آموزش و پرورش - برنامه عمرانی چهارم
| قوانین برنامه‌های عمرانی کشور مصوب مجلس شورای ملی | تصمیم‌های مجلس | برنامه عمرانی چهارم ۱۳۴۷ - ۱۳۵۱ |
| قوانین انقلاب شاه و مردم |
فصل پانزدهم - آموزش و پرورش
هدف کلی برنامه چهارم آموزش و پرورش
ویرایش۱ - هدف کلی برنامه چهارم تعلیم و تربیت توسعه سریع آموزش و پرورش کشور ضمن ایجاد تناسب بیشتر و تعادل بهتر بین سطوح و اجزای انواع‌آموزش و پرورش و بهبود کیفیت آن و همچنین برقرار کردن تطابق و توافق بیشتر میان نظام آموزشی کشور و احتیاجات متنوع و رو به افزایش نیروی‌انسانی در بخشهای مختلف تولیدی و اجتماعی و فرهنگی است.
بر این اساس اجرای نظام جدید آموزش و پرورش در برنامه چهارم منظور گشته و ضمناً پیش‌بینی‌های کمی و کیفی مربوط به سطوح مختلف آموزشی‌نیز با توجه به نیازمندیهای نیروی انسانی ماهر در اقتصاد و اجتماع ایران به عمل آمده‌است.
هدف‌ها و برنامه‌های بخش
ویرایش۲ - در زمینه تعلیمات کودکستانی، هدف عبارت از بهبود این نوع آموزش است.
توسعه تعلیمات کودکستانی در برنامه چهارم تماماً بر عهده بخش خصوصی خواهد بود و پیش‌بینی می‌شود که شماره کل نوآموزان کودکستانی در پایان‌برنامه مذکور به متجاوز از ۲۰ هزار نفر بالغ گردد.
طی برنامه چهارم نقش دولت در این زمینه محدود به آن خواهد بود که وسائل ایجاد امکانات و بهبود مهارت مربیان کودکستانی موجود را فراهم آورد. ضمناً مربیان کودکستانی آینده توسط چند مؤسسه آموزش خصوصی در سطح فوق متوسطه تربیت خواهند گردید.
۳ - در آموزش ابتدایی هدف عبارت از افزایش نسبت دانش‌آموزان دبستانی از ۲،۹ میلیون نفر به ۳،۷ میلیون نفر است به طوری که در حدود ۹۳ درصدکودکان واجب‌التعلیم در شهرها و ۵۵ درصد در روستاها بتوانند در برنامه چهارم به مدارس ابتدایی راه یابند. از تعداد فوق سالانه بین ۳۲۰ الی ۳۶۰ هزار نفر از تعلیمات ۸ هزار نفر سپاهیان دانش به طور متوسط برخوردار خواهند گشت.
۴ - دوره راهنمایی تحصیلی در برنامه چهارم تأسیس خواهد شد و در پایان برنامه در حدود ۸۷۲۰۰۰ نفر در دوره مذکور به تحصیل اشتغال خواهندداشت.
پاورقی: تأسیس این دوره موکول به پس از تعمیم نظام جدید آموزش و پرورش در سطح دبستان خواهد بود.
۵ - در حدود ۳۷۶ هزار نفر در پایان برنامه چهارم در دوره متوسطه نظری به تحصیل اشتغال خواهند داشت. از تعداد دانش‌آموزان جدید دوره متوسط‌نظری حدود ۲۰ درصد توسط دبیرستانهای دولتی و ۸۰ درصد توسط مدارس ملی تربیت خواهند شد.
۶ - آموزش حرفه‌ای و نظری مختلط و مدارس جامع در طول برنامه چهارم آموزش مختلط نظری و حرفه‌ای (خصوصاً حرفه‌های خدماتی مورد نیاز)در دبیرستانهای عمومی معمول گردیده و همچنین آموزش در مدارس جامع (شامل انواع رشته‌های نظری و علمی و فنی) جمعاً شامل ۸۰ هزار نفردانش‌آموزان متوسط خواهد شد. این نوع آموزش بیشتر به منظور رفع نیازمندیهای کشور در کادر حد وسط بخش خدمات ایجاد می‌شود.
۷ - با توجه به این که به علت گرایش صنعتی شدید برنامه چهارم تعلیمات فنی و حرفه‌ای طی برنامه مذکور اولویت خاصی خواهد داشت کوشش درسوق دادن بیشتر دانش‌آموزان به سوی رشته‌های فنی و حرفه‌ای مورد نیاز ضروری است.
بر این اساس هدف آموزش طویل‌المدت در مدارس فنی و حرفه‌ای صنعتی و کشاورزی عبارت خواهد بود از افزایش تعداد هنرجویان از ۱۷ هزار نفر درپایان برنامه سوم به ۵۰ هزار نفر در پایان برنامه چهارم این تعداد شامل دوره‌های مقدماتی و دوره کامل آموزش فنی و حرفه‌ای می‌باشد.
۸ - تربیت معلم - در طول برنامه چهارم جهت تأمین نیازمندیهای محصلین جدید در سطوح مختلف آموزشی به شرح زیر نیاز به معلم و کادر آموزشی‌جدید دارد:
در آموزش ابتدایی ۳۵۷۰۰ نفر
دوره راهنمایی ۱۰۸۲۶ نفر*
دوره متوسطه نظری ۷۵۴۰ نفر**
دوره مختلف نظری و حرفه‌ای ۲۶۷۰ نفر
دوره حرفه‌ای و فنی ۲۴۸۰ نفر
ضمناً احتیاجات آموزش دانشگاهی از لحاظ کادر جدید در حدود یک هزار نفر پیش‌بینی می‌گردد. ***
*پاورقی: در این دوره جمعاً نیاز به ۳۶۰۹۶ نفر معلم است که ۸۰۰۰ نفر از سازمان آموزشی دبستانها و ۱۷۲۷۰ نفر از سازمان دبیرستانهای فعلی‌تأمین و بقیه که ۱۰۸۲۶ نفر است از طریق استخدام معلمان جدید تأمین می‌شود.
**پاورقی: رجوع شود به بند ۵.
***پاورقی: اعتبارات تربیت معلم جز و هزینه‌های جاری مربوط به هر سطح آموزشی منظور گردیده‌است.
۹ - در برنامه مبارزه با بیسوادی هدف عبارت از افزایش نسبت باسوادی میان گروه سنی ۴۵ - ۱۰ ساله
از ۲۵ درصد در پایان برنامه سوم به ۶۰ در پایان برنامه چهارم خواهد بود تعداد باسوادان جدید طی برنامه چهارم بالغ بر ۴۴۰۰۰۰۰ نفر خواهد بود که ۲۴۰۰۰۰۰ نفر آنان از طریق تعلیمات ابتدایی و سپاه دانش با سواد می‌شوند و بقیه که ۲ میلیون نفر می‌باشند از طریق مبارزه با بیسوادی باسواد خواهندشد پیش‌بینی می‌گردد که ریشه‌کنی بیسوادی طی دو دوره برنامه عملی گردد.
۱۰ - در آموزش عالی ضمن بهبود کیفیت آموزش عالی در برنامه چهارم کشور ازدیاد تعداد دانشجویان از طریق تأسیس رشته‌های مورد نیاز جدید وهمچنین استفاده کامل از ظرفیت دانشگاههای مربوط مورد نظر می‌باشد.
در پایان برنامه سوم تعداد کل دانشجویان به استثنای مدارس عالی اختصاصی وزارتخانه‌ها و دستگاههای دولتی در حدود ۳۷۵۰۰ نفر تخمین زده‌می‌شود. هدف برنامه چهارم رساندن این تعداد به حدود ۶۰۰۰۰ نفر یعنی نسبت افزایشی به میزان ۶۰ درصد خواهد بود.
توزیع دانشجویان به نحوی خواهد بود که در حدود ۵۵ درصد آنها در رشته‌های علمی و فنی و صنعتی و ۴۵ درصد دیگر در سایر رشته‌ها تحت تعلیم وتربیت قرار گیرند.
۱۱ - علاوه بر فعالیت‌های آموزش حرفه‌ای کارگران بزرگسال و ایجاد مهارت و یا تجدید و تکمیل مهارت که توسط بخش خصوصی صورت می‌گیرد وباید تدابیری در تنظیم و توسعه و تقویت آن از طرف دولت اتخاذ گردد بخش عمومی نیز طی برنامه چهارم کوشش‌های وسیعی در این زمینه خواهدنمود که قسمتی از آن در طرحهای جدید صنعتی چون ذوب آهن و پتروشیمی منظور شده‌است.
پیش‌بینی می‌شود که در حدود ۱۸ هزار نفر کارگر وتکنیسین از طریق طرحهای جدید صنعتی تعلیم یابند که احتیاجات مالی آن در طرحهای مزبور در فصلهای ذیربط منعکس و منظور گردیده‌است وقسمت دیگر توسط وزارت کار در ۴ مرکز آموزش موجود که باید ظرفیت پذیرش آنها افزایش یابد و نیز در ۴ مرکز تعلیماتی جدیدالتأسیس انجام خواهدگرفت. در مراکز وزارت کار حدود ۵۰۰۰۰ نفر کارگر افزایش مهارت یا تغییر مهارت خواهند یافت و علاوه بر این در حدود ۳۶۰۰۰ نفر از سربازان‌تعلیمات کوتاه‌مدت فنی و حرفه‌ای خواهند دید که قسمتی از آنان با داشتن سابقه حرفه به مقام کارگر ماهر ارتقای خواهند یافت.
همچنین پیش‌بینی می‌شود حدود ۸۱ هزار نفر از تعلیمات ضمن کار بخش خصوصی استفاده خواهند کرد.
۱۲ - رادیو و تلویزیون آموزشی - آموزش از راه رادیو و تلویزیون در سطح تعلیمات ابتدایی از طریق اعطای گیرنده رادیو در ۱۸۰۰۰ روستا که دارای‌مدارس ابتدایی (عادی یا سپاهی) هستند جریان خواهد افتاد و در زمینه تعلیمات سالمندان آموزش از راه رادیو با ایجاد وسائل و تسهیلات آموزشی درمراکز تجمع که در برنامه رفاه اجتماعی ذکر شده صورت خواهد گرفت پیش‌بینی می‌شود که در ۱۵۰ روستای بزرگ یا مراکز پخش اینگونه وسایل وتسهیلات به وجود آید.
در آموزش از راه رادیو و تلویزیون خاصه در سطوح متوسطه و عالی علاوه بر استفاده از تلویزیون عمومی از دستگاههای گیرنده با مدار بسته نیز استفاده‌به عمل خواهد آمد و خصوصاً جهت آموزش علوم و فنون از این وسیله جدید بهره‌برداری خواهد شد.
ضمناً جهت تسهیل و تعمیم بیشتر آموزش علاوه بر اقدامات فوق برنامه تحصیل از راه مکاتبه نیز در برنامه چهارم مورد نظر و اقدام قرار خواهد گرفت.
۱۳ - توسعه و ترویج تحقیقات علمی از هدف‌های برنامه چهارم آموزشی است به تحقیقات مختلف مخصوصاً پژوهشهای مفید به توسعه اقتصادی‌اولویت داده خواهد شد و میزان اعتبارات تحقیقاتی از حدود "چهل و پنج صدم درصد" تولید ناخالص ملی در حال حاضر متدرجاً به حدود یک درصدافزایش خواهد یافت.
خط مشی‌ها و سیاستهای اجرایی
ویرایش۱۴ - خط مشی‌ها و سیاستهای اجرایی برنامه چهارم آموزش و پرورش به شرح زیر خواهد بود:
الف - تجدید نظر در سازمان اداری وزارت آموزش و پرورش به نحوی که اولاً امر مدیریت آموزش و پرورش در جهت استانی کردن و توزیع اعتبارات‌بر اساس استانها و همچنین شرکت دادن مقامات محلی و مردم در اداره و نظارت امور آموزشی از طریق شوراهای آموزشی شهرستانها و استانها (وابسته‌به انجمن‌های استان و شهرستان) سوق داده شده و تجهیز منابع محلی جهت توسعه تعلیم و تربیت مقدور و عملی گردد و ثانیاً تراکم کادر اداری درمرکز کاهش یابد و امور کارگزینی و کار پردازی و حسابداری و نظایر آن کلاً به واحدهای آموزش و پرورش در محل سپرده شود. و در مرکز به برنامه‌ریزی‌و تعیین ضوابط کلی و تهیه برنامه‌ها و نظارت در امور اکتفا شود. ثالثاً قسمتی از افراد ذیصلاحیت که موجب تورم کادر اداری شده‌اند به کار آموزش‌گماشته شوند. رابعاً روش‌های جدید اداری و مالی و پرسنلی که موجب تسریع گردش کارها می‌شود مورد عمل قرار گیرد.
ب - ایجاد مؤسسه خاص جهت پرورش طرح‌ریزان و مدیران فرهنگی به منظور پرورش مدیران آینده امور آموزشی.
ج - سرمایه‌گذاری بخش خصوصی تحت نظارت دولت و طبق آیین‌نامه خاص مربوط به این رشته از فعالیت تشویق خواهد شد.
د - ادغام و تمرکز واحدهای آموزشی خصوصاً در مناطق شهری به منظور حداکثر استفاده از امکانات و تجهیزات و آزمایشگاهها و کارگاهها و کادرآموزشی.
۱۵ - در زمینه تعلیمات ابتدایی لازم است در کلیه دهاتی که سپاهیان دانش به آنها اعزام شده‌اند موجبات ایجاد مدارس دائم با کادر ثابت تعلیماتی‌فراهم گردد ضمناً جهت تهیه امکانات بیشتر برای دختران دانش‌آموز روستایی تدابیر خاص از جمله تشکیل سپاهیان دانش دختر اتخاذ گردد.
۱۶ - جهت تأسیس و اداره دوره راهنمایی وزارت آموزش و پرورش تشکیلات مخصوصی به وجود خواهد آمد.
۱۷ - در زمینه تعلیمات متوسطه توصیه می‌شود که انعطاف و تنوع بیشتری در برنامه دروس ملحوظ گردد و توجه خاص به وارد کردن رشته‌های‌حرفه‌ای در مدارس متوسطه عمومی به صورتی که منطبق با احتیاجات کشور باشد مبذول شود.
ضمناً برای پاره‌ای از فارغ‌التحصیلان مرحله اول تعلیمات عمومی که نخواهند و یا نتوانند در دوره راهنمایی ادامه تحصیل دهند دوره‌های یک یا دوساله تعلیمات حرفه‌ای مقرر گردیده‌است. همچنین به دانش‌آموزان ممتاز وام یا بورس تحصیلی اعطا خواهد شد.
با توجه به خط مشی‌های مندرج در فصل پانزدهم از اصول و هدف‌های برنامه عمرانی چهارم از نظر تربیت نیروی انسانی مورد نیاز کشور که تأسیس‌آموزشگاه‌های حرفه‌ای و هنرستانها مورد توجه خاص قرار گرفته‌است پس از پایان دوره راهنمایی در مقابل هر دبیرستان جدیدی که تأسیس می‌گردد ویا اجازه تأسیس آن به بخش خصوصی داده می‌شود، لااقل یک هنرستان یا آموزشگاه حرفه‌ای دایر می‌شود.
۱۸ - در سازمان مدارس فنی و حرفه‌ای بر طبق مصوبه شورای تجهیز نیروی انسانی تغییرات مطلوب عملی خواهد گردید به نحوی که این مدارس به‌صورت مراکز بزرگ تلفیق شده حرفه‌ای در آید (شامل آموزشگاهها و هنرستانها و دوره‌های کوتاه مدت دیگر و همچنین کلاسهای شبانه) و توسط‌هیأت‌های امنای با شرکت صاحبان صنایع محلی اداره شود به این ترتیب لازم است که روابط نزدیک بین آموزش حرفه‌ای فنی از جهتی و سازمانهای‌تولید و خدمات از جهت دیگر برقرار گردد. از جمله این روابط برقراری نظام کارآموزی در صنایع است که موجب آمادگی بیشتر دانش‌آموزان حرفه‌ای وفنی جهت ورود به مشاغل فنی می‌گردد.
۱۹ - هنرآموزان مدارس حرفه‌ای به نحوی تربیت خواهند شد که وظائف تدریس دروس فنی و عملیات کارگاهی را توأماً انجام دهند.
۲۰ - آموزش فنی و حرفه‌ای کشاورزی در واحدهای عمده زیر متمرکز خواهد شد:
الف - مراکز آموزش کشاورزی برای کارآموزی و آموزش حرفه‌ای و فنی.
اداره مراکز آموزش کشاورزی از طریق هیأت امنای صورت خواهد گرفت و نمایندگان بخش خصوصی کشاورزی نیز در هیأت امنای شرکت خواهندداشت.
ب - مراکز کارآموزی سازمانهای عمران منطقه‌ای.
ج - واحدهای آموزشی که در جنب واحدهای تولیدی یا تحقیقاتی یا نمایشی کشاورزی ایجاد شده یا خواهد شد برای کارآموزی و آموزش حرفه‌ای.
د - واحدهای آموزشی که جنب پادگانهای نظام ایجاد شده یا خواهد شد برای آموزش حرفه‌ای وسیع در سطح کشاورزی و یا کارگران کشاورزی وابسته‌به کشاورزی.
برای ایجاد هماهنگی بین واحدهای آموزشی مذکور و استفاده از امکانات کلیه واحدها و سازمانهای وزارت کشاورزی و سازمانهای عمران منطقه‌ای‌برای امور آموزش کشاورزی شورایی به ریاست وزیر یا معاون وزارت کشاورزی و عضویت مسئولین سازمانهای مذکور ایجاد خواهد شد دبیرخانه فنی‌این شورا در وزارت کشاورزی به نام (سازمان آموزش کشاورزی) مسئولیت انجام امور اداری و فنی و مالی مراکز آموزش کشاورزی را نیز عهده‌دارخواهد بود.
۲۱ - در مورد کادر آموزشی و فنی و رفع نیازمندی مراکز آموزش کشاورزی در این زمینه و سایر امور مربوط اقدامات زیر به عمل خواهد آمد:
الف - بین دانشکده‌های کشاورزی و مؤسسات تربیت دبیر برای تربیت مربی دروس تخصصی کشاورزی همکاری نزدیک برقرار خواهد شد.
ب - اقدامات لازم برای تأمین حقوق و مزایای کادر آموزشی و فنی به عمل خواهد آمد.
ج - دروس نظری فنی کشاورزی توسط کسانی که عملیات کشاورزی مربوط را سرپرستی می‌کنند تدریجی خواهد شد.
۲۲ - شورای تجهیز نیروی انسانی به منظور تعیین سیاست پرورش نیروی انسانی در کشور و ایجاد هماهنگی بین مؤسسات آموزشی حرفه‌ای و فنی واتخاذ تصمیم در مورد تأسیس رشته‌های جدید فنی و حرفه‌ای تقویت خواهد شد.
۲۳ - لازم است که صاحبان صنایع خصوصاً صنایع بزرگ در امر آموزش کادر خود رأساً سرمایه‌گذاری نموده و در غیر این صورت به موجب قانون‌خاص در هزینه‌های تعلیمات حرفه‌ای و فنی کشور به نحو مقتضی سهیم گردند و دولت نیز برای مؤسسات صنعتی که داوطلب تربیت کادر اضافه براحتیاج خود باشند تسهیلات و تشویق لازم فراهم نماید.
۲۴ - توجه خاص به امر تربیت مربیان کارگران و تأمین و بهبود وضع حقوق آنان مبذول خواهد گردید تا آموزش حرفه‌ای کارگران توسعه بیشتر حاصل‌کند بدین منظور لازم است که ضمن تقویت مرکز تربیت مربیان حرفه‌ای در تهران و تأمین مشارکت اتاق صنایع و معادن و اتاق بازرگانی در اداره آن مرکز، اعتماد صاحبان صنایع جهت همکاری با مربیان که برای تعلیم ضمن کار به کارخانه‌ها می‌روند جلب گردد و نیز در مراکز حرفه‌ای بزرگسالان وابسته به‌وزارت کار و امور اجتماعی هیأت امنای با مشارکت نمایندگان صنایع خصوصی و دستگاههای ذیربط خصوصاً وزارت اقتصاد تشکیل خواهد شد.
۲۵ - علاوه بر تعلیمات حرفه‌ای وزارت آموزش و پرورش و وزارت کار و وزارت اقتصاد و وزارت کشاورزی، طی برنامه چهارم تعلیمات اختصاصی‌حرفه‌ای سایر سازمانهای دولتی کماکان بر عهده وزارتخانه‌ها و دستگاههای دولتی مربوط خواهد بود و شورای تجهیز نیروی انسانی بر آن نظارت کلی‌خواهد داشت.
۲۶ - در سطح تعلیمات عالی، اقدامات ضروری زیر انجام خواهد شد:
الف - دعوت فارغ‌التحصیلان ممتاز ایران در خارجه جهت تعلیم در دانشگاههای کشور و نیز اخذ تدابیر لازم به منظور کادر آموزشی تعلیمات عالی‌توسط خود دانشگاهها.
ب - ایجاد امکانات اشتغال به امور تحقیقی در دانشگاهها یا کمیته‌های وابسته به شورای ملی تحقیقات علمی برای فارغ‌التحصیلان برجسته ایرانی ازدانشگاههای داخل و خارج.
ج - تأمین حقوق و شرائط مناسب کار علمی و تحقیقی برای کادر آموزشی و تحقیقاتی دانشگاهها.
د - تأکید در استخدام استادان علوم پایه از میان فارغ‌التحصیلان ایرانی و در موارد کمبود شدید از کشورهای خارج.
ه - مبادله بیشتر استاد و دانشجو با دانشگاههای معروف جهان و مشارکت دادن محققان کشور در تحقیقات بین‌المللی.
و - ایجاد امکان برای شرکت بیشتر در کنفرانسها و دوره‌های علمی و تحقیقاتی در خارج از کشور جهت هیأت آموزشی و تحقیقاتی دانشگاهها.
ز - ایجاد موجبات تشویق از طریق اعطای بورس تحصیل و جایزه برای دانشجویان ممتاز دانشگاهها و مؤسسات عالی کشور.
ح - اعطای وام و بورس تحصیلی به دانشجویان با استعداد خصوصاً در رشته‌های مورد نیاز کشور.
ط - اتخاذ تدابیر لازم به منظور استفاده از نیروی دانشجویان در جهت برنامه‌های مترقی اجتماعی در اموری از قبیل تدریس در کلاسهای مبارزه بابیسوادی و فعالیت در گروههای عمرانی امدادی و تشکیل سمینارهای عمرانی ملی.
ی - تکمیل و تجهیز و آماده بهره‌برداری کردن ساختمانهای دانشگاههای کشور که در برنامه سوم آغاز شده یا در برنامه چهارم طبق پیشنهاد دانشگاه‌های‌مربوط برای توسعه رشته‌های علمی و فنی باید انجام شود.
ک - تأمین هزینه‌های اضافی برای افزایش دانشجویان در رشته‌های علمی و فنی دانشگاههای کشور.
۲۷ - به منظور توسعه و تشویق تحقیقات علمی پس از تشکیل شورای عالی مربوط لازم است:
اولاً فهرست کامل مؤسسات و واحدهای تحقیقاتی کشور و شرح فعالیت آنها تهیه شود و ثانیاً با توجه به احتیاجات اجتماعی و اقتصادی ایران بین‌طرحهای تحقیقاتی اولویت برقرار گردد.
علاوه بر فهرست‌برداری کامل از منابع و ذخائر کشور، تحقیقات لازم به منظور پیشرفت کشاورزی و دامپروری و احیای مناطق خشک و شیرین کردن‌آبهای شور و بهره‌برداری از ذخائر دریاهای جنوب و شمال و نیز تحقیقات مربوط به رشته‌های مهم صنایع در ایران مانند شیمی - پتروشیمی - نفت ومانند آن ضرورت دارد.
لازم است که مراکز اسناد و مدارک علمی و فنی تأسیس و ارتباط مستمر با مراکز علمی و فنی جهانی برقرار گردد و همچنین به طرق مقتضی موجبات‌تثبیت وضع و ترفیه حال محققان کشور فراهم شود. علاوه بر این مؤسسات تحقیقاتی داخلی از راه ارجاع قسمتی از مطالعات دولتی به آنها موردتشویق قرار خواهند گرفت.
اعتبارات عمرانی
ویرایشاعتبارات عمرانی برنامه چهارم آموزش و پرورش
۲۸ - اعتبارات عمرانی آموزش و پرورش به شرح جدول ذیل خواهد بود.
جدول: دوره ۲۲ - جلد ۴ - صفحه ۲۲۳۶