| | | | | | |
|
آنکه بنا کرد جهان زین چه خواست؟ |
|
گر به دل اندیشه کنی زین رواست |
|
|
گشتن گردون و درو روز و شب |
|
گاه کم و گاه فزون گاه راست |
|
|
آب دونده به نشیب از فراز |
|
ابر شتابنده به سوی سماست |
|
|
مانده همیشه به گل اندر درخت |
|
باز روان جانور از چپ و راست |
|
|
ور به دل اندیشه ز مردم کنی |
|
مشغلهشان بیحد و بیمنتهاست |
|
|
میش و بز و گاو و خر و پیل و شیر |
|
یکسره زین جانور اندر بلاست |
|
|
تخم و بر و برگ همه رستنی |
|
داروی ما یا خورش جسم ماست |
|
|
هر چه خوش است آن خورش جسم توست |
|
هر چه خوشت نیست تو را آن دواست |
|
|
آهو و نخچیر و گوزن چران |
|
هر چه مر او را ز گیاها چراست |
|
|
گوشت همی سازند از بهر تو |
|
از خس و خار یله کاندر فلاست |
|
|
وز خس و از خار به بیگار گاو |
|
روغن و پینو کنی و دوغ و ماست |
|
|
نیک و بد و آنچه صواب و خطاست |
|
این همه در یکدگر از کرد ماست |
|
|
نیست ز ما ایمن نخچیر و شیر |
|
در که و نه مرغ که آن در هواست |
|
|
آتش در سنگ به بیگار توست |
|
آب به بیگار تو در آسیاست |
|
|
باد به دریادر ما را مطیع |
|
کار کنی بارکش و بیمراست |
|
|
این چه کنی؟ آن نگر اکنون که خلق |
|
هر یکی از دیگری اندر عناست |
|
|
روم، یکی گوید، ملک من است |
|
وان دگری گوید چین مر مراست |
|
|
این به سر گنج برآورده تخت |
|
وان به یکی کنج درون بینواست |
|
|
خالد بر بستر خزست و بز |
|
جعفر در آرزوی بوریاست |
|
|
این یکی آلوده تن و بینماز |
|
وان دگری پاکدل و پارساست |
|
|
این بد چون آمد و آن نیک چون؟ |
|
عیب در این کار، چه گوئی، کراست؟ |
|
|
وانکه بر این گونه نهاد این جهان |
|
زین همه پرخاش مر او را چه خاست؟ |
|
|
با همه کم بیش که در عالم است |
|
عدل نگوئی که در این جا کجاست؟ |
|
|
مردم اگر نیک و صواب است و خوب |
|
کژدم بد کردن و زشت و خطاست |
|
|
چیست جواب تو؟ بیاور که این |
|
نیست خطا بل سخنی بیریاست |
|
|
ترسم کاقرار به عدل خدای |
|
از تو به حق نیست ز بیم قفاست |
|
|
دیدن و دانستن عدل خدای |
|
کار حکیمان و زه انبیاست |
|
|
گرد هوا گرد تو کاین کار نیست |
|
کار کسی کو به هوا مبتلاست |
|
|
قول و عمل هر دو صفتهای توست |
|
وز صفت مردم یزدان جداست |
|
|
تا نشناسی تو خداوند را |
|
مدح تو او را همه یکسر هجاست |
|
|
تا نبری ظن که خدای است آنک |
|
بر فلک و بر من و تو پادشاست |
|
|
بل فلک و هر چه درو حاصل است |
|
جمله یکی بندهی او را سزاست |
|
|
عالم جسمی اگر از ملک اوست |
|
مملکتی بیمزه و بیبقاست |
|
|
پس نه مقری تو که ملک خدای |
|
هیچ نگیرد نه فزونی نه کاست |
|
|
وانکه به فردا شودش ملک کم |
|
چون به همه حال جهان را فناست |
|
|
پس نشناسی تو مر او را همی |
|
قول تو بر جهل تو ما را گواست |
|
|
این که تو داری سوی من نیست دین |
|
مایهی نادانی و کفر و شقاست |
|
|
معرفت کارکنان خدای |
|
دین مسلمانی را چون بناست |
|
|
کارکن است این فلک گرد گرد |
|
کار کنی بیهش و بی علم و خواست |
|
|
کار کن است آنکه جهان ملک اوست |
|
کارکنان را همه او ابتداست |
|
|
کارکنانند ز هر در ولیک |
|
کار کنی صعبتر اندر گیاست |
|
|
آنکه تو را خاک ز کردار او |
|
بر تن تو جامه و در تن غذاست |
|
|
آنکه همی گندم سازد زخاک |
|
آن نه خدای است که روح نماست |
|
|
این همه ار فعل خدای است پاک |
|
سوی شما، حجت ما بر شماست |
|
|
پس به طریق تو خدای جهان |
|
بی شک در ماش و جو و لوبیاست |
|
|
آنگه دانی که چنین اعتقاد |
|
از تو درو زشت و جفا و خطاست |
|
|
کارکنان را چو بدانی بحق |
|
آنگه بر جان تو جای ثناست |
|
|
کار کنی نیز توی، کار کن |
|
کار تو را نعمت باقی جزاست |
|
|
کار درختان خور و بار است و برگ |
|
کار تو تسبیح و نماز و دعاست |
|
|
بر پی و بر راه دلیلت برو |
|
نیک دلیلا که تو را مصطفاست |
|
|
غافل منشین که از این کار کرد |
|
تو غرضی، دیگر یکسر هباست |
|
|
بر ره دینرو که سوی عاقلان |
|
علت نادانی رادین شفاست |
|
|
جان تو بیعلم خری لاغر است |
|
علم تو را آب و شریعت چراست |
|
|
جان تو بیعلم چه باشد؟ سرب |
|
دین کندت زر که دین کیمیاست |
|
|
زارزوی حسی پرهیز کن |
|
آرزو ایرا که یکی اژدهاست |
|
|
عز و بقا را به شریعت بخر |
|
کاین دو بهایی و شریعت بهاست |
|
|
عقل عطای است تو را از خدای |
|
بر تن تو واجب دین زین عطاست |
|
|
آنکه به دین اندر ناید خر است |
|
گرچه مر او را به ستوری رضاست |
|
|
راه سوی دینت نماید خرد |
|
از پس دین رو که مبارک عصاست |
|
|
در ره دین جامهی طاعت بپوش |
|
طاعت خوش نعمت و نیکو رداست |
|
|
مر تن نعمت را طاعت سر است |
|
نامهی نیکی را طاعت سحاست |
|
|
طاعت بی علم نه طاعت بود |
|
طاعت بی علم چو باد صباست |
|
|
چون تو دو چیزی به تن و جان خویش |
|
طاعت بر جان و تن تو دوتاست |
|
|
علم و عمل ورز که مردم به حشر |
|
ز آتش جاوید بدین دو رهاست |
|
|
بر سخن حجت مگزین سخن |
|
زانکه خرد با سخنش آشناست |
|
|
گفتهی او بر تن حکمت سراست |
|
چشم خرد را سخنش توتیاست |
|
|
دیبهی رومی است سخنهای او |
|
گر سخن شهره کسایی کساست |
|