کلیات سعدی/مواعظ/ای که پنجاه رفت و در خوابی

by سعدی

پند

	ای که پنجاه رفت و در خوابی			مگر این پنج روزه دریابی
	تا کی این باد کبر و آتش خشم			شرم بادت که قطرهٔ آبی
	کهل[۱] گشتی و همچنان طفلی			شیخ بودی و همچنان شابی
	تو ببازی نشسته وز چپ و راست			میرود تیر چرخ پرتابی
	تا درین گله گوسفندی هست			نه نشیند فلک[۲] ز قصابی
	تو چراغی نهاده بر[۳] ره باد			خانهٔ در ممر سیلابی
	گر برفعت سپهر و کیوانی[۴]			ور بحسن آفتاب و مهتابی
	ور بمشرق روی بسیاحی			ور بمغرب رسی بجلابی
	ور بمردی ز باد درگذری			ور بشوخی چو برف بشتابی
	ور بتمکین ابن عفانی			ور بنیروی ابن خطابی
	ور بنعمت شریک قارونی			ور بقوت عدیل سهرابی
	ور میسر شود که سنگ سیاه			زر صامت کنی بقلابی
	ملک‌الموت را بحیله و زور[۵]			نتوانی که دست برتابی
	منتهای کمال نقصانست			گل بریزد بوقت سیرابی
	تو که مبدا و مرجعت اینست			نه سزاوار کبر و اعجابی
	خشت بالین گور یاد آور			ای که سر بر کنار احبابی
	خفتنت زیر خاک خواهد بود			ای که در خوابگاه[۶] سنجابی
	بانگ طبلت نمی‌کند بیدار			تو مگر مردهٔ نه در خوابی
	بس خلایق فریفتست این سیم			که تو لرزان برو چو سیمابی
	بس جهان دیده این درخت قدیم			که تو پیچان برو چو لبلابی
	بس بگردید و بس بخواهد گشت			بر سر ما سپهر دولابی
	تو ممیز بعقل و ادراکی			نه مکرم بجاه و انسابی
	تو بدین ارجمند و نیکونام			نه بدنیا و ملک و اسبابی
	ابلهی صد عتابی خارا			گر بپوشد خریست عتابی
	نقش دیوار خانهٔ تو هنوز			گر همین صورتی و القابفی
	ای مرید هوای نفس حریص			تشنه بر زهر همچو جُلابی
	قیمت خویشتن خسیس مکن			که تو در اصل جوهری[۷] نابی
	دست و پائی بزن بچاره و جهد			که عجب در میان غرقابی
	عهدهای شکسته را چه طریق			چاره هم توبتست و شعابی[۸]
	بدر بی‌نیاز نتوان رفت			جز بمستغفریّ و اَوّابی
	تو دَرِ خلق میزنی شب و روز			لاجرم بی‌نصیب ازین بابی
	کی دعای تو مستجاب کند			که بیک روح در دو محرابی
	یارب از جنس[۹] ما چه خیر آید			تو کرم کن که رب اربابی
	غیب دان و لطیف و بی‌چونی			سترپوش و کریم و توابی
	سعدیا راستی ز خلق مجوی			چون تو در نفس خود نمی‌یابی
	جای گریه‌ست بر مصیبت پیر			تو چو کودک هنوز لعابی
	با همه عیب خویشتن شب و روز			در تکاپوی عیب اصحابی
	گر همه علم عالمت باشد			بی‌عمل مدعی و کذابی
	پیش مردان آفتاب صفت			باضافت چو کرم شب‌تابی
	پیر بودی و ره ندانستی			تو نه پیری که طفل کتابی

---

1. پیر.
2. اجل.
3. در.
4. سپهر کیوانی.
5. فن.
6. در جامه خواب.
7. گوهری (در نسخه‌های متأخر)
8. چاره عجزست و سوز و توابی.
9. نفس.