مذاکرات مجلس شورای ملی/دورهٔ ۱۷/جلسهٔ ۲۵
روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران
شامل کلیه قوانین مصوبه و مقررات - گزارش کمیسیون‌ها - صورت مشروح مذاکرات مجلسین - اخبار مجلس - انتصابات - آگهی‌های رسمی و قانونی
شماره
شنبه ماه ۱۳۳۱ - سال هشتم
شماره مسلسل
دوره هفدهم مجلس شورای ملی
مذاکرات مجلس شورای ملی
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز یکشنبه ۱۹ امرداد ماه ۱۳۳۱ نشست ۲۵
فهرست مطالب:
- ۱- تصویب صورت‌مجلس
- ۲ - معرفی آقای دکتر ملک اسمعیلی بمعاونت وزارت دادگستری بوسیله آقای وزیردادگستری
- ۳ - بیانات آقای دکتر سنجابی راجع بجریان محاکمه و رای دیوان دادگستری بین‌المللی در مورد دعوی بی اساس دولت انگلستان
- ۴ - سوال آقای قنات‌آبادی راجع به تعقیب مسببین واقعه ۳۰ تیر و جواب آقای وزیر کشور
- ۵ - طرح لایحه تقاضای یک ماه تمدیدحکومت نظامی درطهران
- ۶ - ختم جلسه بعنوان تنفس
مجلس یک ساعت و بیست دقیقه قبل از ظهربریاست آقای مهندس احمد رضوی (نایب رئیس) تشکیل شد.
- تصویب صورت مجلس
ویرایش۱- تصویب صورت مجلس
نایب رئیس - جلسه رسمی است. غائبین جلسه قبل قرائت می‌شود(بشرح ذیل بوسیله آقای ناظرزاده قرائت شد)
غائبین با اجازه - آقایان: دکتر حسین فاطمی - محمودجلیلی - امامی اهری - اورنگ - زهری - راشد
غائبین بی اجازه - آقایان: دکتر طاهری - تولیت - میراشرافی - دکتر امامی - فتحعلی افشار.
نایب رئیس - نسبت بصورت مجلس جلسه قبل نظری هست؟ آقای وکیل‌پور
وکیل‌پور- در صورت جلسه گذشته نسبت به عرایض بنده یک اشتباهاتی شده که تصحیح می‌کنم می‌دهم به اداره تند نویسی. دیگر این که می‌خواستم حضور ریاست محترم عرض کنم رادیو نطق آنهایی را که یادداشت میکردهاند کامل نمی‌گوید و حتی رئوس مطالب راهم نمی‌گویند از مخبرین جراید تقاضا دارم که توجه بفرمایند که اصول مطالب منتشرشود یا اصلا منتشر نشود که تحریف بشود.
نایب رئیس - آقای خلخالی راجع بصورت جلسه فرمایشی دارید؟
خلخالی - بله - در عرایض بنده هم یک اشتباهاتی شده بود که قبلا به تندنویسی دادم ومی‌خواستم عرض کنم که نطق بنده راسانسورکردند و در روزنامه‌ها و رادیو منتشرنشد و تصور می‌کنم مطالبی که عرض کردم در صحتش تردیدی نباشد و در ضمن تلگرافاتی هم هست مبنی بر پشتیبانی از دولت آقای دکتر مصدق که تقدیم می‌کنم بعدا تلگرافاتی که می‌رسد بدون تذکر تقدیم می‌کنم.
نایب رئیس - روزنامه‌ها وظیفه شان این است که نطق نمایندگان رابدون تبعیض وتحریف درج کنند کلمه سانسور را هم که فرمودید باید جنابعالی توجه بفرمایید که در مملکت ما بهیچوجه سانسور وجود ندارد (صحیح است) در صورت جلسه نظری نیست (گفته شد- خیر) صورت جلسه قبل تصویب شد. آقای دکتر سنجابی بفرمایید.
شمس قنات‌آبادی - نطق قبل از دستور چه شد؟
نایب رئیس - اگرآقایان اجازه بفرمایند آقای دکتر سنجابی اجازه صحبت طولانی خواسته‌اند خواهش می‌کنم به آقای دکتر سنجابی اجازه بدهید که قبلا استفاده کنند.
امامی اهری - اجازه بفرماییدآقای وزیردادگستری معاونشان رامعرفی بفرمایند..
- معرفی آقای دکتر ملک اسمعیلی بمعاونت وزارت دادگستری بوسیله آقای وزیردادگستری
ویرایش۲- معرفی آقای دکتر ملک اسمعیلی بمعاونت وزارت دادگستری بوسیله آقای وزیردادگستری
نایب رئیس - آقای وزیردادگستری
وزیر دادگستری (آقای لطفی)- آقای دکتر ملک‌الله عزیز اسمعیلی را که دارای سوابق متعددی در دادگستری می‌باشند و دکتر در علم حقوق هستند بسمت معاونت وزارت دادگستری معرفی می‌کنم (نمایندگان - مبارک است).
- بیانات آقای دکتر سنجابی راجع بجریان محاکمه و رای دیوان دادگستری بین‌المللی درمورددعوی بی اساس دولت انگلستان
ویرایش۳- بیانات آقای دکتر سنجابی راجع بجریان محاکمه و رای دیوان دادگستری بین‌المللی درمورد دعوی بی اساس دولت انگلستان
نایب رئیس - آقای دکتر سنجابی
دکتر سنجابی - آقایان نمایندگان محترم برای بنده کمال افتخاروخرسندی حاصل است که برای اولین دفعه ایی که از این تریبون بعنوان نماینده مجلس شورای ملی استفاده می‌کنم درموردعرض گزارش راجع بخدمت وماموریتی است که سهمی ازافتخارآن نصیب بنده شده‌است ومزایاوفوایدآن برای ملت ایران برعموم آقایان نمایندگان محترم معلوم است بخوبی آقایان توجه دارنددعوایی که بنام دعوای نفت جنوب به تقاضای دولت انگلیس وبطرفیت دولت ایران دردیوان بین‌المللی دادگستری لاهه مطرح بودیکی ازبزرگترین دعاوی یکی ازبزرگترین ومهمترین مسائل بین‌المللی روزبودشایدبدون اغراق باشد که عرض کنم که درتاریخ تشکیل دیوان بین‌المللی چه دیوان دائمی دادگستری سابق وچه دیوان دادگستری فعلی تاکنون دعوایی باین اهمیت واین اعتبارمطرح نشده‌است بنابراین می‌شوداین رابزگرترین دعوایی دانست که درتاریخ این دادگاه درآن مطرح شده‌است وهم ازلحاظ اقتصادی هم ازلحاظ سیاسی وهم ازلحاظ حقوقی این دعوی مهمترین دعوایی بوده‌است که تاکنون مطرح شده ازلحاظ اقتصادی ومالی کافی است عرض کنم که مدعی به این دعوی چند صد میلیون دلاربوده‌است ازلحاظ اقتصادی لااقل برطبق میزانی که درسنوات اخیربرحسب صورتی که شرکت سابق نفت ابرازمیکرددرسال درحدود۳۵میلیون تن نفت استخراج و صادرمی‌شد بوسیله این ماده حیاتی صنعتی کارخانه‌های عظیم صنعتی کشتی‌های بزرگ کارخانجات مختلف بزرگ درحرکت وگردش بوده همین امرمیزان اعتبارواهمیت اقتصادی ومالی این دعوی رانشان می‌دهدازلحاظ سیاسی آقایان توجه دارند که درپشت سر شرکت نفت جنوب دولت انگلیس قرارداشت (کهبد- شرکت سابق بفرمایید) واین شرکت بقول آقاشرکت سابق که الان ازلحاظ دولت وملت ایران شرکت معدوم ومفقودی است (صحیح است) در حقیقت یک شرکت استعماری بود می‌شود از جهاتی آن را تشبیه کرد به شرکت هندشرقی که سالیان ممتد برهندوستان حکومت داشت و مقدمه آن اوضاع واحوالی که می‌دانیددرهندوستان شدشرکت نفت جنوب سابق باشرکت‌های دیگر ی ارتباط داشت ودرهمین حدودخاورمیانه بطوری که آقایان می‌دانند امتیازات نفت دیگر ی وجوددارد که دولتهای بزرگ همه باین مسائل مربوط ومرتبط هستندبنابراین نه تنها انگلستان خودش رادرپشت سرشرکت سابق ذی نفع دراین موضوع می‌دانست بل که بطورغیرمستقیم بعضی دیگر ازدولتهادرحوالی حوزه شرکت سابق دارای امتیازات ومنافعی بودندخودراذی نفع می‌دانستندودرظاهریادرباطن وپس پرده باشرکت سابق وحامی آن شرکت همراهی وکمک می‌کردندواین موضوع یک صورت بین‌المللی بزرگی باین امرواین دعوی داده بود و قضیه باینصورت درآمده بودازیک طرف یک وضعیت استعماری یاشبه استعماری دراین حوزه موجودبوده که دولت‌هایی که درآن ذی نفع بودندمی‌خواستندبای نحوکان این وضعیت راحفظ کنندوازطرف دیگر یک نهضت بزرگ ملی دریکی ازاین کشورها یعنی کشور عزیز ارجمند مابرپاشده بود که طبق منشورملل متحدواصول حقوق بین‌المللی که موردتصدیق وقبول همه دولتهاست واغلب دولتهادرمغرب ومشرق دنیا استفاده کرده بودنداین منبع بزرگ ملی خودرا که نفت است ملی کرده بوداین موضوع مطرح بود که آیایک دولت وملت واقعا وحقیقتا آن طوری که منشورملل متحدبیان کرده وآن طوری که حقوق بین‌المللی بران مبتنی است می‌تواندازاین حقوق واختیارات خودش استفاده کندیابه یک وسایلی دولتهای بزرگ می‌توانندازحق ملل ازحق توسعه واستقلال وآزادی ملل جلوگیری کنندباین کیفیت این امریک صورت سیاسی بین‌المللی بزرگی داده بود که دولتهای ذی نفع و سایر دولت و ملتهای تشنه آزادی درغرب وشرق دنیامتوجه آن شده بودندمی‌خواهم عرض کنم که اهمیت واعتبار فوق العاده‌ای که این موضوع پیدا کرده بود بیشتر از نظر سیاسی بوداز لحاظ حقوقی مطلب بسیاربسیارروشن بودزیراچه ازلحاظ صلاحیت وچه ازلحاظ ماهیت درواقع وحقیقت امرهیچ نوع اشکالی موجودنبودازلحاظ صلاحیت برطبق اصول بطوری که بعد اعرض خواهم کردمطلب خیلی روشن بود که دیوان بین‌المللی صلاحیت رسیدگی باین امر را ندارد از لحاظ ماهیت هم بهمان اندازه واضح وروشن بودوهست که دولت وملت ایران مثل هردولت مستقلی این حق را دارد که یکی ازمنابع مواداولیه خودراصنایع خودش راملی بکندو به وسیله یک اداره دولتی دردست بگیرددولت ایران در این کارهیچ امرخلاف قاعده حقوق بین‌المللی انجام نداده و از لحاظ ماهیت هم کوچکترین ایرادی به دولت وملت ایران نمی‌شود وارد کرد بل که همانطور که دولتهای دیگر به صورت‌های مکرردرسنوات اخیرازاین حق خودشان استفاده کرده‌اند وصنایع مهم و معادن مهم راملی کرده‌اند ملت ایران هم نفت خودراملی کرده. بهمان ترتیب عمل کرده وراه رسیدگی بدعاوی وغرامات حقه‌ای که شرکت سابق می‌توانست داشته باشدبطور عادلانه و صحیح پیش بینی کرده بنابراین امری مخالف قانون صورت نگرفته ضبط اموال ومصادره نشده وپیش بینی غرامات هم بطورعادلانه شده بودچیزی که موجب گفتگوبودوچیزی که برای ما ایجاد نگرانی میکردازلحاظ حقوقی امرنبودبل که ازلحاظ سیاسی امر بود و وحشت ازاین ارتباط سیاسی وحقوقی برای ما این نگرانی را ایجادکرده بدوباقراری که یک سال ونیم پیش ازطرف دیوان بین‌المللی بتقاضای دولت انگلیس راجع به اقدامات تامینی صادرشده بود نگرانی ما بیشتر شده بود زیرا این طور تصورمی‌کردیم که بیشترلحاظ سیاسی موجب شده‌است که دیوان دادگستری بین‌المللی بدون این که رسیدگی به موضوع صلاحیت بکندوازاین موضوع فارغ شودبا نهایت سرعت وعجله قراری به آن شدت صادرکرده‌است این خاطره وسابقه‌ای که قرارسال گذشته برای ما ایجاد کرده بودموجب نگرانی دولت وملت ایران شده بودوشایددرخارج ازایران هم کمترکسی می‌توانست تصورکند که دراین امر مهم که چندین دولت بزرگ خودرامستقیم یاغیرمستقیم ذی نفع می‌دانندوبا آن سابقه ایی که درسال گذشته فراهم شده بودیک احقاق حق عادلانه‌ای بشودبخصوص مردمی که واردمسائل حقوقی دقیق نبودندویک اعلامیه ایی بصورت کلی وعام ازطرف دولت ایران راجع به شناسایی صلاحیت دیوان بین‌المللی می‌دیدندوصورت یک امتیازنامه راهم مشاهده می‌کردند فکر می‌کردند دیگر راهی باقی نیست حتمادادگاه دراین موضوع قرارصلاحیت صادر خواهدکردباکمال نگرانی هیئت اعزامی ایران حرکت کردوبرای انجام خدمت وماموریت عازم لاهه شدموقعی که ما حرکت می‌کردیم بسیاری ازدوستان ورفقاوشایدعده ایی هم ازمخالفین بودند که یابصورت دوستانه یابصورت دیگر ی به ماملامت وسرزنش می‌کردند که چراباین عمل بی حاصل اقدام می‌کنیددرصورتی که نتیجه آن معلوم است وچرا شخصایاجمعاحرکت می‌کنیدنتیجه آن غیرازاین کسرحیثیت شخصی هم شده باشدچیزی نخواهدبودولی مایک کاری باتکاء حقانیت وعدالت وباتکاء افکارعمومی ملت ایران شروع کرده بودیم واطمینان کامل بحق وحقانیت ملت ایران داشتیم وبرای مایک تکلیف عینی وشخصی بودازاین راه نمی‌توانستیم برگردیم بایستی فریادمظلومیت وحقانیت ملت ایران رادراین مرجع قضایی بین‌المللی نه تنهابگوش قضات بین‌المللی بل که ازاین راه به گوش تمام عالمیان برسانیم وازاین وظیفه خوغفلت نکنیم وکاری که شروع شده بودبه دست دیگر ان که شایدآن اندازه مورد اعتماد ملت ایران نیستندنسپاریم باین جهت مامویدبخداومتوکل به حق وحقیقیت بدون تردیدعازم لاهه شدیم وهرنتیجه ایی که پیش می‌آمددرمقابل وجدان ودرمقابل خداوندسربلندبودیم که یک کاری رابا ایمان وباتمام وسایلی که ممکن باشد شروع کرده‌ایم البته آقایان وضعیت بسیارمشکل وخطرناک بودولی عوامل بسیارباعث شد که دولت وملت ایران این فتح وپیروزی بزرگ نصیبش بشودعواملی که به نظربنده باعث این پیروزی بزرگ ملت ایران شده دردرجه اول توجهات الهی است (صحیح است) مادراین مدت مکرراحساس کردیم که گاهی توجه وعنایات الهی بیش ازآن اندازه ایی است که ماوسایل تهیه کردیم (صحیح است) درعین این که موجبات نا امیدی برای مافراهم بوددرعین این که احساس می‌کردیم که مملکت دچارمحظورات بزرگی شوددرعین حال یک ترتیبی دیدیم که عنایت خداشامل حال ملت شده وموجب رهایی ونجاتش شده دراین موضوع هم عنایت الهی شامل حال مابودووسائل رامثل این که بخودی خودتوجهات الهی فراهم می‌کردیکی ازجهاتی که من این راعنایت الهی می‌دانم قبول جناب آقای دکتر مصدق بودبرای عزیمت به لاهه وشرکت کردن خودشان ودفاع ایشان بود شخصا ازاین امرزیرا اگر واقعا آن طوری که تصورمی‌شد به یک شکستی مواجه می‌شدندیابجهات دیگر ی نمی‌توانستنددراین امرشرکت کنندشایدموجبات ووسایل دفاع آن طوری که درآنجابرای مافراهم شدفراهم نمیشداول توجه خدابودوعامل دوم وعامل اصلی حقانیت ملت ایران بود که برطبق اصول قانونی وحقوقی کوچکترین ایرادی به آن نمیشدگرفت وقاضی می‌بایدبیش ازاندازه بی انصاف ودورازانصاف وعدالت باشدوقوانین وقواعدبین‌المللی واساسنامه خودشان ومنشوربین‌المللی راپایمال کنند که یک قراروحکمی برعلیه ملت ایران صادرکندمطلبی که بایددراینجادرحضورنمایندگان عرض کنم دقت وپاکی و عدالت طلبی قضات دیوان دادگستری است ما از این دادگاه وحشت داشتیم وماوقتی با آنها مواج شدیم مخصوصا بنده که سمت قاضی اختصاصی ایران راداشتم ودرتمام جلسات خصوصی قضات شرکت می‌کردم دیدم که غالب قضات دیوان دادگستری ازعالیترین ومشخص ترین وبرجسته ترین مردمان روی زمین مردمان بسیارعادل وبا انصاف ومهربان ورئوف واقعا متوجه وظیفه قضایی خودشان هستندوبانهایت عدالت می‌خواهندحکم صادرکنندومسائل سیاسی وجهات دیگر رادرامری که جنبه حقوقی داردواردنمی کنندعدالتخواهی این قضات مسلماعامل مهمی بودودر پیروزی ماتاثیربزرگی داشت (کریمی - البته آنهایی که رای دادند) بله اکثریت قضات بطوری که حضورآقایان عرض شده‌است ماسعادتمندبودیم که یک وکیل مدافع بسیارعلاقه مند و بسیار مبرز پیداکردیم که واقعا بانهایت علاقه بانهایت وجدان مثل یک امری که نه تنهاوظیفه وکالتی اوبودبل که ازروی علاقه ووجدان دراین کاراقدام کردوتمام دفاع را از اول تا آخربانهایت صمیمیت انجام دادوبطوری که آقایان اطلاع دارند برای ماکمک بسیارموثری بود(مهندس حسیبی - آقای نواب راهم بفرمایید) وهمچنین هیئت اعزامی ایران وظیفه خودشان رابانهایت دقت انجام داده وبنده وظیفه خودمی‌دانم که ازآقای نواب که الان وزیرامورخارجه هستندادای تشکرکنم زیرا ایشان درآنجا واقعا نهایت درجه مراقبت ودقت راداشتندوهم وسائل رافراهم کرده بودندمخصوصامذاکرات ماراباپروفسوررولن وتهیه مقدمات را ایشان فراهم کرده بودند(دکتر معظمی - قاضی اختصاصی راهم بفرمایید) بایدعرض کنم بنده بسیارسعادتمندهستم که درتمام این مرحل سهمی ازاین افتخارهم نصیب بنده شده‌است وادعایی بیش ازاین ندارم دیگر چیزی که بایدعرض کنم موجب پیشرفت مابوداشتباهاتی بود که بعقیده بنده خودانگلیسهاکردندیک اشتباه این بود که درموقع ورودجناب آقای دکتر مصدق وهیئت اعزامی ایران بانهایت بی سیاستی درروزنامه‌های خودشان شهرت دادند که آقای دکتر مصدق مقدار زیادی قالی‌های نفیس ایرانی باخودشان آورده‌اند که بقضات دیوان دادگستری بدهند این امر که کذب محض بود تاثیر نامطلوبی بر دیوان بین‌المللی کرد و واقعا قضات را آشفته و متحیر کرد و بعد تبلیغاتی بود که در اطراف آقای دکتر مصدق می‌شد و می‌گفتندایشان آمده‌اند که مقام دیوان دادگستری رابه یک صحنه سیاسی مبدل کنندودرآنجا ازمسائلی صحبت کنند که مربوط به مسائل حقوقی نیست وقضات دادگستری دیدند که این تبلیغات چقدربی اساس است وجناب آقای دکتر مصدق باکمال متانت فقط راجع به مسائلی که مربوط به دیوان بودصحبت کردندوبه هیچ وجه خارج ازموضوع نشدندوهمین امرموجب احترام ایشان شدهم چنین وجودآقای دکتر مصدق درانجاوشرکت خود ایشان دراین دعوی یکی ازعوامل اساسی پیشرفت مابود دیگر این که بایدعرض کنم وکلای مدافع دولت انگلستان با این که تمام دقت ومراقبت راداشتندومثلابیش ازده هزارکلمه برای تفسیریک کلمه صحبت کردندمعذلک درطرزبیان و صحبتشان خودخواهی بود که اینهم شایدموجب تاثیرسوء درقضات میشدهمه این عوامل برای پیشرفت دعوی ما دست بهم دادوخوشبختانه به نتیجه ایی که آقایان استحضارپیداکردندرسید- اکنون برای این که آقایان قدری ازجریان این دعوی اطلاع داشته باشندلازم می‌دانم مختصری ازدعوی وجریان آن بعرض برسانم آقایان می‌دانند که ادعای دولت انگلیس این بود که دولت ایران نقض حقوق بین‌المللی رانموده‌است وبرخلاف عهدنامه هاو قراردادها رفتارکرده بر خلاف قرارداد امتیازی که دولت انگلیس می‌خواست به آن صورت بین‌المللی بدهدعمل کرده واموال یک شرکت را غصب ومصادره کرده وازاحقاق حق سرپیچی کرده وحاضربدادن غرامت نشده وازاین لحاظ ازدیوان لاهه می‌خواست که ایران رامحکوم بکند که اولا اموال شرکت رابه شرکت برگرداندوشرکت را آزاددرانجام عملیاتش برطبق آن قرارداد امتیازبکندوخسارات وغرامات وارده راباوتسلیم نمایددولت ایران درمقابل این ادعادواظهارداشت اولاراجع به ماهیت به اختصارمی‌گفت که دولت ایران ازحق خودش استفاده کرده ازحقی که حقوق بین‌المللی بهردولت وملت مسقلی راجع به ملی کردن صنایع ومنابع خودش داده استفاده کرده برخلاف حقوق بین‌المللی رفتارنکرده ونقض حقوق بین‌المللی نکرده وازپرداخت غرامات عادلانه هم امتناعی نداردوبعلاوه مخصوصا ازلحاظ صلاحیت وبعنوان رد صلاحیت رسیدگی به ماهیت دولت ایران اظهارمی‌داشت که دیوان دادگستری صلاحیت رسیدگی باین موضوع را نداردبطوری که آقایان اطلاع دارندصلاحیت دیوان دادگستری حدودی است که دولتهابموجب اعلامیه‌هایی که صادر کرده‌اند آن راشناخته‌اند دولت ایران بموجب اعلامیه مخصوصی که به تصویب مجلس شورای ملی رسیده‌است صلاحیت دیوان راشناخته‌است ودولت انگلستان هم بموجب اعلامیه دیگر ی این صلاحیت راشناخته‌است وحدود صلاحیت دیوان برای رسیدگی بدعاوی بین انگلیس وایران درحدودی است که بموجب این دواعلامیه معین شده دولت ایران اظهارمی‌کرد که طبق این اعلامیه هادادگاه صلاحیت رسیدگی باین امررانداردوبعلاوه متوسل به ماده دوم بندهفتم ازمنشورملل متحدمیشید که بموجب آن اعلام شده بود که مقررات منشورملل متحداجازه نمی‌دهد که سازمان ملل متحدبهیچوجه دخالت درامری کندمخالف اساس حاکمیت وراجع باموری باشد که درصلاحیت اساسی ملل است باین استناددولت ایران صلاحیت دادگاه راردمیکرددولت انگلستان دررداین ادعایک ادعای بسیارمفصل در لوایحی که بیش از ۱۵۰ صفحه ۲۰۰صفحه بود در ۲ جلد بدادگاه تقدیم کردودرآن جابادلایلی ذکرکرده بوددادگاه را صالح می‌دانست اولا بیش از ۱۳ قرارداد اظهار کرده بود که باین قراردادها استناد می‌کرد که از آن جمله قرارداد ۱۸۵۷ و قرارداد ۱۹۰۳ و مکاتباتی بود که درسال ۱۹۲۸ بین دولت ایران و انگلیس انجام شده بود بعلاوه قرارداد امتیاز ۱۹۳۳و ۹ قرارداد دیگر که دولت ایران بادولتهای دیگر منعقد کرده بود و دولت انگلیس بر طبق شرط دولت کامله الوداد می‌خواست از آن قرارداد هاهم استفاده کند در مقابل این لایحه دولت ایران درلایحه خود و درضمن مذاکراتی که درجلسه دادگاه شد دلایلی درردلایل انگلستان اظهارکردازآن جمله ادعای دولت ایران بود که بر طبق اعلامیه دولت ایران صلاحیت دادگاه راجع ب قراردادهایی است که بعد از۱۹۳۲ است که دولت ایران صلاحیت دادگاه را شناخته‌است یعنی صلاحیت دادگاه راجع به قراردادهایی است که بعد از۱۹۳۲ تصویب رسیده‌است و قراردادهای قبل از۱۹۳۲ درصلاحیت دادگاه نیست بنابراین قرارداد ۱۹۰۳ و قرارداد ۱۸۷۵ ومکاتبات ۱۹۲۸ وهم چنین قراردادهایی که بادولتهای ثالث قبل از ۱۹۳۲ منعقدشده نمی‌تواندمورداستناددادگاه قراربگیرددرموضوع صلاحیت اختلاف نظرفوق العاده ایی بین دولت انگلستان ودولت ایران برسریک کلمه موجودبود که آن کلمه رابفرانسه پستریورposterier می‌گویند که درقانون ایران کلمه ( بعد از) ترجمه شده‌است درآن جادولت انگلستان ادعامی‌کرد که این کلمه بعد از که درقانون فرانسه پستریور نوشته شده باوضاع واحوالی که بعد از۱۹۳۲ناشی شده برعکس دولت ایران مدعی بود که این کلمه بعد برای محدود کردن زمان قرارداد هاوعهدنامه هاست دراعلامیه ایران اینطورانشاء شده‌است صلاحیت دادگاه بین‌المللی محدوداست باختلافات ناشی ازاحوال یا اعمال که مستقیمایاغیرمستقیم مربوط باشدباجرای قراردادها و عهدنامه‌هایی که دولت ایران بعد از تصویب این اعلامیه قبول کرده‌است بنابراین معنی فارسی این روشن است ولی درمعنی فرانسه آن ممکن بودیک ابهامی باشدمادراینجامتوجه شدیم که متن فارسی اعلامیه مابهیچ وجه تردیدی ندارداین بود که یک جلدازکتاب قوانین ایران راهمراه بردیم وبوسیله یک مترجم رسمی دادگاه سن دادگاه ابتدایی پاریس ترجمه رسمی کردیم ودرضمن محاکمه بوسیله وکیل دعاوی ایران تقدیم شد که درآنجا این کلمه را آن مترجم به کلمه آپره Apres ترجمه کرده بود که قیدزمان است وبایدبه زمان برگرددنه به کلمه پستریور که یک صفت باشدوبیک اسمی برگردد واگرصفت هم باشدمطابق قواعدگرامربایدباسمی برگردد که بلافاصله به آن چسبیده باشدنه به کلماتی که درچند جمله پیش هست خلاصه روی این کلمه Posterieur پستریوریا بعد نماینده انگلیسی دربیان اولیه (قبل ازجواب ایران) بیش ازده هزارکلمه قریب سی صفحه صحبت کردومی‌خواست ثابت کند که این کلمه به کلمه اوضاع واحوال برمی‌گرددازآن جمله استنادبه اعلامیه‌های دولتهای دیگر میکردواظهارمی‌داشت که دولت ایران این اعلامیه خودرا تقلید ازاعلامیه دولت بلژیک ودولتهای دیگر کرده‌است که درآنهاکلمه پستریوریاوضاع واحوال برمی گرددودر اعلامیه دولت ایران هم به همین دلیل باوضاع واحوال برمی‌گرددودرمقابل این بیانات آن قانون ایران که درآنجاترجمه شدوداده شدالبته یک دلیل قطعی فوق العاده بودبعلاوه دولت ایران یک دلیل قاطع دیگر ی اظهارکرد که علت این که صلاحیت دیوان رامحدودب قرارداد ۱۹۳۲به بعد کرده‌است این بود که درآن تاریخ هنوزوضع قراردادهای کاپیتولاسیون ایران با دولتهای دیگر کاملاروشن نشده بوددولت ایران مدتهای مدیددرتحت شرایط یک قراردادهایی که صورت کاپیتولاسیون راداشت بوده ودولت ایران بموجب این شرط خواسته‌است تاثیراین قرارداد هارا ازبین ببردوصلاحیت دادگاه راراجع به آنهانفی بکنداین استدلال هم موردتوجه دادگاه قرارگرفت بطوری که اگر آقایان یک وقتی مراجعه بحکم کنید ملاحظه می‌کنید که موردتوجه دادگاه قرارگرفته‌است بنابراین تمام قراردادهایی که قبل از۱۹۳۲ بودودولت انگلستان به آنها استنادمیکردوموردبحث واعتبارنشد بعد دولت انگلستان توسل به قرارداد امتیاز۱۹۳۳کرده بودومی‌گفت این قرارداد دوجنبه داردیعنی دوجنبین است ازیک طرف یک قرارداد وامتیازاست که دولت ایران به یک شرکتی داده وازطرف دیگر چون درشورای جامعه ملل سابق مطرح شده ویک اختلاف ویک دعوایی بین دولت ایران ودولت انگلستان در۱۹۳۲و۱۹۳۳ ایجادشده بوددرنتیجه میانجیگری جامعه ملل این قرارداد امتیازدوم داده شده ویک صورت بین‌المللی ویک صورت بین دودولت پیداکرده وبنابراین مثل این است که دولت ایران یک تعهدی درمقابل جامعه ملل به گردن گرفته باشد که مواداین قرارداد امتیازی که باشرکت سابق بسته رعایت بکنددادگاه باتوضیحاتی که دولت ایران ووکیل مدافع ایران داد که ازآن جمله بایدعرض کنم خودرئیس دادگاه که دراین موردریاست نمی‌کردیعنی قاضی انگلستان سرارنولدماک نرخوداوهم ازاشخاصی بود که بادلایل بسیارموجهی اظهارداشته که بهیچوجه این تشریفاتی که درجامعه ملل سابق انجام شده به یک موضوعی که یک قرارداد بین یک دولت ویک شرکت خصوصی بوده‌است وجزء قراردادهای داخلی است صورت بین‌المللی و قرارداد بین دودولت نداده واین قرارداد یک قرارداد حقوق خصوصی است ودولت انگلستان نمی‌تواندبرطبق مقررات منشورومقررات ماده ۳۶ اساس نامه که راجع به مقررات بین دودولت است استنادبکندوباین جهت موضوع صلاحیتی برای دادگاه بین‌المللی نیست. بنابراین قرارداد هم از دستور رسیدگی دادگاه خارج شد دیگر از قراردادهایی که دولت انگلستان استنادکرده بود قراردادهایی بود که بعد از۱۹۲۳دولت ایران بادولتهای ثالث منعقدکرده بود که ازآن جمله دانمارک وسویس وترکیه بوددولت انگلیس مدعی بود که چون ازشرط دولت کامله الوداداستفاده می‌کندبنابراین هرامتیازی که دولت ایران به یک دولت ثالثی داده بایدازآن امتیازبهره مندشودوبرطبق این قراردادهایی که بادولتهای دیگر منعقدکرده دولت ایران متعهدشده‌است در مقابل آن دولتها که با اتباع آنهاوبا اموال آنهامطابق مقررات حقوق بین الملل رفتاربکندوچون دولت ایران دراین مورد برخلاف حقوق بین الملل رفتارکرده بنابراین بایددادگاه قرارصلاحیت صادرکندحالا اگردادگاه این ادعای انگلستان را می‌شناخت قرارصلاحیت صادرمیکردوما اگردرماهیت ذیحق بودیم یانبودیم یا امر دیگر ی بودولی این استدلال دولت انگلیس هم موردموافقت دادگاه واقع نشدزیرادادگاه چنین جواب داده‌است که استفاده ازشرط دولت کامله الودادبر طبق قراردادهای ۱۸۵۷ ین المللی رازیرپاگذاشته‌است. بموجب این قراربود که شرکت سابق نفت ودولت حامی اواظهارمیکرده‌است که این محصول نفت مال آنهاست ملک آنهاست وبخودشان حق می‌دادند که این مال راضبط وتوقیف بکنندویا از صدورش جلوگیری کنند.
وامروزاین قرارداد بموجب همان دادگاهی که به آن استنادمی‌کردندملقی وبی تاثیرشده‌است وبنابراین این بهانه هم ازدست آنهاخارج شده‌است و دیگر برای دولت انگلستان امکان مراجعه بشورای امنیت هم ازبین رفته‌است زیرا که مراجعه سابق دولت انگلیس به شورای امنیت متکی باین قراربودوقتی که این قرارازبین رفت دیگر مراجعه بشورای امنیت بی معنی است واگربعنوان دیگر ی هم مراجعه کند دیگر موادمنشورملل متحدجلوی آنرا می‌گیردوبا این سابقه ایی که پیش آمده‌است بنده تصورنمی‌کنم دیگر بشودازاین باب به هیچ مرجع بین‌المللی شکایت کرد. بالنتیجه الان جلوگیری ازصدورنفت یا اقدامی ازقبیل اقدام به توقیف کشتی رزماری بکلی غیرقانونی وبرخلاف حقوق بین‌المللی است وتصورنمی‌کنم که درهیچ دادگاه یک کشوربیطرفی شرکت سابق یادولت حامی اوبتواندبایک دلایل موجهی عرض حالی بدهدیاشکایتی بکندومالکیت شرکت رادرمحصول نفت ایران ثابت بکند واقعا به چه دلیل می‌تواندادعاکند که محصول نفت ایران مال شرکت است که بتواند اقامه دعوی بکند؟ دولت ایران برطبق حق خودش وصلاحیت ملی خودش محصول یک صنعتی راملی کرده‌است ومحصول آن صنعت متعلق به ملت ودولت ایران است واگرشرکت شکایتی داردبایدبدولت ایران برای غرامت خودش مراجعه کند که دولت ایران دراین باب اصولی معین کرده وحرفی ندارد. یابایدبدادگاه ومقامات قضایی ایران مراجعه بکنداین فوایدی درنتیجه بود که صدوراین حکم عایدشده‌است وبنده تصورمی‌کنم باتمام مزایایی که نصیب ماشده‌است بزرگترین فایده این رای عایدسازمان ملل متحدوخوددیوان بین‌المللی لاهه شده‌است زیرا که درنتیجه صدوراین حکم نگرانیهایی که دردنیابودرفع شده‌است بسیاری ازملت‌های کوچک بسیاری ازمردم آزادیخواه دنیاتصورمی‌کردند که این دادگاه بلحاظ سیاسی که این موضوع داردوازلحاظ اهمیت سیاسی که داردودولتهای بزرگ مستقیم یاغیرمستقیم درآن ذی نفع هستندحکم به حقانیت انگلستان ومحکومیت ایران صادرخواهدکردوصلاحیت خودش راخواهدشناخت واگرچنین حکمی صادر می‌شدمحققابزرگترین لطمه به سازمان ملل متحدودیوان دادگستری بین‌المللی واردمی آمد(صحیح است) درنتیجه صدوراین حکم اعتماددنیابه سازمان ملل متحدبیشترشدومردم فهمیدند که دردیوان دادگستری قضات باشرافت وقضات عادلی وجوددارند که مسائل راصرفا ازقسمت حقوقی وازجهت قضایی نگاه می‌کنندوحاضرنیستندبنابریک مصالح سیاسی یک حق قانونی ملت ضعیفی راپایمال بکنندوحقانیت رابرهرچیزی مقدم می‌دارندوبدین ترتیب امروزه محققا احترام این دستگاه بین‌المللی آنطوری که شایسته آن است درجهان صدبرابرشده‌است. بنده باید حقیقتاعرض کنم که قضات دادگاه بین‌المللی واقعا ازهرشایسته احترام هستندوبنده که افتخارآن راداشتم که چندین روزصبحهاو بعد ازظهرهابا آنهاجلسه داشته باشم دیدم که چه مردمان شریف وآزاده ایی هستند (خسروقشقایی – مخصوصا مال شوروی) ودرواقع بنده اگربخواهم اسم ببرم مثل این که توهین است که ب دیگر ان شده‌است مردمان شریف با استعداددانشمندودرعین حال رؤف ومهربان که بانهایت دقت ومراقبت سعی دارند که مطابق حقانیت اقدام کنندبنده نتایجی که شخصامی‌خواهم بگیرم ودرواقع بصورت یک توصیه ایست که می‌خواهم عرض بکنم این است که مادراین کارفتح کردیم واین فتح برای ما آسان نبوداوضاع واحوالی برای ماپیش آمده بود که این فتح نصیب ماشد واگریک کلمه یک سطریایک مکاتبه بعد از۱۹۳۲بادولت انگلیس می‌داشتیم محققادادگاه بصلاحیت خودرای می‌داد اوضاع واحوال اینطورپیش امده که قراردادهایی که انگلستان به آن استنادکرده قراردادهای قبل از۱۹۳۲باشند و بعد از ۱۹۳۲ آن دولت بهیچ وجه متوجه نشده باشد که وضع حقوقی خودش راباماروشن بکندویک قرارداد ی با ما منعقد بکند دولتهای دیگر آمدند با ما قرارداد بستند دانمارک بست سویس بست بلژیک بست ترکیه بست یونان بست ولی دولت انگلستان با ما قرارداد نبست و بهمین دلیل بود که الغریق یتشبث بکل حشیش به همه جا متشبث می‌شد و می‌خواست از قرارداد با دانمارک از قرارداد باسویس واینها استفاده کند.
مابایدازاینهاعبرت بگیریم که در انعقاد این قراردادها فوق العاده مراقب باشیم. یک سطر که ما اینجانوشته‌ایم در قرارداد با دانمارک که دولت ایران و دانمارک متعهدهستند که با ابتاع و اموال آنها در خاک خودشان بر طبق قواعد بین الملل رفتارکننداین چیزفوق العاده ساده ایست یک اصل ساده مسلم حقوق بین‌المللی است. همین یک سطررا اگرمابصورت یک مکاتبه هم بادولت انگلیس داشتیم همین باعث می‌شد که دادگاه بصلاحیت خودش رای بدهدوآنوقت شایدمادرماهیت حاکم می‌شدیم برای این که در ماهیت هم دلایل ما فوق العاده محکم است ولی همین قرارصلاحیت هم برای ماخیلی گران تمام میشدوباعث می‌شد که ما وارد ماهیت بشویم که آن یک امر دیگر یست. یاهمین شرط دولت کامله الودادرابنده تقاضامی‌کنم آقایان توجه بکنندیک شرط بسیارساده ایست که یک دولتی متعهدمی‌شود که بایک دولت دیگر مثل یک دولت کامله الودادرفتاربکندیعنی هرامتیازی هروضعی که بادولت دیگر داردبا این دولت هم رعایت بکنداین شرط کامله الوداددرظرف ۱۵۰سال مثل یک زنجیری بود که به گردن ما افتاده بودزیرا تنهابموجب این شرط بود که اصول کاپیتولاسیون برماتحمیل میشده وباز برطبق همین شرط منعقددر قرارداد ۱۸۷۵ بود که دولت انگلستان می‌خواست از قراردادهای بادانمارک وسویس وترکیه استفاده بکندپس ماباید بعد ازاین درروابط بین‌المللی ومکاتبات وتنظیم قرارداد هافوق العاده مواظب باشیم که یک خبط کوچکی ممکن است مارابه یک محظورات فوق العاده بزرگی مواجه کندآقایان بنده می‌خواهم عرض کنم امروزه دنیابیش ازآن چیزی که شایدخودماواقف هستیم باهمیت جنبش ملت ایران متوجه‌است. امروزه دنیا ملتهای آزاددنیامردم آزاددنیا که خوشبختانه درهمه کشورهاهستندملت ایران رابحق پیشرویک نهضتی درخاورمیانه می‌دانند. ملتهای خاورمیانه امروزه چشم باین ملت دوخته‌اند واگرشکستی براساس نهضت ملت ایران واردشودنه تنهاما بردی را که دراین چندسال نصیبمان شده ازدست می‌دهیم وبه یک عواقب بدی دچارمی‌شویم بل که دنیابعقب خواهدرفت دنیادچاریاس ونا امیدی خواهدشدازآن جهت است که هرچه مردم آزادوآزادمنش دردنیاوجودداردبه نظراحترام وتقدیس به جنبش این ملت محرم وبیچاره نگاه می‌کنندوخواهان پیشرفتش هستندما استدعاداریم ملت ایران توقع دارد که نمایندگان محترم مجلس به آن اهمیتی که دنیابرای ایران قائل هستندتوجه داشته باشندواین راهی که ملت ایران پیش گرفته بایدبه نهایت برساندمخصوصا ازاین موفقیت بزرگی که ازلحاظ بین‌المللی نصیب ماشدازاین موفقت بزرگی که از لحاظ بین‌المللی نصیب ماشده بایداستفاده کنیم وهرچه زودتراصلاحاتی که ملت ایران انتظارش راداردآن اصلاحات را انجام بدهیم وبا استفاده از منابع اولیه خودمان هم بپردازیم امروز واقعا این جنبش ملت ایران محدودبه یک طبقه معینی وسطح یک افراد ممتازه مخصوصی نیست وریشه این نهضت تاعمق کوچکترین دهات و کوهستانهای ایران رفته وزارع ودهاتی ایران امروزه منتظریک اصلاحات اگراین فرصت رادران موقعیت مجلس شورای ملی ودیوان ازدست بدهند دیگر یک طبقه معین و محدودی و یک افراد ممتازه محدودی مایوس نمی‌شوندورو گردان نمی‌شوندبل که طبقات عظیم ملت ایران که انتظار دارند مایوس می‌شوند و از دست جنبش ملی ایران ممکن است خارج بشوند و یک مخاطرات عظیم وغیرقابل علاجی برای دولت و ملت ایران ایجادمی‌کندبنابراین آن انتظاراتی که ملت ایران داردامروزه و هم شماها در قلب خودتان به آن واقف هستید باید آن اصلاحات را در اسرع اوقات انجام بدهید که ملت ایران امیدواربشود که با دست خودش آن اصلاحات اساسی که بایستی بشود خواهد شد و ملت ایران می‌تواند بحول خدا و اعتماد بخودش و بفکرخودش وبدست خودش اصلاحاتی که لازم باشد انجام بدهد(صحیح است) ما امروزه دردنیامدعی یک اصلاحاتی هستیم ومی‌گوییم که لازم نیست که یک ملت متکی بفلان سیاست یا فلان سیاست دیگر باشد که بتواندخودش را ازگرداب مهالک نجات بدهدخودش بایدبتواندومتکی بخودش باشد و باستقلال وبفکر خودش انجام بدهدبهیچ دستگاه خارجی نمی‌خواهیم اتکاء داشته باشیم جزبه ملیت وبه استقلال خودمان وباید مجلس شورای ملی وپیشروان ملت ایران نشان بدهند که واقعا قابلیت اجرای این ادعارادارندومی‌تواننداصلاحاتی را که دنیامراقب آن است وملت ایران انتظارش راداردخودش انجام بدهدبنده راجع باین موضوع عرایضی که لازم دانستم بعرض نمایندگان محترم رساندم واین کتاب راهم که ملاحظه فرمودیداین متن حکمی است که دیوان بین‌المللی صادرکرده‌است که درابتدایش حکم است و بعد نظریات شخصی ایست که قاضیهایی که دراقلیت بودند و رای مخالف داشتندبرطبق اساسنامه دیوان استفاده کردند و نظریات خودشان را ابراز داشتند (ناظرزاده - خوب بود ترجمه می‌شد) بله وزارت خارجه ترجمه کرده‌است (مهندس حسیبی - دردست ترجمه‌است) بعضی اوراقی رسیده‌است که استفاده می‌کنم تقدیم مقام ریاست مجلس می‌کنم اوراقی است ازکاشمردرهفت برگ باچندین هزارامضاء توسط آقای مهندس حسیبی رسیده‌است راجع به پشتیبانی ازجناب آقای دکتر مصدق تقاضای مجازات خائنین. دیگر نامه از کارگران قند شاه‌آباد که مبلغ ۷۸۰تومان هم برای آرامگاه شهدافرستاده‌اند کارگران کارخانه شاهی عریضه فرستاده‌اند راجع بتقویت از دولت آقای دکتر مصدق اهالی کاشان نامه وتقاضای مشروح مفصلی فرستاده‌اند وتقاضای محاکمه ومجازات مسببین فاجعه جانگداز۳۰تیررا ازمجلس شورای ملی کرده‌است. (نمایندگان - احسنت احسنت)
- سوال آقای قنات‌آبادی راجع به تعقیب مسببین واقعه ۳۰ تیر و جواب آقای وزیرکشور
ویرایش۴- سوال آقای قنات‌آبادی راجع به تعقیب مسببین واقعه ۳۰ تیر و جواب آقای وزیرکشور
نایب رئیس - وارددستورمی‌شویم سوال آقای قنات‌آبادی مطرح است ازجناب آقای وزیرکشور. آقای قنات آبای بفرمایید
قنات‌آبادی - معروف است که می‌گویندایرانی فراموشکاراست البته این مثل واین تذکرواین موضوع دربین مردم ایران شایع است واستشهاداتی ودلایلی هم برایش آقامه می‌کنندبگذشته وحال استناداتی دارند که قضایایی اتفاق افتاده وبدون نتیجه گرفتن وبدون این که عکس العملی نشان داده شودآن قضیه فراموش شده من عقیده‌ام این است که ایرانی فراموش کارنیست ممکن است باگذشت باشدولی بعضی ازمواقع این گذشتهاواین فراموشکاریها اجباری است مثل همین واقعه سی ام تیرجناب آقای دکتر مصدق بهرعلتی که آقایان بهتراطلاع داریداستعفاکردوجریاناتی هم درمجلس پیش آمدیک شخصی من غیرقانون من غیرحق ادعاکرد که من رئیس دولت وقتم مردم ایران ازصغیروکبیر تمام طبقات قیام کردندگفتند که این مردغاصب است وحق نداردکرسی ریاست وزرایی را اشغال بکندوبایدبروداین یک تصمیم یک قیام عمومی بودمجلس شورای ملی هم این قیام واین تصمیم رایک قیام ملی شناخت اما در خلال این چند روزه واین مطالب یک وقایع بسیارناگواری جلوآمد که باعث تاسف تمام علاقه مندان به مملکت وآزادی و فضیلت وحقیقت گردیدوآن این بود که یکعده ایی دراین میانه شربت شهادت نوشیدند یکعده ایی از بهترین جوانها وبرادران مازیرتانک له شدندیک عده ایی بدنشان باگلوله مشبک شدیک عده اعضاوجوارحشان ناقص شد یک عده دستشان قطع شدعده ایی چشمشان کورشدیکعده ایی دربدروبی خانمان ویک عده ایی هم اسف انگیزتر مفقودالاثر شدندخوب این جریانات راکی بوجودآورد؟ (یکی ازنمایندگان - ارباب) بوسیله کی؟ بوسیله این آقایی که حکومت راغصب کرده بودوآن عناصری که دستوراین غاصب وجانی را اجرامی‌کردندغاصب معلوم بوداحمد قوام بود عاملین این کشتارهم معلوم ومعین بودندرئیس شهربانی وقت رئیس ژاندارمری وقت رئیس حکومت نظامی وقت وآن کسانی که درتهران وشهرستانها مشغول انتظامات بودند اولا من یک نکته ایی را عرض کنم اول توجه جناب آقای دکتر صدیق را باین مطلب جلب می‌کنم (یکی ازنمایندگان - دکتر صدیقی) دکتر صدیقی؟ ببخشیدیک (ی) نسبت حذف شده اضافه می‌شودوآن این است که مجلس ۳۰ تیررا قیام ملی شناخته وشهدای ۳۰تیر را شهدای ملی شناخته‌است.
کسانی که بر علیه قیام ملی قیام کردند و حربه کشیدند و دشمنان قیام ملی هستند همانطور که اگر کسی برعلیه مشروطیت قیام بکند باصطلاح مجازات خاصی داردآن کسانی هم که برعلیه قیام ملی قیام بکنندآنهاهم مجازات خاصی دارند. بنابراین قدرمسلم این است که آن کسانی که علیه قیام ملی قیام کردندمجرم وجنایتکارند. این هاکی بودند؟ احمد قوام غاصب حکومت وقت. وآن اشخاصی که عامل اجرای این جنایت بودندالان شایددرست ۱۹روز ازروزاین فاجعه عظمی می‌گذردبلافاصله بعد ازآن روزمجلس شورای ملی باکثریت تام به جناب آقای دکتر محمد مصدق ابرازتمایل کرده بعد هم رای اعتمادداده‌است خوب مامی‌خواهیم ازجناب آقای وزیرکشوراین سوال رادوستانه بکنیم که تکلیف این کسانی که کشته شده‌اند وآن کسانی که عامل این کشتاربوده‌اند چه شده؟ اولا ازجناب آقای وزیرکشورخواهش می‌کنم برای ماومردم ایران روشن کنند که اصلاقوام چه شده؟ این یک معمائی شده (کریمی - حالاهم هست. رئیس شهربانی می‌داندشیبانی می‌داند) مسلم است که تاغروب ۳۰تیر قوام‌السلطنه درتهران بوده چون بعد ازظهررفته حضورشاه احضارش کرده‌اند وازش استعفاگرفته اندعرض کردم این موضوعی که می‌گویندایرانیها فراموش کارندوزودمی بخشندوگذشت می‌کننداین یک مطلب مصنوعی است وقتی قضایاتعقیب بشود بعد هم یک جریانات فوق العاده ویک هوویک جنجال همانطور که عرض کردم طبق سنت جاری هیئت حاکمه هرجنایتی بکند یک کلمه می‌گویدتکذیب می‌کنم خوب تکذیب می‌کندمطلب هم دربوته اجمال می‌ماندوتکلیف مردم روشن نمی‌شود بعد از آنهمه جنایات و بعد ازآنهمه کشتارهابرمی‌داردبه مجلس شورای ملی می‌نویسد که من اصلا روز دوشنبه رئیس الوزرا نبودم (یک نفرازنمایندگان - غلط کرده‌است) اجازه بدهید من می‌دانم غلط کرده بالاترازغلط هم یک کاری کرده اما این مطالب برای مردم جواب نمی‌شودمردم انتقام می‌خواهند من می‌خواهم عرض کنم و با کمال صراحت هم می‌گویم که اگر املاک قوام ازاین که هست صدبرابراین که هست وصدبرابرهم بود مجلس قانونی تصویب می‌کردمی‌گرفتنددراختیار بازماندگان شهدای ۳۰ تیرمی گذاشتندوهزارمحرومیت هم برای اووسایرمسببین معین می‌کردند آن چیزی که مردم را سیرمی کندوآرام می‌کند انتقام ازاین جنایتکارهاست مردم ایران بعد از آنهمه مبارزه بعد ازآنهمه فداکاری بعد ازآنهمه قربانی می‌خواهندبرای اولین دفعه درتاریخ ببینند که یک جانی که درمقدمه وموخره اسمش یک القاب مهمی است محاکمه بشوداگرآدم کشته بدارش بزنند و اگرآدم نکشته و یک جنایت خفیفتری کرده جزایش راببینداین رامردم امروز می‌خواهندخوب اگرشمانکنیدماهم ساکت باشیم یواش یواش پس فردامردم بیچاره رامتهم می‌کنند می‌گویند مردم فراموش کارندمردم می‌گذرندبخداقسم است مردم نگذشته‌اند وبخداقسم است مردم از کسانی که قدرت دارند وصلاحیت دارند که عاملین کشتار۳۰تیرراتعقیب ومجازات بکنند اگر نکنند بسیار متنفر خواهند شد و از کسانی که حق دارند این موضوع را تعقیب بکنند کوتاه بیایند بسیار منزجر می‌شوند آقا پسر مردم جوان مردم برادر مردم شوهر زنهای مردم کشته شده‌اند آنوقت ما می‌خواهیم این مطلب را بالیت و لعل بگذرانیم این موضوعی نیست که مردم آن را قبول داشته باشند اگر بگوییم که مردم فراموش کارند آن وقت بما خواهندگفت که شما بد مردمی هستید و این موضوع را تعقیب نکردید بنابراین من از جناب آقای وزیرکشورخواهش می‌کنم که این مطالب را با کمال روشنی برای روشن شدن ذهن مردم و برای آن که مردم بدانند که وزیرکشور وقت وسایرمسئولین امر آنها در صدد کشف حقیقت هستند بیان نمایند و توضیح بفرمایند که ما وهم مردم اطلاع پیداکنیم که اولا این آقای احمد قوام کجا رفته چطورشده؟ اگر از ایران بیرون رفته آن دستگاهی که او را از ایران بیرون برده کیست؟ شهربانیست؟ ژاندارمری است؟ اداره هواپیمایی است؟ این از دوحال خارج نیست. یا با هواپیما رفته بیرون یا بوسیله ماشین البته این مرد که همچوقدرتی را نداشته که از زیرزمین بتواند فرار بکند. یا باید مسئول ژاندارمری و شهربانی و خلاصه آنهایی که در طول خط و مرز هستند تحت تعقیب قرار بگیرند که چرا گذاشته‌اند قوام فراربکند؟ و یا بوسیله هواپیما رفته‌است و این موضوع روشن بشود.
و کما این که خود بنده هم اطلاع دارم که این آقا درتهران است و از این خانه به آن خانه می‌رود (مهندس حسیبی - احسنت و آنهم با چادر) (حاج سیدجوادی – و از راه آب) دیشب ساعت یک بعد ازنیمه شب یک مردی است در مقابل قبرستان ظهیرالدوله آنجا یک کسی است گویا جگر و دل و قلوه می‌فروشد این آمد در منزل من درزده و گفت من الساعه قوام را دیدم با یک سرهنگ ارتش و یک شخص دیگری که لباس شخصی داشته نمی‌شناختم گیوه ملکی هم پایش بود من رفتم جلوی او رابگیرم توقوامی تارفتم جلونزدیکش آن افسرمراتهدیدکردالبته می‌دانید که آن قبرظهیرالدوله نزدیک منزل برادر احمد قوام است منزل معتمدالسلطنه‌است. و این با این خصوصیات با اطلاعاتی که ماداشتیم (یکی از نمایندگان - معتمدالسلطنه هست؟ زنده‌است یامرده؟) اطلاع ندارم بازنده بودن ومرده بودنش کاری ندارم منزلش آنجاست.
شب بعدش هم بلافاصله آنجا رفته حتی یکیش هم این بود که مقدماتی فراهم کره بود و می‌خواست از ایران به یک وسیله فرار بکند که آنشب ما باطلاع پیداکردیم و آنشب با جناب آقای دکتر بقایی در اطراف فرودگاه مهرآباد با یک عده ازاعضای مجمع مسلمانان مجاهد و اعضای حزب زحمتکشان و افراد شهربانی مراقب بودیم و بعد هم این مردفهمیده بود که مامراقب هستیم تجدیدعقیده کرده بودوگذاشته بودبرای وقت مناسب تری. قدرمسلم این است که این شخصی هست وبایدروشن بشوداین مطلب چون بالاخره این سوزن که نیست قایم شودوگم شوداگرروشن نشوداین مطلب که باطیاره رفته ویاباتومبیل قدرمسلم این است که درایران است. پس باید دید در کجاست وچه می‌کند و چرا تاکنون توقیف نشده.
این مطلبی بود که از جناب آقای وزیرکشور خواستم سوال کنم که این مطلب را برای مردم ایران روشن فرمایند. موضوع دیگر هم عاملین کشتار سی‌ام تیرند. یک روزی اگر آقایان نمایندگی محترم به نظرمبارکشان باشد من دراین مجلس شورای ملی راجع به آلت فعل صحبت کردم. این مطلب را دیگر ملت ایران نمی‌تواندقبول بکند که یک عده بگویندماماموربودیم ومعذوربودیم وهرجنایتی بخواهندبکنند(صحیح است) من ازآقایان نمایندگان محترم می‌خواهم بپرسم که کجای قانون و کدام قانون به یک مامورنظامی اجازه داده‌است که مردم را دسته جمعی بکشد در کدام جای دنیا تانک آورده‌اند در شهر از روی بدن مردم عبور داده‌اند و بعد اسمش راگذاشته‌اند مامورمعذوراست وآنها هم محترمندوآقاهستند؟ (صحیح است) آخراین کجاست بمابگوییدیکجایی یک منطقه اگردرجنوب آفریقا هم باشد ماقبول می‌کنیم مسلم این است که این سربازهاواین پاسبانهایی که در میدانها و در خیابانها و در کوچه‌ها مردم را به مسلسل بسته‌اند مردم را کشته‌اند اینها دستور گرفته‌اند. به مامورین شهربانی کی دستورمی‌دهد؟ رئیس شهربانی به مامورین به اصطلاح حکومت نظامی به مامورین ژاندارمری کی دستورمی‌دهد؟ رئیس ژاندارمری.(دکتر بقایی - بعد هم معاون وزیرجنگ) اجازه بدهیدالان توضیح می‌دهم.
این موضوع چرا مورد بازخواست قرار نگرفته. تکلیف آنهاچه شده؟ اینهادراین جنایت دخیل بودندیانه؟ اگرآقای وزیرکشورعقیده دارند که رئیس شهربانی وقت ورئیس ژاندارمری وقت که الان معاون وزارت دفاع ملی شده وطبق اطلاعاتی که بنده دارم وجناب آقای دکتر بقایی هم داردایشان به تمام ژاندارمها دستور اکید صادرکرده‌اند که هر جا هر نقطه ایی تظاهر شد بهرقیمت شده آن تظاهر و آن جنبش را از بین ببرند و حتی موقعی که یکعده از اهالی همدان و اهالی کرمانشاه آمده بودند در همین چهار فرسخی تهران بین تهران و کرج جایی که اسمش یادم رفته (یکی ازنمایندگان - کاروانسراسنگی) کاروانسراسنگی آنجا ژاندارمری سرنیزه گذاشته توی سینه اینها گفته ما اجازه نمی‌دهیم شما نفس بکشید. روی آنهاهفت تیرکشیده‌اند باسرنیزه همین آقایی که الان معاون وزارت دفاع ملی است این دستورراداده اینهاصحیح است یاصحیح نیست؟ این امریه‌هایی که صادرشده‌است برای کشتارمردم ازطرف رئیس شهربانی وقت رئیس ژاندارمری وقت ورئیس حکومت نظامی قوت بوده یانبوده؟ اگرنبوده کی این امریه‌ها را صادرکرده؟ این بایدروشن بشودیک مطلب دیگر ی هم که خواستم تذکربدهم لازم است درپیرامون همین نامه ایی که احمد قوام نوشته ونوشته که من روز بیست وهشتم استعفاکردم و روز ۲۹ در حال استعفا بودم حال استعفا هم ما نفهمیدیم چیست و روز سی ام هم از تهران خارج شدم و حال آن که همانطوری که آقایان نمایندگان فراکسیون نهضت ملی اطلاع دارند روز دوشنبه که نمایندگان با اعلیحضرت شاه تماس داشتند قرار شد که بعد از ظهر او را بخواهند و استعفایش را بگیرند مخصوصا آقای مهندس رضوی که از این جا تلفن فرمودند به دربار این جریانات را می‌دانندمطلب باینجاختم شد که بعد از ظهرروزدوشنبه اعلیحضرت او را بخواهند و اگراستعفا نداد او راعزلش کنند (دکتر شایگان - همچوقرارنبودرئیس الوزرا اگرخلاف قانون باشدنمی‌توانندعزلش کنند) اینهایی که ادعاکرده‌است که من بیست وهشتم استعفا دادم وبیست ونهم در حال استعفابودم و۳۰ تیرهم ازشهرخارج شدم این آقاشب سی ام تیررئیس شهربانی وقت سرلشکرکوپال راخواسته البته این را که بنده الان حضورآقایان نقل می‌کنم ازدهان رئیس شهربانی فعلی آقای سرتیپ شیبانی شنیدم ایشان گفتند که آقای سرلشکر کوپال به رئیس شهربانی فعلی گفته‌است که روز ۲۹ تیر قوام‌السلطنه به رئیس شهربانی دستورداده که می‌روی آیت‌الله کاشانی وهمچنین قنات‌آبادی و مصطفی کاشانی راتوقیف می‌کنی ورئیس شهربانی می‌گوید که اینهادونفرشان وکیل مجلسند چطور توقیف کنم می‌گوید من به تو دستور می‌دهم و گویانوشته ایی هم در بین بوده و دستور کتبی هم داده این مطلب در شب ۳۰ تیر و روز ۲۹ تیراتفاق افتاده‌است وبنابراین دردرجه اول مسئول سی ام تیر احمد قوام است وچون واقعه ۳۰ تیر قیام ملی شناخته شده آن کسانی که برعلیه این قیام ملی قیام کرده‌اند دشمنان ملت اند دشمنان ملت را مراجع قانونی باید تعقیب کنند جناب آقای وزیر کشور نفرمایند که دادستان دلیل و مدرک خصوصی نداشته‌است که تعقیب کند این اشخاص را اینهابرعلیه ملت و منافع ملت قیام کرده‌اند بنابراین موظف است مراجع عمومی آن کسانی که علیه امنیت ملی ومنافع ملت قیام می‌کنند آنها را تعقیب کند فعلا به سخنانم وعرایضم خاتمه می‌دهم و استدعا می‌کنم ازجناب آقای دکتر صدیقی مطالب را البته نه آنطوری که همیشه متداول بوده خاطرمبارک آسوده باشد بلکه آنطوری که ملت ایران و مردم ایران قانع بشوند بیان بفرمایند از موقع هم استفاده می‌کنم همین امروز برای قبل از دستور اسم نوشته بودم یک تلگرافاتی از شهرستانها رسیده مخصوصا در پیرامون همین مطلب است. آقایان این تلگرافاتی که می‌رسد مطالعه بفرمایید نود در صدش این است که از نمایندگان ملت خواسته‌اند که انتقام انتقام انتقام (صحیح است) این چیزیست که از همه شهرستانها از شماوازماخواسته‌اند تقدیم مقام ریاست می‌کنم یکمقدار برای شخص بنده‌است یک مقدارازاین تلگرافات برای حضرت آیت الله کاشانی رسیده‌است که توسط بنده تقدیم مقام ریاست می‌کنم ویک طوماری هم از بندرشاپور رسیده که دراین طومارهم خواسته‌اند مردم بندرشاپوربامردم بسیاری ازشهرستانهاتشریک مساعی بکنند برای پشتیبانی ازدولت جناب آقای دکتر مصدق تقدیم مقام ریاست می‌کنم ویک طومار دیگر ی هم بوسیله آقای انگجی رسیده‌است مبنی برپشتیبانی ازدولت جناب آقای دکتر مصدق که تقدیم مقام ریاست می‌کنم.
نایب رئیس - آقای وزیرکشور
وزیرکشور(آقای دکتر صدیقی) - جناب آقای قنات‌آبادی یک هفته پیش سوالی ازوزارت کشورفرمودند روز چهارشنبه گذشته اینجا شرفیاب شدم و بعرض مقام محترم ریاست رسانیدم که حاضربرای جواب هستم آن روزتشکیل جلسه نشدوجلسه خصوصی بودوامروزهم بعرض مقام ریاست رساندم که حاضرم وازتوضیحاتی هم که الان فرمودندبنده استفاده بسیارکردم ویک ارشادات ویک راهنماییهایی بود که مورداستفاده وزارت کشوروادارات مربوطه که باینگونه مسائل می‌پردازندواقع خواهدشدخاطرمبارک آقایان محترم استحضاردارد که درمیان زمانی که احمد قوام استعفاکردوآغاززمامداری جناب آقای دکتر مصدق ساعتهایی فاصله شد. دراین فاصله آقای قوام ازخانه خودخارج شدند. درمحلی که هنوزهم بدرستی معلوم نیست رفت این که عرض می‌کنم بدرستی برای این که خبرآقامت ایشان را ازآغازتصدی جناب آقای دکتر مصدق به نخست وزیری درجاهای مختلف ذکرکردندهنوزهم محل ایشان معلوم نیست ودرآن زمان یعنی آن چندساعت دادستان نمی‌توانست دستوری بدهدوحکمی صادرکند. برای این که نه مدعی خصوصی درمیان بودونه اسنادومدارکی دردست. بعد از آن که آقایان نمایندگان مطالبی اظهار فرمودند و قیام ملی هم به نتیجه رسید طبیعی است ادارات مربوطه مشغول شدندبه یک رسیدگیهایی بازرسی کل کشوراز ناحیه وزارتی یعنی وزارت دادگستری از ناحیه بازرسی کل کشورشروع به تحقیقاتی در این باب کرد نتایجی هم تاکنون در اثر این تعقیبات به دست آمده ولی آن نتایج به صورتی نیست که بنده بتوانم یک مطلبی را بعرض آقایان نمایندگان محترم بصورت بطی و قطعی برسانم گزارش از وزارت دادگستری و ریاست بازرسی کل کشور رسیده‌است که چند صفحه‌است که در اینجا مقدمات امر و تعداد مقتولین و مصدومین و مجروحین ذکرشده مقدمه ایی هم دارد که شاید فعلا مورد احتیاج نباشد که بنده آن را قرائت کنم و نتیجه اش را هم عرض کردم که قطعی نیست و در این نامه مشهود نیست ولی مقدمات کار به صورت منظم شروع شده‌است وامیدوارم که به نتیجه مطلوب برسدوگزارش دیگری از شهربانی کل رسیده‌است که آن هاهم مطالبی گزارش کرده‌اند و مورد استفاده قرار خواهد گرفت اطلاعات دیگر ی هم از ناحیه فرماندهی ژاندارمری کل کشوررسیده‌است (شمس قنات‌آبادی - آقاکدام فرماندهی زمان قوام یا بعد ازقوام) ناچارهستم که بصورت معترضه بجناب عالی جواب بدهم ایشان فرمانده بودند و حالا هم سرپرست هستند و اگراجازه بفرماییدجواب عرض خواهم کرد که تفصیل چیست ومطلب آقا مورد توجه بنده‌است و یادداشت کرده‌ام و جواب خواهم داد اطلاعاتی رسیده تمام این اطلاعات فعلا در وزارت دادگستری ودرشهربانی و در ژاندارمری جمع آوری می‌شود و مورد استفاده قرار خواهد گرفت و بنده امیدوارهستم و این امیدهست که در آینده نزدیکی تشرف حاصل کنم و نتیجه را بعرض آقایان نمایندگان محترم برسانم در مورد اعوان و انصاراین فتنه بایدعرض کنم که بعضی از آنها بموجب مدارک و اسنادی که بدست آمده‌است و استفاده ایی که از اطلاعات آقایان نمایندگان محترم شده‌است تحت تعقیب قرارگرفته‌اند (شمس قنات‌آبادی - البته اضعف آنها) و عده ایی دیگر هستند که شاید مقصر باشند یا اگر اجازه بفرمایید عرض کنم که قاصر باشند مجری بوده باشند آنها هم بعد از آن که به کارشان رسیدگی شد البته ترتیب صحیحی در مورد تقصیرآنها یا قصورآنها داده خواهدشد سوالی فرمودید که یکقدری جنبه شخصی داشت و بنده هم ناچارم که بصورت شخصی جواب بدهم و آن مربوط است به فرمانده ژاندارمری کشور که حالا سمت معاونت وزارت جنگ را دارد (عده ازنمایندگان - وزارت دفاع ملی) بلی ببخشیدخیلی عذرمی‌خواهم وزارت دفاع ملی یعنی تیمسارسرلشکر وثوق خلاصه عرض می‌کنم ایشان حکم کتبی ازآقای قوام بدست دارند که ازآمدن اشخاص ازخارج شهرجلوگیری بعمل بیاورنداین حکم موجوداست بنابراین چون فرمایشهای جناب آقای قنات‌آبادی ومنظورنظرنمایندگان محترم همیشه رعایت اصول ومنظورداشتن یک قواعدوضوابطی است که اجتماع بتواندبرطبق آن آسایش ورفاه داشته باشدواگرمابین آمرومامورفرق نگذاریم و اینطورتصورکنیم که مامورین مطابق آئین نامه‌های موجودآئین نامه‌های نظامی وقتی دستوری باوداده می‌شود او از پیش خود تصرفی درآن امرودستوربکندبنده نمی‌دانم که دامنه این طرز فکر و بینش خاص بکجا خواهد کشید بنده باید عرض کنم که دستوری که بمامورداده شده‌است باید آمر را مورد مواخذه قرارداد و رسیدگی کرد و بعمل مامور هم باید رسیدگی کرد و دید تا چه حد امر را انجام داده‌است و در کجا از حدود و وظیفه ایی که باو تعلق داشته خارج شده و اینکار نمی‌شود جز بر اثررسیدگی و تحقیق درست و بنده عرض می‌کنم که البته با مدارک و اسنادی که بدست آمده و خواهدآمد این کار صورت خواهدگرفت ولی اجازه بفرمایید عرض کنم که به توهم وگفتارهانمی‌توان هرکس رامواخذه کردومورد اتهام قرارداد مراحل مختلف هست وحتی بین متهم ومقصرفرق است یکی در مظان تهمت است یکی واقعا تقصیر کرده‌است بهرحال آنچه بنده لازم بوددراین زمینه بعرض آقایان برسانم بایدخودم اعتراف بکنم که بازرسیهاو تحقیقات مابکلی درمراحل ابتدایی است (خلخالی - جناب آقای وزیرکشورتاریخ حکم چه وقتی است؟ زیرا ازنظر مطلبی که آقای قوام گفته‌اند موثراست) بادعابایدرسیدهرادعایی موردقبول نیست (خلخالی - این حکم ادعا است یا ثابت شده؟) آن که من اطلاع دارم مقدمات استعفایشان چنان که همه اطلاع داریم معلوم است ومعین گویانمی‌توان انکارکرد(صحیح است) و بازبنده عرض می‌کنم دراین باب وتاریخ صدورآن دستورهم رسیدگی می‌شود وحقیقت امر هم چنان که هست وچنان که آقایان انتظارازبنده حقیر دارند و البته ازاین دستگاهی که اینگونه امورراناظراست وحاکم است به عرض آقایان محترم خواهدرسید.
شمس قنات‌آبادی - آقای رئیس اجازه می‌فرمایید.
نایب رئیس - آقای قنات‌آبادی مختصرابفرمایید.
شمس قنات‌آبادی - بنده از آقای وزیر کشور یک سوالاتی کرده بودم که مطلب خیلی خیلی روشن بود و ابهامی درش نبود و توهمی هم درش نبود و خیالی هم نبود مالخولیایی هم درش نبود (وزیرکشور- بنده همچو جسارتی نکردم) اجازه بفرمایید در این که ۲۷ و ۲۸ و ۲۹ و ۳۰ بوده حرفی درش نیست از این که یک احمد قوامی هم ادعای حکومتی می‌کرده حرفی درش نیست در این که این مملکت در آن روزها رئیس شهربانی رئیس ژاندارمری رئیس حکومت نظامی و رئیس پلیس این حرفها داشته هیچ تردیدی درش نیست و در این که یک عده ایی هم آدم کشته شدند هیچ تردیدی درش نیست و در این که الان هم یکعده ایی مجروح دربیمارستانهاهستندهیچ تردیدی درش نیست این کارهارا در این میانه کی کرده؟ بنده می‌خواهم این مطلب روشن بشود که آخراین جنایات ازطرف چه شخصی بوده‌است آقا می‌فرمایندقسمتی ازسوالات من جنبه شخصی داشت متوجه این مطلب نشدم که مقصودایشان ازجنبه شخصی یعنی غرض شخصی بود یا خصوصی بود (وزیرکشور- همچوغرضی نداشتم یعنی متوجه شخص معین بود) شخص معین! دراین مطلب آقای رئیس شهربانی هم بوده فرماندارنظامی هم بوده وفقط وفقط متوجه ایشان نبوده ازاین که ایشان در زمان حکومت قوام رئیس ژاندارمری بودندتردیدی درش نیست شما می‌فرمایید که آقا ادعاشان این است که قوام‌السلطنه بمن دستورکتبی داده که من جلومردم رابگیرم ونگذارم اشخاص واردتهران بشوندمن از خودشما ازخودجناب آقای دکتر صدیقی سوال می‌کنم دریک همچوموقعی که یک همچوطغیانی ازمیان هموطنان خودایشان برعلیه این مرد بوجودآمده شرافتمندانه ترین کاری که ایشان می‌توانستند بکنند چی بود؟ این بود که استعفا بدهند و خودشان را در آن دستگاهی که این همه جنایات رابعمل آورده شریک نکنند ایشان که استعفا ندادند هیچ این دستورات را طابق النعل بالنعل انجام داده‌اند و در قانون منطق بشریت وانسانیت این عمل جرم است کمک کردن به جانی وجنایتکارجرم است گواین که در این قانونهایی که ازتراوش مغزمن وشماست برای این جور جرمها جزایی معین نشده باشداماکمک کردن به ظالم جرم مسلمی است بنابراین من می‌توانم باز هم ازطرف خودم به جناب آقای وزیرکشورباکمال احترام عرض کنم که بنده ازجواب حضرتعالی هیچ چیز دستگیرم نشد من آخرنفهمیدم قوام چی شده من نفهمیدم آنهایی که آنروزمسئول بودنددرآن کشتاردسته جمعی کارشان بکجامنتهی شده آیا ازرئیس شهربانی سوالی شده آیا ازفرماندار نظامی سوالی شده بنده عرض کردم که فقط اضعف عاملین جنایت آن روزراگرفته‌اند سرهنگ قربانی و ستوان فاطمی راگرفته‌اند این بیچاره این قدرشوربود که ماهم دراینجاکتکش زدیم آنهایی که دراینکارخیلی خیلی دخیل بوده وخیلی مقتدربوده آنهاچه شده‌اند و بعد چه می‌شوندمن این سوال راداشتم واین مقصودراداشتم ودرسوال کردن و اصرار اطلاع دراین موضوع هیچ چیزی درش نبوده‌است جزاین که خواستم چیزی را که ملت بمن ماموریت داده وبمن امر کرده اجراکنم والساعه درمقابل ملت ایران تذکرمی‌دهم مردم آنچه که وظیفه یک نماینده بوده‌است کاملا انجام داده‌ایم ما وظیفه داریم از دولت بپرسیم تعقیب کنیم که در این امورات و سایر امورات چه کرده‌اند دیگر این دولت است و آقای وزیرکشور و سایر مراجع قانونی و رسمی است که بای دبروند و تحقیق کنند بنابراین از تمام مردم از تمام دستجات از بازماندگان شهدا تقاضامی‌کنم که بعد از این مستقیما بخود آقایان مراجعه کنند.
- طرح لایحه تقاضای یک ماه تمدیدحکومت نظامی درطهران
ویرایش۵- طرح لایحه تقاضای یک ماه تمدیدحکومت نظامی درطهران
نایب رئیس - لایحه تمدیدحکومت نظامی تهران مطرح است قرائت می‌شود(بشرح زیرقرائت شد) ریاست مجلس شورای ملی - نظرباین که وضعیت انتظامی شهرتهران وحومه تمدید فرمانداری نظامی رابمدت یک ماه دیگر ازتاریخ ۱۰-۵-۳۱تا ۱۰-۶-۳۱ ایجاب می‌نماید لذا طبق پیشنهاد وزارت دفاع ملی و تصویب هیئت دولت ماده واحده زیرتقدیم وتقاضای تصویب آنرادارد.
ماده واحده - به دولت اجازه داده می‌شود که مقررات فرمانداری نظامی رادرتهران وحومه برای مدت یک ماه دیگر ازتاریخ دهم مردادماه ۳۱تاساعت ۱۲روزدهم شهریورماه ۱۳۳۱ تمدید نماید.
نایب رئیس - آقای خسروقشقایی (گفته شدنیستند) آقای شمس قنات‌آبادی
شمس قنات‌آبادی - این مطلب مسلم است ومثلی هم بین مردم معروف است که کوسه وریش پهن نمی‌شودنمی‌شود یک کسی هم کوسه باشدوهم ریشش پهن باشد. نمی‌شودهم آدم آزادیخواه باشدوهم چیزی را که برای آزادی اختناق بوجودمی آوردقبول داشته باشدمن ودوستان من وبرادران هم مسلک من یعنی اعضای مجمع مسلمانان مجاهد طرفدارنظم مطلق مملکت هستیم. وازآن روزی هم که درتهران اعلام حکومت نظامی شده‌است ماتظاهر که نکردیم هیچ سخنرانیهای هفتگی راهم ترک کردیم امامن یک مطلب اصولی رامی‌خواهم تذکربدهم وآن این است همانطوری که مابارهاگفته‌ایم چیزی که درمملکت می‌تواندایجادعدالت وامنیت بکندزورنیست (صحیح است) زورمحال وممتنع است بتواندایجادامنیت وعدالت بکندممکن است یک جلوگیری موقتی بکندممکن است یک سانحه ایی رایک کمی به تاخیربیاندازداما ازبین نمی‌بردما اگرمی‌خواهیم حکومت نظامی اعلام بکنیم که انتظامات درتهران وسایرنقاط دیگر حفظ شودبایدآن وسایلی که درمملکت یادرشهرایجادعدم انتظامات می‌کندبایدآنهارا ازبین بردبایدعدالت به وجودآوردبایدآزادی درحدودفضیلت به مردم دادهیچ احتیاجی به حکومت نظامی نداریم علاوه این مطلب را همه آقایان می‌دانند که: تیغ دادن درکف زنگی مست به که افتدعلم رانادان بدست خیلی اسلحه هاوحربه‌هایی است که خوب هستند اما وقتی دردست اشخاص نا اهل می‌افتندسوء استفاده‌های عجیب وغریبی ازاومی‌کنندیکی هم همین موضوع حکومت نظامی است حکومت نظامی اعلام کرده گفتنددستجات می‌خواهند درتهران شلوغ کنند مامی خواهیم حکومت نظامی باشد و از موادش برای جلوگیری ازتظاهرات واجتماعات جلوگیری کنیم آقایان می‌داننددراین حکومت نظامی هاچه کردند؟ غالب رفقای ما را بردند به زندان من می‌خواهم از مسئول و فرماندارنظامی سابق بپرسند که رفقای ما را برای چه بزندان بردند دو تا دو تا سه تا سه تا رفقای ما را می‌گرفتند وبه زندان می‌بردند چرا؟ اگراین هاجر میکردهاند اگر جنایتی کرده‌اند اگر اخلال نظم کرده‌اند من این مطلب راقبول دارم اما برای چه؟ برای این که اینهامردم آزاده ایی هستنددرتمام حکومتها آنهارابه زندان بردند رزم آرا رفقای ما را می‌گیرد ساعد هم می‌گیرد آنوقت این حکومت نظامی هم می‌گیرد به سرلشکرعلوی فرمانده نظامی تهران که یکی ازمسببین کشتار ۳۰ تیراست گفتیم چرا اینها را گرفتید همینطور سر بالا ما را نگاه می‌کرد در خدمت جناب آقای حائری‌زاده چندین مرتبه وقتی یکعده ایی راگرفته بودهمین تذکررادادیم همین طور ما را نگاه کرد حکومت نظامی اگر می‌شد ازش سوء استفاده نشود و برای جلوگیری از اجتماعات و تظاهراتی که علیه ملت ایران بکارمی‌رفت برای آن مطلب بود منهم با آن موافق بودم ولی اگر برای اختناق باشد نمی‌شود با آن موافقت کرد و باید حکومت عدل و داد برقرارشود.
نایب رئیس - آقای کهبد(گفته شدنیستند)
اخگر- بنده مخالف هستم
حائری‌زاده - لایحه ایی که موافق نداردپس مردوداست ردش کنید برودپی کارش
کریمی - با بودن سرتیپ شیبانی دیگر احتیاجی به حکومت نظامی نیست اوخودش می‌گیرد می بندد می‌کشداو در این کار سابقه دارد.
نایب رئیس - آقای مشارحضرتعالی موافقید؟
مشار- نه خیربنده مخالفم وپیشنهادمی‌کنم از دستور خارج بشود.
نایب رئیس - آقایان نمایندگان که خارج تشریف دارند بگویید بیایند برای گرفتن رای و حالا پیشنهاد آقای حائری‌زاده قرائت می‌شود (بشرح زیرقرائت شد) تقاضادارم از دستورخارج شود حائری‌زاده
نایب رئیس - آقای حائری‌زاده
حائری‌زاده - مردم تهران درعصر دوشنبه که تمام قوای نظامی عقب کشیدند از پلیس و ژاندارم و قوای مسلح مردم خودشان مدت ۴۸ ساعت می‌توان گفت که انتظامات شهر راعهده داربودند و خیلی بهتر و منظم تر از آن موقعی که قوای مسلح جلوی مردم را می‌خواستند بگیرند شهر را اداره کردند (صحیح است) مردم باین نجیبی مردم باین شریفی چرا باید با سرنیزه با آنها معامله بشود؟ این لایحه خیر تمام لوایحی که راجع به حکومت نظامی هست به جز این که مامورین ما همیشه مردم راخواسته‌اند درجامعه ودراجتماع مقصرجلوه بدهندویابرای مقاصدخودشان بخواهندادامه بدهندویا ایجادبکنندحکومت نظامی هیچ نفع دیگری ندارد بنده خبردارم که خودروسای قشونی اسلحه به مردم می‌دادند که ایجاد ناامنی بکنند بعد اختیار و اعتبار از مرکز بگیرند که ما می‌خواهیم امنیت برقرارکنیم حکومت نظامی ایجاد کنیم با این ترتیب بنده عقیده دارم این لایحه بایدبکلی ازدستورخارج شودوسایرلوایحش هم ازدستورخارج شودمالازم نداریم این را.
نایب رئیس - طبق نظامنامه پیشنهاد خروج از دستور نمی‌شود باید پیشنهاد مسکوت گذاشتن داده شود یا موقت یا دائم.
اخگر- بنده پیشنهادی تقدیم کرده راجع به مسکوت گذاشتن اجازه بدهید توضیح بدهم.
نایب رئیس - بفرمایید
اخگر- نظر باین که این لایحه از طرف دولتی پیشنهاد شده‌است که مورد اعتمادعموم می‌باشد و نظرباین که اولآقانون حکومت نظامی مورداستفاده قرارمی‌گیرد کهنه وغیرقابل اجرا است ونظرباین که دادرسی ارتش نواقص بسیاری دارد که تا آن نواقص رفع نشودقادربصدوراحکام صحیح نخواهدبودونظرباین که همانطوری که ایشان فرموده‌اند (اشاره به آقای حائری‌زاده) مردم تهران خودشان حافظ انتظام هستندوبخوبی این مراتب را امتحان داده‌اند حکومت نظامی برای آنها لازم نیست وازنظراین که سربازیعنی کسی که سرش رامی بازدمقدس است محترم بایستی باشدسربازدرسیاست دخالت ندارد و نباید داشته باشد و نباید بعنوان حکومت نظامی اشخاصی را که قانون حق دخالت درسیاست نداده وارد سیاست بکنندوبامردم طرف بکنندونظرباین که اختیاراتی درمجلس بجناب آقای دکتر مصدق داده شده که ایشان بنحو احسن واتم واکمل بدون این که این لایحه تصویب شودمی‌توانندانتظامات راحفظ کنندوچون دولت یک لایحه ایی داده وبدلایلی که عرض کردم این لایحه تصویبش صلاح نیست ردش هم صلاح نیست باین مناسبت بنده پیشنهاد کردم که این لایحه مسکوت بماند.
حائری‌زاده - الی الابد اگر بماند موافقیم.
دکتر معظمی - اخطار نظامنامه ایی دارم اجازه می‌فرمایید.
نایب رئیس - بفرمایید
دکتر معظمی - پیشنهادی که جناب آقای حائری‌زاده دادند (حائری‌زاده - پیشنهاداخیرپیشنهادآقای اخگربوده‌است) ببخشید پیشنهاد آقای اخگر راجع به مسکوت گذاشتن قابل رای نیست چرا؟ برای این که روزی که تصویب حکومت نظامی را ما به مجلس شورای ملی واگذارکردیم برای این بود که ازحکومت نظامی‌هایی که بی مورداعلام می‌شود جلوگیری بشودوبهمان جهت درآن ماده واحده پیشنهادشده‌است که جلسه فوق العاده بایدتشکیل شودودرردیاقبول آن مجلس اظهار نظربکند نتیجه پیشنهاد جنابعالی چه می‌شود؟ نتیجه این می‌شود که هم لایحه مسکوت بماندوهم حکومت نظامی باشدبنابراین به هیچ وجه رای نبایستی گرفته شودیعنی سکوت معنیش این نیست که حکومت نظامی ملغی شودتعیین تکلیف حکومت نظامی بایستی فی المجلس بشودوبهمین جهت به کمیسیون هم نبایدبرود برای این که ممکن است لایحه در کمیسیون دو ماه معطل بماندو حکومت نظامی هم ادامه داشته باشد پس مجلس شورای ملی بایستی که فورا تکلیف را معین بکند و آن ماده واحده را که در اینجا تصویب شده‌است برای استحضار آقایان قرائت می‌کنم.
- ماده واحده - دولت نمی‌تواندجزدرمواقع فوق العاده که ضرورت ایجاب می‌کنداعلان حکومت نظامی بدهدوآنهم بایدباتصویب مجلس شورای ملی ومجلس سناباشداگروقتی درجایی ضرورت فوری ایجاب کرد دولت می‌تواندآنرا اعلام کندولی بایددرظرف ی کهفته پیشنهادآن راباذکرعلت به مجلس شورای ملی ومجلس سنابدهد وموافقت آنانرابخواهدمجلسین به محض پیشنهاددولت هریک جلسه فوق العاده تشکیل وتصمیم خودرا اعلام می‌دارد مدت حکومت نظامی نیزبایددراعلان معین گرددوتمدیدآن اگرلازم شود محتاج به اجازه جدیداست. این پیشنهادشما دلیل این است که مجلس نمی‌خواهداظهارنظرکندو تصمیم بگیرد حالا آقای معاون وزارت دفاع ملی اگر نظری دارند بعرض آقایان میرسانند.
نایب رئیس - آقای معاون وزارت دفاع ملی توضیحاتی دارید بفرمایید.
مشار- بنده با اصل لایحه مخالف بودم
معاون وزارت دفاع ملی (سرلشگروثوق) - درموردفرماندارنظامی بطوری که خاطرآقایان نمایندگان محترم مستحضر است منظورفقط تامین آسایش بیشتربرای اهالی این کشوراست والاوزارت دفاع ملی شخصادراین موردنظری ندارد (مشار- این حرف دروغ است آقا) بنده می‌خواستم نظرآقایان راجلب بکنم که اگردرسابق رفتارهای خلاف انتظاری بعمل آمده این لایحه ازطرف جناب آقای دکتر مصدق وزیردفاع ملی تقدیم مجلس شورای ملی می‌شودازطرف دولتی که موردتاییدعموم آقایان است وقطعا امیدواری کامل حاصل است که اگردردوره‌های گذشته خلاف وظیفه ایی از طرف بعضی ازمامورین شده بنده به آقایان اطمینان می‌دهم که دراین موردقطعانهایت جدیت وکوشش خواهدشد که چنین اعمالی تکرارنشودبنابراین بسته به نظرآقایان محترم است که پیشنهاددولت رادراین مورد قبول بفرمایندیانه؟
نایب رئیس - آقای اخگرپیشنهادتان را مستردداشتید؟
اخگر- خیر
نایب رئیس - اخطارآقای دکتر معظمی واردنیست وطبق ماده یکصدوچهل وهفت آئین نامه که قطعاحاکم برامور جاری مجلس است هریک ازنمایندگان حق دارندازمجلس کتباتقاضانمایند که طرح لایحه ایی مسکوت بماندپس بنا براین تشخیص بادولت است اگرمصرباشدبایدبیایدبا اتکاء به رای اعتمادآنرابگذرندویا اگرمصرنبودآنراملغی بکند رای گرفته می‌شودبه پیشنهادآقای اخگردائربه مسکوت ماندن این لایحه (اخگر- اجازه می‌فرمایید) اعلام رای شده آقایان موافقین قیام فرمایند(عده کمی برخاستند) تصویب نشدآقای وزیرکشورفرمایشی داریدبفرمایید وزیرکشور- (دکتر صدیقی) - گویاحاجت به تذکارنباشد که آقایان همه ازاوضاع واحوالی که براثراین فتنه گذشته وقیام ملی بوجودآمده‌است (شمس قنات‌آبادی- فتنه رادرعدادقیام ملی نفرمایید) نخیرآقا اتفآقا نظربنده ازفتنه درست مخالف نظرشمایادشده وشایدلازم باشد که اگرجمع اضدادیا اقلاذکراضدادبشوددراینجا است اوضاع واحوالی بوجود آورده‌است که هنوزمی‌توان گفت آن آرامش وآسایش که منظورنظرآقایان محترم وملحوظ است در نظر دولت به درستی حاصل نشده وبیم آن می‌رود که شایدعناصری وعواملی ازاین اوضاع اگرماحکومت نظامی را ازمیان برداریم سوء استفاده کنند(نریمان - ابدا آقا ابدا) ودولت با اطلاعاتی که دارد شاید احاطه ایی که الان بامور پیدا کرده‌است و گزارشهایی که دریافت می‌کند ادامه حکومت نظامی را لازم می‌داند و بیش ازاین و روشنتر از این شاید لازم نباشد بعرض آقایان چیزی برسانم.
دکتر سنجابی - پیشنهادی تقدیم داشته‌ام.
اخگر- بنده مخالف بودم وحالاهم می‌خواهم عرض کنم.
نایب رئیس - بفرمایید
اخگر- وقتی که این لایحه پیشنهادشده‌است روزی بوده‌است که ما بدولت اختیار نداده بودیم و در آن موقع دولت می‌بایستی لایحه تنظیم بکند و اجازه برای حکومت نظامی بگیرد ولی پس از دادن اختیارات دیگر این لایحه مورد ندارد بعلاوه در عمل ثابت شده‌است که مردم تهران خودشان بیدار و هشیارند و خودشان مواظب نظم امنیت هستند کما این که در دو روزی که انتخابات دست خود مردم بود مردم خودشان مراقب نظم و امنیت بودند و هیچ اتفاقی هم نیفتاد دیگر این که این قانون حکومت نظامی مال چندین سال قبل است وبرای روز حاضر قابل اجرانیست بایداین قانون اصلاح شود بعد ازآن که اصلاح شدالبته اگرمقتضی بودحکومت نظامی که اعلام می‌شودبایددرآنموقع موافق قانون اصلاح شده باشد این قانون امروز قابل عمل نیست وهمان طوری که عرض کردم چون لایحه قبل ازدادن اختیارات بوده هیچ ضرورتی ندارداین لایحه وبجای این که دولت را تقویت کند تضعیف می‌کند یک سابقه‌ای خواهدشد که برای سایر مسائل هم دولت ناچاربشود لایحه بیاورد و ما تصویب بکنیم و آنوقت اصل اختیارات از بین می‌رود و بنده عرض کردم که اگر رد بکنیم این لایحه رادلیل این نیست که بدولت اعتماد نداریم چون قابل قبول نیست رد می‌کنیم (شمس قنات‌آبادی - ربطی بدولت ندارد) باین جهت من رای نمی‌دهم واین راهم عرض می‌کنم که رای ندادن مامخالفت بادولت نیست (صحیح است) ماموافق دولت هستیم ولی باین لایحه رای نمی‌دهیم.
- ختم جلسه بعنوان تنفس
ویرایش۶- ختم جلسه بعنوان تنفس)
نایب رئیس - آقایانی که موافقند با کفایت مذاکرات....
دکتر سنجابی - پیشنهادتنفس شده دستور بفرمایید قرائت شود.
نایب رئیس - پیشنهادی راجع به تنفس رسیده که قرائت می‌شود (بشرح ذیل قرائت شد) پیشنهادمی‌کنم ده دقیقه تنفس داده شود دکتر سنجابی
نایب رئیس - آقایان اگر با تنفس موافقند قیام فرمایند (اکثربرخاستند) تصویب شد بنابراین ده دقیقه تنفس داده می‌شود (یکساعت بعد از ظهر جلسه بعنوان تنفس تعطیل و دیگر تشکیل نگردید)
نایب رئیس مجلس شورای ملی- احمد رضوی