیم در پیشگاه قبله عالم مدعی نمایندگی ملت بشویم شرح قضیه این است وقتی این قبیل لوایح بمجلس می‌آید اگرکسی درآن صحبتی نکند وتوضیحاتی ندهد ومجلس رأی بدهد برفرض اینکه بما ایراد کنند می‌گویم ببخشید اشتباه کرده‌ایم ولی وقتیکه درمجلس اشخاص توضیحات بدهند وعیب ونقص لوایح را بگویند اگرما رأی بدهیم مردم بما چه حواهند گفت خوب است قبله عالم اول مجلس را منظم فرمایند که حرف وصدا ازکسی لند نشود انوقت هرچه ازاین قبیل لوایح بیاورند چاکران غیر ازاطاعت تکلیفی نداریم. این مذاکرات سبب شد که ازدوره هفتم ببعد وکلای تهران را هم دولت انتخاب کند وعدم آزادی انتخابات تهران زمینه را برای تصویب لایحه تمدید امتیاز نفت طوری فراهم کند که بعضی آلت فعل بشوند ودرمجلس هم حتی یکنفر مخالفت نکند ومجلس لایحه را دریک جلسه تصویب نماید. ولی امروز احتیاج باین حرفها نیست چونکه عد هزیادی ازنمایندگان آنقدر گرفتارند که باهرموضوعی که پای خارجی درآن باشد ناچارند موافقت کنند وعدم موافقت سبب خواهد شد که پرونده‌های آنها سیر قانونی خودرابکند واگرتصادفاً هم موضوعی پیش آمد که نفع مملکت وخود نمایندگان درتصویب آن باشد مثل طرح پیشنهادی اینجانب راجع بتفسیر اصل ۴۸ مجلس مؤسسان قلابی ضررهائی که ازجریان پرونده متوجه آنها می‌شود بقدری بزرگ باشد که بامنافع موضوعی که درنفع ایران ونمایندگان است قابل مقایسه نباشد وازنفع مشترک برای ضرر احتمالی صرفنظر نمایند. واما مخالفت من بانقشه خود مختاری من هیچوقت نگفته‌ام ونمی گویم شهردار هرشهری را مردم خو دانتخاب نکنند زیرا ترتیبی که تاکنون بوده سبب شده که شهردار بافکارمردم توجه نکند وباپشتیبانی بعضی ازنمایندگان شهردار کسی بشود که مردم اورا نخواهند ویااینکه درقانون انجمنهای ایالتی وولایتی دئرا اول تقنینیه تجدیدنظر نشود ودرهراستان انجمنهای نامبرده تشکیل نشوند ولی باتشکیل دولتهای خودمختاری سبب خواهد شد که بعد وطن عزیز ما بدولتهای کوچک تجزیه شود. من شنیده‌ام که نقشه این خودمختاری را چندی قبل یکی ازدول سرمایه داری باعلیحضرت همایون شاهنشاه پیشنهاد کرده‌است وچون شاهنشاه وطنپرست باآن موافقت نفرموده‌اند این دولت روی کارآمده‌است که کورکورانه مقصود دول سرمایه داری را انجام نماید. ای مرگ برافسرانی که باید درراه حیات ومصالح ایران کشته شوند اکنون مجری این نقشه شده ومی خواهند نام ایران را ازصفحه تاریخ معدوم نمایند چون جناب آقای دکترهاری گریدی سفیرکبیر آمریکا درپاسخ آقایان مدیران جراید جبهه ملی اظهارنموده‌اند که (دولت امریکا نه تنها درایران بلکه درهیچ کشور دیگر مداخله نکرده ونمایندگان سیاسی امریکا درتمام کشورها موظفند بادولتهائی که سرکار هستند کارکنند) نقل ازاطلاعات شماره ۷۲۶۸ خوب است تکذیب کنند نه سفیر سابق ون ههیچیک از منتسبین سفارت امریکا بااعلیحضرت همایون شاهنشاهی درابن باب مذاکراتی نکرده‌اند وقبل ازتشکیل دول ترزم ارا هم باسپهبد رزم ارا ازطرف سفارت مذاکراتی نشده‌است. آنهائی که تاریخ دیده‌اند می‌دانند که دول خود مختار امروز دولی نیستند که ابتدا دولت واحد وقائل بمرکزیت بوده وبعد روی مصالح مملکت آنها قائل بعدم مرکزیت بود وخودرا بصورت فعلی در آورند بلکه اول دولتهای کوچکی بوده‌اند که ضعیف وناتوان بوده وبواسطه اتحاد وتجمع قوا خواسته‌اند بهتر از منافع خود دفاع نمایند و آن دولتهائی که اصلاً دولت واحد وقائل بمرکزیت بوده وبعداً خود مختار شده‌اند علل دیگری درکاربوده که هریک جداگانه شرح داده می‌شود یااین بوده‌است که بعضی از مللی که اززبان ویا نژادشان با دولت اصلی مختلف بوده احساسات ملی وآزادی وسوء رفتار دولت اصلی سبب شده‌است که آنها دعوی خود مختاری کنند وپس از تهیه زمینه خودرا از دولت اصلی جدا نمایند. ویااینکه چون دول استعماری از یک دولت واحد وقائل بمرکزیت ونسبتاً قوی نمی‌توانسته‌اند سوء استفاده کنند اسبابی فراهم کرده‌اند که دولت اصلی بدول کوچک تقسیم شود وهریک از قسمتهای آن را تحت الحمایه ویامنطقه نفوذ خود قرار دهند وامثله ذیل حقیقت این بیان را تأیید می‌نماید
دول کوچکی که متحد شده‌اند برای اینکه آزادی خودرا بهتر حفظ کنند
- – سوئیس که اتحاد سه کانتون: اوری – شویز- اونترالد درسال ۱۲۹۱ میلادی پس از آن الحاق تدریجی ۱۹ کانتون دیگر بآنها دولت فعلی سوئیس را بوجود آورده‌است وبااین که ملت سوئیس دارای ۳ زبان رسمی یعنی آلمانی فرانسوی – ایتالیائیست از نژاد مختلف تشکیل شده سعی آن دولت همیشه این بوده‌است که بوسیله وضع قوانین واحد وواجب الاجرا درتمام مملکت اتحاد ومرکزیت خودرا تقویت کند
- – آلمان – اتحاد دول ژرمتانیک: کونفدراسیون ژرمانیک سبب شد که آنها در سال ۱۸۷۰ وحدت ملی خود را اعلان نمایند
- – ایطالی روی اصل تجمع تجمع قوا بود که از سال ۱۸۵۹ تا ۱۸۷۰ میلادی تمام دول کوچکی که در شبه جزیره ایتالیا بودند سلطنت ویکتوریا امانوئل پادشاه ساردین واقع شدند مللی که از دولت اصلی خود مختاری گرفته وبعد خودرا از آن جدا کرده‌اند
۱ صربی – که در سال ۱۳۸۹ میلادی تحت سلطه ترکیه قرار گرفته بود ودر سال ۱۸۱۵ خود مختار شد ودر کنگره برلن سال ۱۸۷۸ میلادی استقلال آن شناخته شد
۲رومانی – که سال ۱۸۶۱ ازترکیه خود مختاری گرفت وکنگره برلن استقلال آنراتصدیق کرد.
۳بلغاری- که درهمان کنگره خود مختار شناخته شده بود ودرسال ۱۹۰۸ میلادی استقلال خودرا بدست آورد
۴یونان – که تحت سلطه ترکیه بود وپس ازجنگهای بسیار در۱۸۳۰ میلادی کنفرانس لندن استقلال اوراشناخت
دولی که درنتیجه عهد نامه وجنگ تحت منطقه نفوذ ویانظارت واقع شده‌اند
۱ ایران – که بواسطه قرارداد ۱۹۰۷ بمنطقه نفوذ دولت روس وتزاری وانگلیس تقسیم شده بود جنگ بین المللی واحساسات ملت ایران وسیاست عاقلانه دولت اتحاد شوروی سبب شد که قرارداد مزبور اربین رفت
(۲) مراکش – که دولت واحد ومستقلی بود فرانسه واسپانیا آنراتازبین خود تقسیم نمودند
(۳) آلمان – که بآلمان شرقی وغربی تقسیم شده وتحت نظارت دول کمونیست وسرمایه داری قرارگرفته‌است
(۴) کره – که بدو قسمت تقسیم شده: کره جنوبی وکره شمالی واکنون امریکا وعدهای ازدول عضو مجمع ملل متفق ازکره جنوبی ودولت اتحاد جماهیر شوروی از کره شمالی درسر منافع باهم جنگ می‌نمایند خلاصه اینکه اقسام این دول بسیار است ودول بزرگ دنیا این متصرفات ومستعمرات را بدست نیاورده‌اند مگرباظلم وتزویر وحیل ۰ قلمم بشکند وننویسم که چون افکار عمومی دنیاامروز اجازه نمی‌دهد عهد نامه‌ای بصورت قرارداد سال ۱۹۰۷ تنظیم کنند این است که می‌خواهند ایران وطن عزیز مارابا تصویب این ماده بدول خود مختاری تقسیم وبعد قسمتهای مورد احتیاج را تحریک بعدم اطاعت وخودسری کنند وآنها را باندازه‌ای تقویت نمایند بدرجه‌ای برسند که هرچه می‌خواهند ازآنها استفاده نمایند. البته تحصیل امتیاز نفت ویاتمدید امتیاز دارسی ازتحت الحمایه‌ای مثل بحرین سهل تراست ت اینکه آنها را ازدولت بزرگی مثل ایران درخواست نمایند. درخاتمه لازم است عرض کنم که این ماده واحده روی همان نقشه‌ای تنظیم شده که کمیسیون سه جانبی آنراترسیم نمود ودولت اتحاد جماهیر شوروی درآن شرکت نکرد. اگرامریکا وانگلستان می‌خواهند ولی تأسیس کنند وازآن دول امتیاز نفت ویا تمدید امتیاز دارسی را بخواهند چه مانعی است که دولت اتحاد جماهیرشوروی هم درآذربایجان وسایر ایالت‌های شمالی این امتیاز را ازپیشه وری امثال آن نخواهد. ممکن است امریکا وانگلستان بگویند ما کارخودرامی‌کنیم آنها ه مکار خودرابکنند ومانعی ندارد. ولی ما که ایرانی هستیم باید ازوطن خود دفاع کنیم وبدانیم آنروزیکه دولت اتحاد جماهیرشوروی ازپیشه وری امتیازگرفت روزیست که امریکا وانگلیس هم درایران نتوانند بمانند. ما نمی‌خواهیم امریکا وطن مارااشغال کند ویادولت‌های خود مختاری تشکیل دهند که مقصود خودراازآنها حاصل نمایند ونه دولت اتحاد جماهیرشوروی قدمی درمملکت ما بگذارد وامتیازی ازدولتهای مخلوق خود تحصیل نماید ما می‌خواهیم ایران دروسط دو همسایه شما ل وجنوب بماند وصلح بین المللی هم همین طریقه را ایجاب می‌نماید. آقایان محترم ای شما که بعنوان نمایندگی ملت دراینجا جمع شده‌اید برای خدا باین ماده رأی ندهید تا آئین نامه‌ای که بآن اشاره شده دولت بیاورد چونکه هرچه دراینجا نتوانستند بنویسند درآن خواهند نوشت البته پس ازتنظیم آئین نامه واینکه معلوم شود ازتصویب این ماده چه نظری دارند آنچه درصلاح مملکت باشد بنمایند. اکنون سالهاست که دولتها دو ازاصلاح می‌زنند وهیچ اقدامی نشده. اکنون چه چیز ایجاب می‌کند که ما باقید دوفوریت این ماده را تصویب کنیم وکمیسیونی هم که این ماده تعیین می‌کند وبآن اختیارمی‌دهد آخرین ضربت خودرابزند ونام ایران را از صفحه تاریخ محو نماییم من ازآقایان سؤال می‌کنم شما دریک مسائلی که اهمی تنداشت وندارد قوانینی باشد که اختیارش دردست خودتان باشد هرروز بخواهیم می‌توانیم فسخ کنیم، تغییر بدهی م، الغا بکنیم آمدید گفتید که چون مجلس شورابملی نمی‌تواند حاضر نیست ووقت ندارد که باین قوانین ماد ه بماده رسیدگی بکند برخلاف قانون اسای بکمیسیون داد گستری اختیار دادید که قوانین را بطور آزمایش تصویب کند وبعد اگراصلاحاتی دارد بیاورد ودرمجلس پیشنهاد کند ومجلس اصلاح کند ای نراجع بقوانین عادی است شما امروز به حق وازچه نظر شما که یک مادر دریک لایحه دول تراجع بفروش خالصجات که آنهم بنفع چند نفر ملاک تهیه شده بود دراین جا صحبت کردیم چرا می‌خواهید آئین نامه این قانون را باختیار اشخاص بگذارید که نمایندگان تمام مجلس نباشد مگر بشما عرض نشد که ا ین انتخابات دوره شانزدهم درکمیسیون تحقیق باشش رأی گذشت یعنی سابق براین اگراعتبار نامه یک ازنمایندگان درمجلس باهفتاد یاهشتاد رأی تصویب می‌شد وهرکس می‌توانست نظریات خودرادرآن اعتبارنامه بگوید وخطای دولت را درآنجا اظهار کند ودولت را متوجه کند باین که قانون مملکت را محترم بشمارد ودرانتخابات دخالت نکنند درمجلس شانزدهم بمناسبت آئین نامه ایکه دردوره پانزدهم گذشت وبطور آزمایش اختیارداده شد که کمیسیون تحقیق چه بود؟ کمیسیون تحقیق مرکب ازهیجده نفر نمایندگان مجلس شورایملی انتخاب شدند قاعدتاً درهرکمیسیونی وقتی که نصف بعلاوهیک عده اعضا آمدند جلسه رسمیت پیدا می‌کند ومی تواند رسیدگی کند پس یازده نفر که درکمیسیون تحقیق حاضرشدند اکثریت پانزده نفر شش نفربود که اعتبار نام ههائی که همه ملت ایران باآن مخالف بودند وملت ایران نمی‌خواست آن نمایندگان دراین مجلس واردبشوند درآن کمیسیون تحقیق ازروی رفاقت وازروی چیزهائی دیگر که شایسته مجلس شورایملی نیست دراینجا عرض کنم گذشت.(امامی اهری – بکمیسیون تحقیق بیش از دوپرونده ارجاع نشد) حال ااجازه می‌خواهم بآقایان عرض کنم چه چیز سبب شده‌است که یک همچو مادهای که دولت اورده شما می‌خواهسد بقید یک فوریت دراین مجلس بگذرانید وبعد اختیار بدهید بان کمیسیونی که معلوم نیست چند نفر هستند وازچه اشخاص درست می‌شوند مقدرات ملت ایران را تعیین کند چرا؟ مگر شما وقت ندارید؟ مگرشما پول ازملت نمی‌گیرید؟ مگر شما کاری ازاین لازمتر دارید که امروز دریک کاری که این آقا می‌گوید که اصلاحات مملکت بسته بآن است یک چند روزی صرف وقت بکنید وانرابکمیسیون بفرستید کمیسیون تحقیقات خودرابکند نظامنامه را بنویسد وکمیسیون درآن نظامنامه نظریات خودش را بدهد وبیاورند بمجلس ما نمایندگان مجلس شورایملی دراینجا نسبت بآن نظامنامه واین ماده اظهار نظر بکنیم واین ماده اگربصلاح مملکت بود بگذرد والا چه دیکتاتوری ازاین بالاتر چه خلاف قانونی ازاین بالاتر چه پشت پائی باصول دموکراسی زدن ازاین بالاتر که این مردبیاید اینجا ازمجلس تقاضا بکند که اگر سازمان را درست نکنید من هیچ کاری نمی‌توانیم بکنم، چرا؟ امروز همانطور که یکی ازنمایندگان اینجا اظهار کرد باید برای مردم کار تهیه کرد باید بمردم نان داد باید مردم را راضی کرد شما ببینید عدم رضایت مردم از چیست؟ مردم آمده‌اند بشماعریضه نوشته‌اند که ماسازمان نداریم؟ کی بشما همچو چیزی نوشته است؟ مردم آمده‌اند بشما گفته‌اند شما درانتخابات ما دخالت نکنید بگذارید ما نمایندگان خودمان را انتخاب بکنیم که آنها درمحل بامور محلی علاقمند باشند اینها حرف مردم است روزنامه نویس آمده‌است گفت هاست که شما چرا اصلاحات نمی‌کنید، می‌گوید آقا مرا توقیف نکنید روزنامه مرا توقیف نکنی دمراحبس نکنی دبگذارید م نبگویم کی دزدی می‌کند وقتیکه روزنامه‌ای بشما نسبتی می‌دهد توقیف می‌کنید این مملکت بخدا قسم است اصلاح نمی‌شود محال است، مردم دراین ملکت ازحکومتهائی که درسرتاسر این مملکت هست متنفرند مردم نمی‌توانند درمصالح خودشان درچیزهائی که بآنها داده می‌شود شکایت بکنند خود من چندین کاغذ شکایت ازشما دارم ه اینها جرئت نکردند امضا بکنند ومن چون بکاغذهای بی امضاء ترتیب اثر نمی‌دهم وشما هم خواهید فرمود که این جعل است اگردرست بگویند می‌گوئید حرف نزنید اما کیست که دراین مملکت بتواند بارزم آرا مبارزه کند، آن بیچاره بدبخت باید دم فرو بندد وازبدبختی بارزم آرا حرف نزنند اگررزم آرا را هم ببینید مجبور است ازاواظهار رضایت بکند عرض کنم این نقشه شما نقشه کمیسیون سه جانبی است که دولت امریکا وانگلیس دردوره چهاردهم پیشنهاد کردند وچون دولت شوروی بااین نقشه موافقت نکرد، نمایندگان هم باآن مخالفت کردیم قریب بیست نفر ازنمایندگان که عدهای دراینجا حاضر هستند رفتیم وزارت خارجه مخالفت کردیم این نقشه عملی نشد، موضوع این بود که دردوره چهاردهم وقتیکه من بمجلس آمدم دیدم که کمیسیون خارجه مجلس بایک اکثریت زیادی مراانتخاب کرد. من هیچوقت مایل نبودم که درهیچ کمیسیونی واردبشوم ومنت ازیکنفر ازهمکارانم برای یک رأی بکشم ازعضویت کمیسیون خارجه خواستم استعفا کنم آمدند..(یک ازنمایندگان – بلند تربفرمایید) بنده آزاد هستم مقیدم بچسبم به بلند گو. این بلند گو مراآزاد نمی‌گذارد. آمدند مرا درکمیسیون خارجه بایک اکثریت زیادی انتخاب کردند، من گفتم که من عضو کمیسیون نمی‌شوم، گفتند نه ابداً چطور می‌شود شما نشوید؟گفتند اگریک لایحه خارجی‌ها بیاورند ملاحظه شما را می‌کنند ونمی آورند، حتماً باید عضو کمیسیون بشوید تا این دوره ازآوردن بعضی لوایح مضره جلوگیری شود خوب حالا حرفی است یک همچو حرفی نمی‌زدند. این تشخیص را ندانستم ازکجا دادند ولی گفتم این کارر ااگرقبول نکنم می‌گویند دکترمصدق منفی بافست. بنده قبول کردم ودرغیاب بنده بنده را بریاست انتخاب کردند، بازهم قبول کردم، شش ماه اول شش ماه دوم وشش ماه سوم بنده را بعضویت انتخاب کردند وه مبریاست. ولی ۶ ماه چهارم دیدم من آرایم کم شد وبریاست هم انتخاب نشدم گفتم که مکن چه خیانتی چه جنایتی چه کاری کردم که حالا آراء بعضی ازنمایندگان ازمن منحرف شد هاست من دراین باب فکرکردم چیزی بخاطرم نرسید تا اینکه یکروزی منزل بودم دیدم که دعوتی کمیسیون کرده که درساعت دوسه بعد ازظهر که کمیسیون تشکیل می‌شود حاضر شوید درصورتیکه اگرمن می‌بایست دراین کمیسون حاضرشوم اقلاً بایستی یروز قبل اطلاع بدهند نه اینکه سه ساعت پیش نباشم، شاید سرم دردکند وحاضرنشوم ما امدیم دراین کمیسون آقای نجم الملک وزیرخارجه بودند. حالا درروزنامه‌های تهران نوشته‌اند که کمیسیون سه جانبی کیست این حرفها چیست همه بیخبر وهمه متوجه این هستند که بفهمند این قضیه چیست ازکجا آمده من درکمیسیون به آقای وزیر امورخارجه گفتم که این کمیسیون سه جانبی چه پیشنهادی کرد هگفتند که خبر پیشنهادی نکرده ویک کاغذی بدون امضا داده وما هم یک جوابی بدون امضا نوشتیم وامضا هم نکردیم گفتم آقا کی داده این یادداشت را گفتند که سفارت شوروی نیاورده‌است اینکه کمیسون ۳ جانبی نیست کمیسیون دوجانبی است گفتند آنهم بعد خواهد داد این گذشت یکعده ازنمایندگان پشت دربودند کمیسیون خارجه همین اطاق کوچک بود آنها همه منتظر بودند که بنده از کمیسیون سه جانبی چیست م نازکمیسیون خارج شدم وپرسیدند همین مطالب را گفتم واینها هم رفتند ودرروزنامه‌ها آنچه را که بنده گفتم بهمین تقریر نوشتند پنجشنبه خوب خاطرم هست آنروز ۵ شنبه بود، من دیدم نمی‌توانم تحمل بکنم که پیشنهاد کمیسیون سه جانبه یک روز بیاید درمجلس مطرح بشود وم ننم یتوانم ازمملکت دفاع نمایم. چه بکنم چه نکنم بنده به آقایسید محمد صادق طباطبائی تلفن کردم که آقای طباطبائی شما یک کمیسیونی ازبیست نفر تشکیل بدهیدک هاینها روز شنبه ساعت ۶ بعدازظهر بیایند درمجلس وبنده سؤالاتی برای این کمسیون سه جانبی دارم وباید بکنم. ایشان اقدام کردند روز شنبه خاطرم هست که مجلس ختمی درمسجد شاه بود. یکی ازعلماء بزرگ فوت کرده بود که دولت برای او ختم گذاشت هبود آقای طباطبائی پهلوی من نشسته بودند وگفتند آقای حکیمی می‌فرمایند که من در مجلس نخواهم امد. بعد آقای حکیمی آمدند ازجلوی ما بگذرند من دیدم که لجاجت بکنم که ایشان بیایند درمجلس یاما برویم دروزارت خارجه این برخلاف مصلحت است گفتم که به آقای حکیمی بگوئید برویم بوزارت خارجه ۶ بعدازظهر بنده آمدم ونمایندگان را برداشتم وگمان می‌کنم جناب آقای رفیع، آقای ملک مدنی، یک عده اتی حاضرند (تیمورتاش – بنده هم بودم) حضرتعالی هم بودید بیست نفر بودند مقصودم این بود که بگویم شاهد دارم درحضور آقایان رفتیم آقا شما بااین کمیسیون سه جانبی موافقید یامخالف؟ گفتند من عقیده حودم را درمجلس اظهار می‌کنم. گفتم حالا این یادداشتی را که داده‌اند آن یادداشت چیست؟ گفتند که من نمی‌توانم آن یادداشت را بدهم ازشما هم گله مندم که چرا حرفهای کمیسیون خارجه را بروزنامه‌ها داد هاید؟من گفتم آقا اینکار مملکت است کارملت است اینکار محرمانه نیست باید مردم بفهمند که دراین لایحه مقدرات شان چه می‌شود مردم باید ذی نفع باشند فکرکنند، اظهار عقیده کنند روزنامه‌ها عیب ونقص را بنویسند وتنید بکنند این عیب نیست که من بروزنامه دادم. بعد که خیلی اصرار کردیم آقای حکیمی متن فارسی آن پیشنهاد سه جانبی که درجیبشان بود، درآوردند گفتند که اینست پیشنهادی که متفقین داده‌اند، آنچه بخاطردارم این پیشنهاد یازده ماده بود که چون قدغن شده بود که ما رونوشتنی ازآن برداریم من آنجا به آقای مهندس فریو گفتم که دوسه ماه ماده آنرا حفظ کنند من احتیاج بآنها دارم، ایشان هم ازبر کردند دوسه ماده را وبعد ازاینکه این ورقه درآمد بجناب آقای نجم الملک گفتم آقای وزیر خارجه شما عقیده خودتان را درباب این لایحه اظهار کنید گفتند که عقیده من درمجلس گفته خواهد شد. مخصوصاً جناب آقای ملک مدنی اصرارکردند که شما وزیرخارجه هستید باید عقیده خودتان را اظهار کنید. ایشان بازهم امتناع کردند. من گفتم که خوب آقای نخست وزیر شما نطرتان چیست؟ آقای حکیمی واقعاً مرد خوبیست ایشان گفتند که عقیده مرا می‌خواهند من بااین لایحه مخالفم. گفتم به به احسن تاحسنت آقا چیزی که می‌خواستیم ازاین وزارت خارجه تحصیل کردیم گفتم خوب حالا که شما مخالفید چه خواهید کرد؟ گفتند که چه می‌فرمایید بکنم؟ گفتم که متفقین آمده‌اند یک ورقه‌ای بشما داده‌اند پروژه‌ای داده‌اند پیشنهاد را بشما داده اندوشما هم یک کنترپروژه داده‌اید یعنی آن ورقه‌ای را که متن فارسی بو ددیدم که پهلوی نماینده سه دولت علامت صلیبی گذاشته شده ودرحاشیه نوشته‌اند دونفر هم از ایران خواهد بو دبنده گفتم این چیست؟ می‌خواهند سرمان را ببرند ومی گیوند که دونفر هم ازایران باشد این چه معنی دارد؟ من بآقای حکیمی گفتم آقا دولی آمدند بشما پیشنهاد کردند که این نظریات اجراشود شما هم آمدید. کنترل پروژه یعنی لایحه متقابل داده اید، اینست که اگر سفرائی که این پیشنهاد را داده‌اند آمدند و گفتند ما پیشنهاد متقابل شما را قبول کردیم دونفر هم از ایران باشد چه می‌فرمایید؟ اینکه نمی‌شود رئیس دولتی که یک پیشنهاد متقابل می‌دهد، وقتیکه مخالف باشد باید استعفا بدهد، معمول هم هدنیا این است یک دولتی که بایک چیزی موافقت نمود وبعد مخالف شد آندولت می‌رود، برای اینکه مرد دیگری بیاید بگوید من مخالفم، نه اینکه هما ن مرد یکمرتبه بگوید موافقم و مرتبه دیگربگوید م نمخالفم. گفتم شما بروید استعفا بدیهد و یکنفر دیگر بیاید جای شما، این مخالفت را بکند، گفتند که شما ازنمایندئگی مجلس چرا استعفا نمی‌دهید؟ گفتم آقا این چه ربطی به آن دارد؟ گفت نه، هروقت شما ازنمایندگی استعفا بدهید م نازنخست وزیری استعفا می‌دهم گفتم که خوب بنده بااینآقا دیگرکاری ندارم همینکه آقای نخست وزیر گفتند که بااین لایحه مخالفند کارتمام است ما پنبه این لایحه را درمجلس خواهیم زد
رئیس- آقای دکترمصدق بیش ازیک ساعت نمی‌شود صحبت کرد.
دکترمصدق – چه مانعی داردآقا ۱۰ ساعت باشد.
رئیس- نمی‌شود آقا در مخالفت بایک فوریت که سهل است درهیچ موردی بیش از یک ساعت صحبت شود.
مکی- مجلس اجازه داده آقا
دکترمصدق – بگذارید آقا.. عرائض اساسی بنده که باید دراین آخر بگویم وقضایای حیاتی مملکت است مانده می‌خواهید اجازه بدهید. می‌خواهید ندهی د. ملت این پولی که می‌دهد که برخلاف مصالح مملکت رفتار نکنی د یکی ازنمایندگان درفوریت فقط مخالف صحبت می‌کند.
رئیس- وقتیکه فوریت مطرح است یکنفر مخالف صحبت می‌کند وبعدرأی گرفته می‌شود. پیشنهادی رسیده‌است که می‌بایستی با ورقه رأی گرفته شود. پیشنهاد قرائت می‌شود (بشرح زیر قرائت شد) پیشنهاد می‌کنیم که نسبت بفوریت اول لایحه رأی باورقه گرفته شود حائری زاده – نریمان –اللهیارصالح – مکی – دکترشایگان –آزاد – دکتر بقائی جمال امامی - نسبت بفوریت نمی شود باورقه رأی گرفت
مکی – چرا می‌شود
رئیس- وقتیکه چند نفر تقاضا کردند باید باورقه رأی گرفته شود. البته وقتیکه بفوریت رأی داده شد بکمیسیون می‌رود برای طبع ونشر حالا اخذ رأی بعمل می‌آید عده حاضر ۸۶ نفراست. (اخذ رأی درمحل نطق تحت نظر سه نفر آقایان منشیان بعمل آمده واسامی آقایان بشرح ذیل قرائت ورأی دادند)
آقایان: اردلان – عبدالحسین مجتهدی – آشتیانی زاده – دکتر مجتهدی – پالیزی- کشاورزصدر- جواد مسعودی – قاسم فولادوند – دکتر طبا – حکیمی – دولتشاهی – صدری – حائری‌زاده – محمودی – بقائی –جمال امامی – نورالدین امامی - سرتیپ زاده – وهاب زاده – گنجه – نبوی – سنندجی – گنابادی - دکترشایگان – پناهی – فتحعلی افشار- امامی اهری – مکی- دکترمصدق – آزاد – مکرم – ارباب - بوداغیان – افشارصادقی – بهادری- ثقه الاسلامی –سلطان العلما ء – اقبال – پیراسته –ابتهاج – اسلامی- گودرزی- ملک مدنی – عزیز اعظم زنگنه – حمیدیه – رضوی شیرازی – نریمان – صالح – ناظرزاده – سود آور- دکتر نبوی – موسوی – عباسی- آصف – فقیه زاده – قرشی – بزرگ نیا- قبادیان – صفائی – دکترکاسمی – خاکباز- ظفری- غضنفری- گرگانی – امیری قراگوزلو – دکترعلوی- رفیع – شکرائی – کهبد – عامری- مخبرفرهمند – دکتر طاهری – دکتر کیان – قهرمان – معین زاده – ارباب گیو – کوراوغلی هراتی – مرتضی جکمت – دکتر برال – غلامرضا فولادوند – خسرو قشقائی- محمد علی مسعودی – صدرزاده (شماره آراء بعمل آمده نتیجه بدینقرار بود) ورقه سفید ۷۳- ورقه کبود ۸ – ورقه سفید بی اسم ۳ رئیس- عده حاضر ۸۶ باکثریت ۷۳ رأی موافق فوریت تصویب شد. لایحه بکمیسیون کشورارجاع می‌شود. اسامی موافقین – آقایان: مهدی صدرزاده – رضوی – محمد قرشی- علیمحمد غضنفری – سنندجی - رفیع – خسرو قشقائی - دکترموسی برال – محمد علی مسعودی – محمد رضا آصف – هراتی – دولت آبادی – قبادیان – میرمجید موسوی – صمد سودآور- فولادوند – فقیه زاده- مهدی ارباب- امامی اعری – محمود محمودی – دکتراحمد نبوی – ناصر قلی اردلان – موسی گودرزی- فتحعلی افشار- جمال امامی – نورالدین امامی – موسی ثقه الاسلامی- دکترطاهری – محسن گنابادی –ابوالفتح دولتشاهی – سید مهدی پیراسته – محسن افشارصادقی – حسن مکرم – آرام بوداغیان – ارباب گیو – ابوالفتح قهرمان – جواد گنجه – سرتیپ زاده – دکترکیان – جواد مسعودی- فرهمند – دکتر حسن علوی – حسین خاکباز – علیز بزرگ نیا – ظفرالسلطان – دکتر کاسمی – عباسی- حسین کوراوغلی – یوسف – شکرائی – علی محمد دهقان –دکترمجتهدی – دکترطبا – صفائی – ناظرزاده – ناصر صدری – عبدالحسین مجتهدی – مرتضی حکمت – حبیب پناهی – بهادری- امیری قراگوزلو – جواد عامری – اقبال- اسلامی – ابتهاج – احد وهاب زاده – پالیزی- سلطان العلما ء ملک مدنی – محمد گرگانی – فولادوند
اسامی مخالفین آقایان: حسین مکی – نریمان – دکتربقائی – دکترمصدق- دکترشایگان –حائری‌زاده – اللهیار صالح – عبدالقدیر آزاد ورقه سفید علامت امتناع – ۳ برگ
تقاضای آقای وزیر کشاورزی راجع به تعقیب شور چند فقره لوایح دوره پانزدهم وزارت کشاورزی
ویرایش۵ تقاضای آقای وزیر کشاورزی راجع به تعقیب شور چند فقره لوایح دوره پانزدهم وزارت کشاورزی
رئیس- آقای وزیر کشاورزی فرمایشی دارید؟ بفرمایید.
وزیر کشاورزی - (آقای مهدوی) چند لایحه دردوره گذشته تقدیم مجلی شورای ملی شده بود که چون دوره مجلس خاتمه پیدا کرد طرح وتصویب نشد، بنده صورت انها را تقدیم بمقام ریاست می‌کنم وتقاضای طرح وتصویب آنهارادارم.
رئیس - بکمیسیون مربوطه فرستاده می‌شود
- تعیین موقع ودستور جلسه بعد – ختم جلسه
ویرایش۶- تعیین موقع ودستور جلسه بعد – ختم جلسه
رئیس- جلسه را ختم می‌کنیم جلسه آینده روز یکشنبه خواهد بود ساعت ۹، دستور بودجه مجلس ویک لایحه دیگر (مجلس نیمساعت بعد ازظهر ختم شد) رئیس مجلس شورای ملی –رضا حکمت