ویکینبشته:ویکینبشته چیست؟
| →درباره | ویکینبشته چیست؟ |
| این صفحه دورنمایی کلی از چیستی ویکینبشته را ترسیم می‌نماید، سیاست‌هایش را معرفی می‌کند و ... . این صفحه برای ارجاع نخستین مناسب است ولی نمی‌بایست برای یافتن اطلاعات معین از این صفحه استفاده کرد؛ در عوض فهرست را ببینید. |
ویکی‌نبشتهکتابخانه‌ای دیجیتالی است که دربرگیرنده کتاب‌ها، روزنامه‌ها، هفته‌نامه‌ها، جُنگ‌ها، ماهنامه‌ها، سالنامه‌ها، سندها و بنچک‌ها و دیگر نوشتارهای آزاد که به چاپ رسیده و در مالکیت عمومی قرار دارند، می‌باشند. ویکینبشته گردآمده‌ایی از متن‌های با منبع می باشد. - ویکینبشته یکی از پروژه‌های بنیاد ویکی‌مدیا است. گروه ویرایشگران درونمایه ویکینبشته دبیر کار گردآوری و نگاهداری آن می‌باشند. هدف ویکینبشته در دسترس قراردادن اطلاعات درست بدون دگرگونی و تحریف است. درونمایه این پروژه بر پایه اصل سند و مدرک است. آنچه که به ویکینبشته افزوده می‌شود آزاد از اندیشه‌ها و باورها است و هیچ‌گونه نظر شخصی در آن راه ندارد. ویرایشگران می توانند در صفحه دفترخانه پرسش‌های خود را نوشته و از کتابداران (یا در صورت نیاز از مدیران) پاسخ و راهنمایی دریافت کنند.
در این صفحه می‌کوشیم تا روشن کنیم که ویکینبشته چیست و چه چیزی نیست و ویژگی‌های آن چیست و چه چیزی آن را از دیگر پروژه‌های ویکی‌مدیا جدا می‌سازد. گزاره‌هایی که در این صفحه آورده شده‌اند کمابیش کوتاه هستند اما هر کدام دارای پیوندهایی به صفحه‌های سیاست‌های ویکینبشته می‌باشند. برای گفتگو پیرامون سیاست‌های نام‌برده‌شده، می‌توانید به صفحه‌های گفتگوی آنها بروید.
به یاد داشته باشید که ویکی‌مدیا یک بنیاد بین‌المللی است و اطلاعات موجود در این وبگاه در میزبان‌های مستقر در ایالت فلوریدای ایالات متحده آمریکا ذخیره می‌شوند. لذا طبق اصول ذکر شده در قانون اساسی ایالت فلوریدا (اصل یکم، تبصره چهارم)، متمم اول قانون اساسی ایالات متحده و اعلامیه جهانی حقوق بشر با آن برخورد خواهد شد.
تاریخچهویرایش
ویکینبشته - که در ابتدا به تقلید از نام پروژه گوتنبرگ، به آن پروژه سورسبرگ گفته می‌شد - برای اولین بار در آبان‌ماه سال ۱۳۸۲ (نوامبر ۲۰۰۳) به عنوان مجموعه‌ای از متون منبع برای مقاله‌های ویکی‌پدیا آغاز به کار کرد. نسخه‌ی زبان انگلیسی این پروژه به سرعت رشد کرد و تا تاریخ ۲۸ اردیبهشت ۱۳۸۴ (۱۸ مه ۲۰۰۵) مجموعاً به ۲۰۰۰۰ واحد متنی رسید.
در مرداد و شهریور ۱۳۸۴ (اوت و سپتامبر ۲۰۰۵) ویکینبشته به زیردامنه‌ای مجزا منتقل شد تا امکان افزایش زبان‌های مختلف به آن به وجود آید.
برای کسب اطلاعات بیشتر راجع به تاریخچه‌ی ویکینبشته می‌توانید به پیوندهای زیر مراجعه کنید:
- مقاله ویکی‌پدیا درباره ویکینبشته (که حاوی تاریخچه‌ای مفصل به خصوص در مورد مراحل ابتدایی پروژه است.)
- دورنمای تاریخی و شخصی از ویکینبشته از ابتدای پیدایش آن. (انگلیسی)
- مقاله‌های فراویکی درباره ویکینبشته. (که حاوی بحث‌های پیش از آغاز به کار پروژه است.) (انگلیسی)
چه چیز را در ویکینبشته وارد کنیم؟ویرایش
در این قسمت توضیحاتی در مورد این که چه آثاری یا متونی را می‌توان به ویکینبشته افزود آورده شده است.
اسنادویرایش
اسناد دارای یکی از ویژگی‌های زیر می‌باشند:
- اسنادی که یکی از ارگان‌های رسمی دولتی یا خصوصی آن را پدید آورده باشد.
- اسنادی که خود گواه و شاهد خود هستند و در چهارچوب جریان رویداد یا رخدادی پدید آمده‌اند.
این اسناد می‌توانند دربرگیرنده قوانین اساسی، قراردادها و معاهدات تا نامه‌نگاری‌ها و خاطرات شخصی باشند. در این رده می‌توان موادی را که از نگاه تاریخی در دسترس نیستند مانند گفتگوهای تلفنی تاریخی، پروتکل دادگاه‌ها و رونوشت عملیات‌های نظامی و غیره را نیز قرار داد. اسناد را باید بی‌کم و کاست به شکل نخستین و بدون هیچ‌گونه ویرایش که به کم کردن متن یا اضافه کردن بدان بینجامد به ویکینبشته افزود. منبع اسناد باید نوشته شود تا دیگران بتوانند از درستی متن سند آورده‌شده در ویکینبشته اطمینان یابند. افزودن اسکن اسناد از بایدهای ویکینبشته می‌باشد. اعمال باورهای شخصی در متون و افزودن متون خودنوشته توسط کاربران ممنوع است.
آثار تحلیلی و هنریویرایش
آثار تحلیلی آثاری چاپشده می‌باشند که متن آنها دربرگیرنده‌ی اطلاعاتی است که از دیگر منابع گردآوری شده و آنها را بررسی می‌کند. هر اثر غیرداستانی که درباره‌ی موضوعی ویژه پس از رویداد آن نوشته شده باشد در این دسته قرار می‌گیرد.
آثار تحلیلی و همچنین آثار هنری باید در رسانه‌ای چاپ شده باشند که دربرگیرنده نقد ادبی و هنری و نظرهای ویرایشی اثر نیز باشد.
آثاری که نگارنده و چاپ‌کننده‌ی آن یکی باشند در این دسته قرار نمی‌گیرند.
ترجمهویرایش
ویکی‌نبشته‌ی فارسی تنها آثاری که به زبان فارسی باشند را گردآوری می‌کند. آثاری که به زبان‌های دیگر هستند باید به ویکی‌نبشته‌ی آن زبان فرستاده شوند. ویکینبشته، ترجمه‌ی فارسی متن‌های غیرفارسی و همچنین ترجمه‌های دو زبانه که زبان اصلی ترجمه، فارسی باشد را نیز گردآوری می‌کند.
در مورد ترجمه‌ها، بیشترین اولویت به ترجمه‌هایی داده می‌شود که پیشتر چاپ شده باشند و در مالکیت عمومی قرار گرفته باشند.
افزون بر این فراموش نکنیم که متن‌های بسیاری به زبان‌های دیگر چاپ می‌شوند که هیچ‌گاه به زبان فارسی ترجمه نمی‌شوند. بنابراین ویکینبشته به کتابداران خود اجازه می‌دهد که این گونه آثار را برای ویکینبشته ترجمه کنند. مترجمان باید استانداردهای ترجمه را پاس داشته باشند.
- حق تکثیر: آثاری که در حوزه‌ی حق مالکیت عمومی قرار ندارند را تنها با گرفتن اجازه از دارنده حق تکثیر می‌توان ترجمه کرد.
- سرصفحه و رده: ترجمه‌های کتابداران ویکینبشته باید دارای سرصفحه‌ای باشند که به روشنی میان این ترجمه و ترجمه‌های چاپشده پیش از آن تمییز داده شود. همچنین این ترجمه از ویکینبشته باید رده:برگردان‌ها را نیز داشته باشد.
- کنترل درستی متن ترجمه‌شده: لازم است که هر اثر ترجمه‌شده‌ای از سوی دو نفر، یک نفر فارسی‌زبان و یک نفر که زبان مادری‌اش زبان متن اصلی است خوانده شود و درستی متن ترجمه‌شده را تأیید کنند.
مواد چندرسانه‌ایویرایش
عکس‌ها، تصویرها، نمودارها، مواد دیداری و شنیداری که بدان چندرسانه‌ای می‌گوییم، می‌توانند به ارزش اطلاعاتی و جلوه یک اثر بیافزایند. مواد جندرسانه‌ای نه تنها می‌تواند دربرگیرنده‌ی عکس‌ها و طراحی‌های چاپ شده از خود اثر یا درباره‌ی اثر باشد که به حق تکثیر نیازی ندارند بلکه دربردارنده دیگر فرم‌هایی از اثر اصلی همچون مواد دیداری و شنیداری، نمودارها و دیگر متن‌های وابسته به آن نیز هست.
مواد چندرسانه‌ای که به متون اضافه می‌شوند، تا حد زیادی می‌توانند به افزایش کیفیت و جلوه‌ی نمایشی اثر کمک کنند. این مواد محدود به عکس‌ها یا شکل‌هایی که توسط کتاب یا درباره‌ی آن (خارج از محدوده‌ی حق تکثیر) ارائه شده‌اند نیستند و کاربران می‌توانند صدای ضبط‌شده، نمودار یا هر نوع مطلب چندرسانه‌ای دیگری را مشروط به داشتن ارتباط با متن مذکور و رعایت حق تکثیر به آن اضافه کنند.
مواد چندرسانه‌ای باید در ویکی‌انبار بارگذاری شود.
آثار غیرمجازویرایش
در طول تاریخچه کوتاه ویکینبشته آثار زیرین اجازه‌ی ورود به ویکینبشته را نگرفته‌اند:
آثار دست‌اولویرایش
آثاری که ویرایشگران ویکینبشته پدید آورده باشند و هیچ کس اقدام به چاپ آنها نکرده باشد اجازه ورود به ویکینبشته را ندارند. ویکینبشته ناشر آثار شما نیست. در صورتی که نتوانید چاپ شدن اثر خود را در یک رسانه‌ی کاغذی معتبر اثبات کنید نمی‌توانید آن را در ویکینبشته وارد کنید.
تبلیغ و آگهیویرایش
ویکینبشته هیچ‌گونه اثر تبلیغی، آگهی و پیام بازرگانی را نمی‌پذیرد. تنها می‌توان اثری چاپشده درباره‌ی یک تبلیغ یا آگهی را به ویکینبشته افزود. آگهی‌هایی که درباره آثاری باشند که به تازگی زیر چاپ رفته‌اند جایی در ویکینبشته ندارند. همچنین آگهی‌هایی که درباره آثاری باشد که زیر چتر قانون حق تکثیر قرار دارند و افزون بر این، آثاری که در مالکیت عمومی قرار داشته باشند اجازه ورود به ویکینبشته را ندارند.
آثار ناشناختهویرایش
پیش‌نیاز آگاهی از چگونگی حق تکثیر یک اثر دانستن اطلاعات درست درباره نگارنده و پدیدآورنده آن است. بیشتر متن‌ها دارای نگارنده شناخته‌شده (یک فرد، یک گروه یا اداره، دفاتر دولتی و غیره) می‌باشند. از سوی دیگر، متن‌ها و آثاری وجود دارند که نام پدیدآورنده آنها در طول زمان گم شده است. این متن‌ها تنها در صورتی می‌توانند به ویکینبشته اضافه شوند که دارای ارزش و بار تاریخی و حق تکثیر آزاد باشند.
متن‌هایی که نگارنده آنها ناشناخته باشد و به ویژه ارزش تاریخی نداشته باشند و حق تکثیر آنها روشن نباشد. جایی در ویکینبشته ندارند.
متن‌های در تغییرویرایش
یادآوری می‌کنیم که هدف ویکینبشته گردآوری و نگهداری از آثار چاپشده به شکل متن به‌کار برده شده در چاپ بنیادی آن است. این موضوع بدین معنا است که آثاری که متن آنها پیوسته تغییر می‌یابد و متن آنها مستلزم به‌روزآوری است و یا باید همواره بهتر و روان‌تر گردد و یا چیزی به آن افزوده شود، در ویکینبشته جایی ندارند..
چند نمونه برای روشن شدن آنچه که در بالا آمد:
- متن‌هایی که پایان ندارند: متن‌هایی هستند که چندین نگارنده برای گسترش و پایان دادن روی آن کار می‌کنند.
- گردآوری‌ها: متن‌هایی هستند که هرگاه اطلاعات نوینی پیدا شود متن آن می‌باید به‌روز در آورده شود.
- فهرست‌ها
مواد مرجعویرایش
ویکینبشته آثار مرجع را گردآوری نمی‌کند مگر آنکه بخشی از یک اثر چاپ شده باشند.
نمونه‌هایی از مواد مرجع که در ویکینبشته جایی ندارند را می‌توان در زیر دید:
- فهرست‌ها: فهرست‌هایی را که یک کتابدار طبق سلیقه‌ی خود گردآورده است.
- فرمول‌ها و ثوابت ریاضی (مانند رقم‌های عدد پی π)
- جدول‌های آماری، داده‌ها و نتیجه‌های گردآوری‌شده که بخشی از یک اثر اصلی نباشند.
- رمزنویسی‌ها و رمزنگاری‌ها
- متن برنامه‌نویسی به زبان رایانه
گزارمانویرایش
گزارمان (Annotation) یادداشتی است که به شناسه یک کتاب در یک فهرست، سیاهه کتابه‌های خواندنی، کتابشناسی و غیره افزوده می‌شود و ویژگی‌های کتاب و ریزه‌کاری‌های موضوعی و هدف آن را بیان می‌کند.
گزارمان‌ها شاید به سبب دشواری‌های حق تکثیر، یا به‌روز نبودن و یا نیاز به گسترش، قابل استفاه نباشند. این در مورد آثار قدیمی (مانند کلیله و دمنه) بسیار دیده می‌شود.
گزارمان‌ها می‌توانند دربرگیرنده اطلاعات افزون‌شده پیرامون متن خودِ اثر، پانویس‌هایی که در باره واژه‌ها یا پاراگراف‌ها، منابع، بخش‌های اثر، چکیده‌ها، مرجع‌ها، بخش‌بندی و عنوان‌های بخش‌ها، دیباچه‌ها، ملخص‌ها، فهرست‌ها، تصاویر یا غیره باشد.
هدف از آنچه که در بالا گفته شد این است که گزارمان‌ها می باید از متن اصلی کتاب یا هر اثری جدا باشند و بدان گزندی نرسانند.
گزارمان‌هایی که درباره متن‌های آموزشی است که یادگیری در کلاس درس را آسان می‌سازند و به ویژه در آماده ساختن و طرح آزمون‌ها استفاده می‌شوند، بهتر است که در ویکی نسک آورده شوند.
ویکینبشته و بقیه پروژه‌های ویکی‌مدیاویرایش
ویکینبشته یا ویکی‌کتاب؟ویرایش
تمایز بین این دو پروژه نسبتاً آسان است.
- ویکینبشته آثاری را شامل می‌شود که در جای دیگری به چاپ رسیده باشند. در واقع این پروژه کتابخانه‌ای از آثاری است که در مالکیت عمومی قرار دارند.
- ویکی‌کتاب آثاری را شامل می‌شود که توسط خود مشارکت‌کنندگان نوشته می‌شوند. برای مثال راهنماهای مطالعه، کتاب‌های درسی و یادداشت‌های دروس از جمله‌ی این آثار هستند.
متن‌هایی با حاشیه‌نویسی در ویکی‌کتاب می‌آیند.
ویکینبشته یا ویکی‌پدیا؟ویرایش
ویکی‌پدیا یک دانشنامه است در حالی که ویکینبشته یک کتابخانه دیجیتالی می‌باشد. ویکی‌پدیا دربرگیرنده مقاله‌هایی درباره کتاب‌ها است اما ویکینبشته دربرگیرنده خود کتاب‌ها می‌باشد. هر دو پروژه تا حدی می‌توانند اطلاعات کتابشناسی درباره نویسنده کتابی را در بر داشته باشند.
محافظت از صفحه‌هاویرایش
صفحه‌های ویکی در بسیاری از پروژه‌های ویکی‌مدیا طوری طراحی شده‌اند که بتوان تا ابد آنها را تغییر داد و به روز درآورد. برای نمونه می‌توان مقاله‌های ویکی‌پدیا و یا راهنماهای یادگیری ویکی‌نسک را نام برد.
برعکس آن چه در بالا آوردیم ویکینبشته کتابخانه‌ای از متون ثابتی است که پیش از این در جای دیگر منتشر شده‌اند و این نوشتارهایی که درونمایه ویکینبشته هستند را نباید تغییر داد، زیرا این کار به شدت به درستی و اعتبار اثر آسیب می‌زند.
بنابراین، ویکی‌نسک سیاستی را در پیش گرفته است که بر پایه آن کوشش می‌شود صفحه‌هایی که ویرایش شده‌اند و از درستی نوشتار و ساختار آن ثابت شده‌اند را می‌توان مورد «نگاهبانی و حفاظت» قرار گیرند بدین معنا که می‌شود صفحه را بست یا قفل کرد که دیگر در آن ویرایش نشود. اگر زمانی می باید ویرایشی انجام گیرد می توان آن را در صفحه گفتگو نوشت و چنانچه انجام آن گفتگو نیز درست باشد مدیران می‌توانند صفحه را برای ویرایش آزاد کنند.
از این روی، ویکینبشته بیشتر همانند ویکی‌خبر است. در ویکی‌خبر نیز صفحه‌هایی که مربوط به بایگانی اخبار می‌باشند برای نگاهبانی از درستی تاریخی‌اشان قفل می‌شوند.
برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه به پیوند زیر مراجعه کنید:
دیدگاه بی‌طرفانهویرایش
دیدگاه بی‌طرفانه یکی از سیاست‌های بنیادی در همه پروژه‌های ویکی‌مدیا است. خود نوشتار اصلی (سند یا چامه و غیره) نبایستی که سیاست بی‌طرفانه داشته‌باشد. تا زمانی که ما با درستکاری نوشتارها را همانگونه که هستند بدون کژی و کاستی و دست بردن در متن به ویکینبشته بیافزاییم ما سیاست بی‌طرفی را نگاه داشته‌ایم و آن را نشکسته‌ایم. در هر روی، تاکید به بخشی از نوشتار و یا تنها بخش‌هایی از نوشتار اصلی را آوردن نیز نشان دیدگاه جانبدارانه است.
پیش‌گفتاری و یا هر گونه متنی برای روشن ساختن موضوعی ویژه می‌بایستی با توجه به دیدگاه بی‌طرفانه نوشته شود.
حق تکثیرویرایش
قوانین حق تکثیر مانند پروژه‌های دیگر ویکی‌مدیا اعمال می‌شوند، در نتیجه آنها را باید در نظر داشت.
برای مطالعه کلی حق تکثیر به پیوندهای زیر مراجعه کنید:
پیوندهای دیگرویرایش
ویکینبشته:درباره - اطلاعاتی مختصر با پیوندهای دقیق