ناصر خسرو (قصاید)/ای دننده همچو دن کرده رخان از خون دن

by ناصر خسرو

	ای دننده همچو دن کرده رخان از خون دن			خون دن خونت بخواهد ریخت گرد دن مدن
	همچو نخچیران دنیدی، سوی دانش دن کنون			نیک دان باید همیت اکنون شدن ای نیک دن
	راه زد بر تو جهان و برد فر و زیب تو			چند خواهی گفت مطرب را: فلان راهک بزن؟
	چون سمن شد بر دو عارض مشک شم شمشاد تو			چند بوئی زلف چون شمشاد و روی چون سمن؟
	بانگ مطرب را فراوان کمتری از ده ستیر			بانگ مذن را فزونی از صد و پنجاه من
	تو چرانی گوروار و شیر گیتی در کمین			شیر گیتی را همی فربه کنی چون گور تن
	گورگیرد شیر دشتی لیکن از بهر تو را			گور سازد شیر گیتی خویشتن را بی‌دهن
	تن چرای گور خواهد شد، به تن تا کی چری؟			جانت عریان است و تو برگرد تن کرباس تن
	چهره و جامه‌ی نکو زیب و جمال مرد نیست			ننگ آید مرد را ننگ از جمال و زیب زن
	عیب تو جامه‌ت نپوشد، تیغ پوشد یا قلم			گر نه‌ای زن یا قلم‌زن باش یا شمشیرزن
	از قلم برنگذرد مر هیچ مردم را شرف			ور کسی را ظن جزین افتد خطا افتدش ظن
	تیغ تخت توست و تاج تو قلم، شو هر دو دست			آن درین زن وین دران زن پادشا کن خویشتن
	دست را چون مرکب تیغ و قلم هر دو بگیر			وانگهی اسپت به میدان شرف بیرون فگن
	گر یکی زین دو شرف را بیش ناوردی به دست			نیم مردی، زانکه تو یک دسته ماندی سوی من
	عدل و احسان پیشه کن، تا چند گوئی بیهده			نام جد من معدل بود و نام من حسن؟
	خوب روی از فعل خوب است، ای برادر، جبرئیل			زشت سوی مردمان از فعل زشت است اهرمن
	بی‌هنر گر گنج یابد ممتحن بایدش بود			با هنر بی‌چیز اگر ماند نباشد ممتحن
	گر هنر باشد ملک نعمت نباشد جز رهی			ور صنم گردد هنر نعمت نباشد جز شمن
	از هنر مر خویشتن را شو یکی چنبر طلب			تا بیاید صد هزار بیشت از نعمت رسن
	تخم بد نیک، پورا، نیست چیزی جز هنر			بار بخت نیکت از شاخ هنر باید چدن
	بی‌هنر با مال و با شاهی نباشد نیکبخت			با هنر هرگز به محنت در نماند مر تهن
	از سر شمشیر و از نوک قلم زاید هنر،			ای برادر، همچو نور از نار و نار از نارون
	مرد دانا را چو بر دلها سخن خواهد نبشت			خود قلم باشد زبان اندر میان انجمن
	چون شد آبستن به حکمت‌ها زبان مرد علم			تیغ باید تا بیارد زادن آبستن سخن
	از زبان بهترین خلق بهتر دین نزاد،			چون شنیدی، جز بیاری‌ی تیغ تیز بوالحسن
	از سخن وز تیغ زاد این دین، ازان آمد قوی			دین طلب، گر می هنر جوئی، رها کن مکر و فن
	بی‌هنر دان، نزد بی‌دین، هم قلم هم تیغ را			چون نباشد دین نباشد کلک و آهن را ثمن
	برهمن در هند بر چندال ناکس فضل داشت			بنده‌ی دین و هنر نشگفت اگر شد برهمن
	مادر و مایه‌ی هنر دین است نشگفت ار هنر			جز به زیر مایه و مادر نمی‌گیرد وطن
	دین گرامی شد به دانا و، به نادان خوار گشت			پیش نادان دین چو پیش گاو باشد یاسمن
	همچو کرباسی که از یک نیمه زو مرشاه را			قرطه آید وز دگر نیمه جهودی را کفن
	مرد بی‌دین گاو باشد تا نداری بانکش			مر تو را، پورا، همی مردم به دین باید شدن
	آن سخن باشد سخن نزدیک من کز دین بود			آن سخن کز دین برون باشد چه باشد؟ هین و هن
	گر به دل بینا شده‌ستی راه دینی پیش توست			گاه از این سو گاه از آن سو چونت باید تاختن؟
	دین یکی جامه است چون داناش پوشد پاک و نو			باز چون نادانش پوشد چو گلیمی پر درن
	چون که بینا شد به بوی جامه‌ی یوسف پدرش			زان سپس که‌ش چشم نابینا ببود از بس محن؟
	وز چه ماندی تو به هر دو چشم نابینا کنون			گر فرستاده است سوی تو محمد پیرهن؟
	یا تو را از پیرهن خود نیست، ای جاهل، خبر			روز و شب زان مانده‌ای با هایهای و مفتتن
	دین ز فعل بد نماند پاک جز در پاک دل			شیر پاکیزه کجا باشد در آلوده لگن؟
	راست گوی و طاعت آر و پاک باش و علم جوی			فوج دیوان را بدین معروف لشکرها شکن
	گر دلت بر نیک همسایه ز حسد کینه گرفت			کینه‌ت از بد فعل جان خویش باید آختن
	ای منافق، یا مسلمان باش یا کافر به دل			چونت باید با خداوند این دوالک باختن؟
	از دل همسایه گر می‌کند خواهی کین خویش			از دل خویش این زمانه کین همسایه بکن
	همچنان باشم تو را من چون تو باشی مر مرا			گر همی دیبات باید جز که ابریشم متن
	شعر حجت را بخوان، ای هوشیار، و یاد گیر			شعر او در دل تو را شهد است و اندر لب لبن