| | | | | | |
|
نبینی بر درخت این جهان بار |
|
مگر هشیار مرد، ای مرد هشیار |
|
|
درخت این جهان را سوی دانا |
|
خردمند است بار و بیخرد خار |
|
|
نهان اندر بدان نیکان چنانند |
|
که خرما در میان خار بسیار |
|
|
مرا گوئی «اگر دانا و حری |
|
به یمگان چون نشینی خوار و بی یار؟» |
|
|
به زنهار خدایم من به یمگان |
|
نکو بنگر، گرفتارم مپندار |
|
|
نگوید کس که سیم و گوهر و لعل |
|
به سنگ اندر گرفتارند یا خوار |
|
|
اگر خوار است و بیمقدار یمگان |
|
مرا اینجا بسی عز است و مقدار |
|
|
اگرچه مار خوار و ناستوده است |
|
عزیز است و ستوده مهرهی مار |
|
|
نشد بیقدر و قیمت سوی مردم |
|
ز بی قدری صدف لولی شهوار |
|
|
گل خوشبوی پاکیزه است اگر چند |
|
نروید جز که در سرگین و شد یار |
|
|
توی بار درخت این جهان، نیز |
|
درختی راستی بارت ز گفتار |
|
|
تو خواهی بار شیرین باش بیخار |
|
به فعل اکنون و، خواهی خار بیبار |
|
|
اگر بار خرد داری، وگر نی |
|
سپیداری سپیداری سپیدار |
|
|
نماند جز درختی را خردمند |
|
که بارش گوهر است و برگ دینار |
|
|
به از دینار و گوهر علم و حکمت |
|
کرا دل روشن است و چشم بیدار |
|
|
درختت گر ز حکمت بار دارد |
|
به گفتار آی و بار خویش میبار |
|
|
اگر شیرین و پر مغز است بارت |
|
تو را خوب است چون گفتار کردار |
|
|
وگر گفتار بیکردار داری |
|
چو زر اندود دیناری به دیدار |
|
|
به پیکان سخن بر پیش دانا |
|
زبانت تیر بس، لبهات سوفار |
|
|
سخن را جای باید جست، ازیرا |
|
به میدان در، رود خوش اسپ رهوار |
|
|
سخن پیش سخندان گو، ازیرا |
|
سرت باید نخست، آنگاه دستار |
|
|
جز اندر حرب گاه سخت، پیدا |
|
نیاید هرگز از فرار کرار |
|
|
سخن بشناس و آنگه گو ازیرا |
|
که بینقطه نگردد خط پرگار |
|
|
سخن را تا نداری پاک از زنگ |
|
ز دلها کی زداید زنگ و زنگار |
|
|
چرا خامش نباشی چون ندانی؟ |
|
برهنه چون کنی عورت به بازار؟ |
|
|
چه تازی خر به پیش تازی اسپان؟ |
|
گرفتاری به جهل اندر گرفتار |
|
|
چه بودت گر نه دیوت راه گم کرد |
|
که با موزه درون رفتی به گلزار؟ |
|
|
پزشکی چون کنی کس را؟ که هرگز |
|
نیابد راحت از بیمار، بیمار |
|
|
مرنجان جان ما را گر توانی |
|
بدین گفتار ناهموار، هموار |
|
|
ز جهل خویش چون عارت نیاید؟ |
|
چرا داری همی زاموختن عار؟ |
|
|
اگر ناری سر اندر زیر طاعت |
|
به محشر جانت بیرون ناری از نار |
|
|
برنجان تن به طاعتها که فردا |
|
به رنج تن شود جانت بیآزار |
|
|
مخور زنهار بر کس گر نخواهی |
|
که خواهی و نیابی هیچ زنهار |
|
|
سبک باری کنی دعوی و آنگاه |
|
گناهان کرده بر پشتت به انبار |
|
|
چو کفتاری که بندندش بعمدا |
|
همی گوید که «اینجاست نیست کفتار» |
|
|
گر آسانی همی بایدت فردا |
|
مگیر از بهر دنیا کار دشوار |
|
|
که دنیا را نه تیمار است و نه مهر |
|
ز بهر تن مباش از وی به تیمار |
|
|
نهنگی بد خوی است این زو حذر کن |
|
که بس پر خشم و بیرحم است و ناهار |
|
|
جهان را نو به نو چند آزمایی؟ |
|
همان است او که دیده ستیش صد بار |
|
|
به دین زن دست تا ایمن شوی زو |
|
که دین دوزد دهانش را به مسمار |
|
|
چو تو سالار دین و علم گشتی |
|
شود دنیا رهی پیش تو ناچار |
|
|
به کار خویش خود نیکو نگه کن |
|
اگر میداد خواهی، داد پیش آر |
|
|
مکن گر راستی ورزید خواهی |
|
چو هدهد سر به پیش شه نگون سار |
|
|
حذر دار از عقاب آز ازیرا |
|
که پر زهر آب دارد چنگ و منقار |
|
|
اگر با سگ نخواهی جست پرخاش |
|
طمع بگسل زخون و گوشت مردار |
|
|
وگر نی رنج خویش از خویشتن بین |
|
چو رویت ریش گشت و دستت افگار |
|
|
زحجت پند بشنو کاگه است او |
|
ز رسم چرخ دوار ستمگار |
|
|
نکرد از جملگی اهل خراسان |
|
کسی زو بیشتر با دهر پیکار |
|
|
به دین رست آخر از چنگال دنیا |
|
به تقدیر خدای فرد و قهار |
|
|
گر از دنیا برنجی راه او گیر |
|
که زین بهتر نه راه است و نه هنجار |
|