کلیات سعدی/غزلیات/ترجیعات

by سعدی

ترجیعات^[۱]

	ایسرو بلند قامت دوست			وه وه که شمایلت چه نیکوست
	در پای لطافت تو میراد			هر سرو سهی که بر لب جوست
	نازک بدنی که می نگنجد			در زیر قبا چو غنچه در پوست
	مه پاره[۲] ببام اگر برآید			که فرق کند که ماه یا اوست؟
	آن خرمن گل نه گل که باغست			نه باغ ارم که باغ مینوست
	آن گوی معنبر است در جیب			یا بوی دهان عنبرین بوست
	در حلقهٔ صولجان زلفش			بیچاره دل اوفتاده[۳] چون گوست
	میسوزد و همچنان هوادار			میمیرد و همچنان دعاگوست
	خون دل عاشقان مشتاق			در گردن دیدهٔ بلاجوست
	من بندهٔ لعبتان سیمین			کاخر دل آدمی نه از روست
	بسیار ملامتم بکردند			کاندر پی او مرو که بدخوست
	ایسخت دلان سست پیمان			این شرط وفا بود که بیدوست
		بنشینم و صبر پیش گیرم
		دنبالهٔ کار خویش گیرم
	در عهد تو ای نگار دلبند			بس عهد که بشکنند و سوگند
	دیگر نرود بهیچ مطلوب			خاطر که گرفت با تو پیوند
	از پیش تو راه رفتنم نیست			همچون مگس از برابر قند
	عشق آمد و رسم عقل برداشت			شوق آمد و بیخ صبر برکند
	در هیچ زمانهٔ نزادست			مادر بجمال چون تو فرزند
	بادست نصیحت رفیقان			و اندوه فراق کوه الوند
	من نیستم ار کسی دگر هست			از دوست بیاد دوست خرسند
	این جور که می‌بریم تا کی؟			وین صبر که می‌کنیم تا چند؟
	چون مرغ بطمع دانه در دام			چون گرگ ببوی دنبه در بند
	افتادم و مصلحت چنین بود			بی‌بند نگیرد آدمی پند
	مستوجب این و بیش ازینم			باشد که چو مردم خردمند
		بنشینم و صبر پیش گیرم
		دنبالهٔ کار خویش گیرم
	امروز جفا نمیکند کس			در شهر مگر تو میکنی بس
	در دام تو عاشقان گرفتار			در بند تو دوستان محبسّ
	یا مُحرقتی بِنارِ خَدّ			مِن جَمرتِها السراجُ تُقبس
	صبحی که مشام جان عشاق			خوشبوی کند اذا تنفس
	اَستقبلهُ وَ اِن تَوَلی			اَستأنسهُ وَ اِن تَعبس
	اندام تو خود حریر چینست			دیگر چکنی قبای اطلس؟
	من در همه قولها فصیحم			در وصف شمایل تو اَخرس
	جان در قدمت کنم ولیکن			ترسم ننهی تو پای بر خس
	ای صاحب حسن در وفا کوش			کاین حسن وفا نکرد با کس
	آخر بزکات تندرستی			فریاد دل شکستگان رس
	من‌بعد مکن چنان کزین پیش			ورنه بخدا که من ازین پس
		بنشینم و صبر پیش گیرم
		دنبالهٔ کار خویش گیرم
	گفتار خوش و لبان باریک			ما اطیب فاک جلّ باریک
	از روی تو ماه آسمان را			شرم آمد و شد هلال باریک
	یا قاتلتی[۴] بسیف لحظ			والله قتلتنی بهاتیک
	از بهر خدا، که مالکان جور			چندین نکنند بر ممالیک
	شاید که بپادشه بگویند			ترک تو بریخت خون تاجیک
	دانی که چه شب[۵] گذشت بر من؟			لاباتَ بمثلها اَعادیک
	با اینهمه گر حیات باشد			هم روز شود شبان تاریک
	فی‌الجمله نماند صبر و آرام			کم تَزجرنی وَ کم اُداریک؟
	دردا که بخیره عمر بگذشت			ای دل تو مرا نمیگذاری ک
		بنشینم و صبر پیش گیرم
		دنبالهٔ کار خویش گیرم
	چشمی که نظر نگه ندارد			بس فتنه که با سر دل آرد
	آهوی کمند زلف خوبان			خود را بهلاک می‌سپارد
	فریاد ز دست نقش فریاد			و آندست که نقش می‌نگارد[۶]
	هرجا که مولّهی چو فرهاد			شیرین صفتی برو گمارد
	کس بار مشاهدت نچیند			تا تخم مجاهدت نکارد
	نالیدن عاشقان دلسوز			ناپخته مجاز می‌شمارد
	عیبش مکنید هوشمندان[۷]			گر سوخته خرمنی بزارد
	خاری چه بود بپای مشتاق؟			تیغیش بران[۸] که سر نخارد
	حاجت بدر کسیست ما را			کاو حاجت کس نمیگزارد
	گویند برو ز پیش جورش			من میروم او نمی‌گذارد
	من خود نه باختیار خویشم			گر دست ز دامنم بدارد
		بنشینم و صبر پیش گیرم
		دنبالهٔ کار خویش گیرم
	بعد از طلب تو در سرم نیست			غیر از تو[۹] بخاطر اندرم نیست
	ره می ندهی که پیشت آیم			وز پیش تو ره که بگذرم نیست
	من مرغ زبون دام[۱۰] اُنسم			هرچند که میکشی پرم نیست
	گر چون تو پری در آدمیزاد			گویند که هست باورم نیست
	مِهر از همه خلق برگرفتم			جز یاد تو در تصورم نیست
	گویند بکوش تا بیابی			میکوشم و بخت یاورم نیست
	قسمی[۱۱] که مرا نیافریدند			گر جهد کنم میسرم نیست
	ایکاش مرا نظر نبودی			چون حظّ نظر برابرم نیست
	فکرم بهمه جهان بگردید			وز گوشهٔ صبر بهترم نیست
	با بخت جدل نمیتوان کرد			اکنون که طریق دیگرم نیست
		بنشینم و صبر پیش گیرم
		دنبالهٔ کار خویش گیرم
	ای دل نه هزار عهد کردی			کاندر طلب هوا نگردی؟
	کس را چه گنه[۱۲] تو خویشتن را			بر تیغ زدی و زخم خوردی
	دیدی که چگونه حاصل آمد			از دعوی عشق روی زردی؟
	یا دل بنهی بجور و بیداد			یا قصهٔ عشق در نوردی
	ای سیم تن سیاه گیسو			کز فکر سرم سپید کردی
	بسیار سیه سپید کردست			دوران سپهر لاجوردی
	صلح است میان کفر و اسلام			با ما تو هنوز در نبردی
	سر بیش گران مکن، که کردیم			اقرار ببندگی و خردی
	با درد توام خوشست ازیراک			هم دردی و هم دوای دردی
	گفتی که صبور باش، هیهات			دل موضع صبر بود و بردی
	هم چاره تحملست و تسلیم			ورنه بکدام جهد و مردی
		بنشینم و صبر پیش گیرم
		دنبالهٔ کار خویش گیرم
	بگذشت و نگه نکرد با من			در پای کشان ز کبر دامن
	دو نرگس مست نیم خوابش			در پیش و بحسرت[۱۳] از قفا من
	ای قبلهٔ دوستان مشتاق			گر با همه آن کنی که با من
	بسیار کسان که جان شیرین			در پای تو ریزد[۱۴] اولا من
	گفتم که شکایتی بخوانم			از دست تو پیش پادشا من
	کاین سخت دلی و سست مهری			جرم از طرف تو بود یا من؟
	دیدم که نه شرط مهربانیست			گر بانگ برآرم از جفا من
	گر سر برود فدای پایت			دست از تو نمیکنم رها من
	جز وصل توام حرام بادا			حاجت که بخواهم از خدا من
	گویندم ازو نظر بپرهیز			پرهیز ندارم از قضا من[۱۵]
	هرگز نشنیده‌ام که یاری			بی یار صبور بود تا من
		بنشینم و صبر پیش گیرم
		دنبالهٔ کار خویش گیرم
	ای روی تو آفتاب عالم			انگشت نمای آل آدم
	احیای روان مردگان را			بویت نفس مسیح مریم
	بر جان عزیزت آفرین باد			بر جسم شریفت اسم اعظم
	محبوب منی چو دیدهٔ راست			ای سرو روان بابروی خم
	دستان که تو داری ای پریروی			بس دل ببری بکفّ و معصم
	تنها نه منم اسیر عشقت			خلقی متعشقند و من هم[۱۶]
	شیرینِ جهان توئی بتحقیق			بگذار حدیث ما تقدّم
	خوبیت مسلمست و ما را			صبر از تو نمیشود مسلم
	تو عهد وفای خود شکستی			وز جانب ما هنوز محکم
	مگذار که خستگان بمیرند			دور از تو بانتظار مرهم
	بی‌ما تو بسر بری همه عمر			من بیتو گمان مبر که یکدم
		بنشینم و صبر پیش گیرم
		دنبالهٔ کار خویش گیرم
	گل را مبرید پیش من نام			با حسن وجود آن گل‌اندام
	انگشت نمای خلق بودیم[۱۷]			مانند هلال ازان مَهِ تام
	بر ما همه عیب‌ها بگفتند			یا قوم الی متی و حتام؟
	ما خود زده‌ایم جام بر سنگ			دیگر مزنید سنگ بر جام
	آخر نگهی بسوی ما کن			ای دولت خاص و حسرت[۱۸] عام
	بس در طلب تو دیگ سودا			پختیم و هنوز کار ما خام
	درمان اسیر عشق صبرست			تا خود بکجا رسد سرانجام
	من در قدم تو خاک بادم			باشد که تو بر سرم نهی گام
	دور از تو شکیب چند باشد؟			ممکن نشود[۱۹] بر آتش آرام
	در دام غمت چو مرغ وحشی			می‌پیچم و سخت میشود دام
	من بیتو نه راضیم ولیکن			چون کام نمیدهی بناکام
		بنشینم و صبر پیش گیرم
		دنبالهٔ کار خویش گیرم
	ای زلف تو هر خمی کمندی			چشمت بکرشمه چشم‌بندی
	مخرام بدین صفت مبادا			کز چشم بدت رسد گزندی
	ای آینه ایمنی که ناگاه			در تو رسد آه دردمندی
	یا چهره بپوش یا بسوزان			بر روی چو آتشت سپندی
	دیوانهٔ عشقت ای پریروی			عاقل نشود بهیچ پندی[۲۰]
	تلخست دهان عیشم[۲۱] از صبر			ای تنگ شکر بیار قندی[۲۲]
	ایسرو بقامتش چه مانی؟			زیباست ولی نه هر بلندی
	گریم بامید و دشمنانم			بر گریه زنند ریشخندی
	کاجی ز درم[۲۳] درآمدی دوست			تا دیدهٔ دشمنان بکندی
	یارب چه شدی اگر برحمت			باری سوی ما نظر فکندی[۲۴]؟
	یکچند بخیره عمر بگذشت			من بعد بر آن سرم[۲۵] که چندی
		بنشینم و صبر پیش گیرم
		دنبالهٔ کار خویش گیرم
	آیا[۲۶] که بلب رسید جانم			آوخ که ز دست شد عنانم
	کس دید چو من ضعیف هرگز			کز هستی خویش در گمانم؟
	پروانه‌ام اوفتان و خیزان			یکباره بسوز و وارهانم
	گر لطف کنی بجای اینم			ور جور کنی سزای آنم
	جز نقش تو نیست در ضمیرم			جز نام[۲۷] تو نیست بر زبانم
	گر تلخ کنی بدوریم عیش			یادت[۲۸] چو شکر کند دهانم
	اسرار تو پیش کس نگویم			اوصاف تو پیش کس نخوانم
	با درد تو یاوری[۲۹] ندارم			وز دست تو مخلصی ندانم
	عاقل بجهد ز پیش شمشیر			من کشتهٔ سر بر آستانم
	چون در تو نمیتوان رسیدن			به زان نبود که تا توانم
		بنشینم و صبر پیش گیرم
		دنبالهٔ کار خویش گیرم
	آن برگ گلست یا بناگوش			یا سبزه بگرد چشمهٔ نوش
	دست چو منی قیامه باشد[۳۰]			با قامت چون توی در آغوش
	من ماه ندیده‌ام کله‌دار			من سرو ندیده‌ام قباپوش
	وز رفتن و آمدن[۳۱] چگویم؟			میآرد وجد و میبرد هوش[۳۲]
	روزی دهنی بخنده بگشاد			پسته دهن تو گفت خاموش
	خاطر پی زهد و توبه میرفت			عشق آمد و گفت زرق مفروش[۳۳]
	مستغرق یادت آنچنانم			کم هستی خویش شد فراموش
	یاران بنصیحتم چه گویند			بنشین و صبور باش و مخروش
	ای خام من اینچنین بر آتش			عیبم مکن ار برآورم جوش
	تا جهد بود بجان بکوشم			وانگه بضرورت از بن گوش[۳۴]
		بنشینم و صبر پیش گیرم
		دنبالهٔ کار خویش گیرم
	طاقت برسید و هم بگفتم[۳۵]			عشقت که ز خلق می‌نهفتم
	طاقم ز فراق[۳۶] و صبر و آرام			زآنروز که با غم تو جفتم
	آهنگ دراز شب ز من پرس			کز فرقت[۳۷] تو دمی نخفتم
	بر هر مژه قطرهٔ چو الماس[۳۸]			دارم که بگریه سنگ سفتم
	گر کشته شوم عجب مدارید			من خود ز حیات در شگفتم
	تقدیر درین میانم انداخت			چندانکه کناره میگرفتم
	دی بر سر[۳۹] کوی دوست لختی			خاک قدمش بدیده رفتم
	نه خوارترم ز خار بگذار			تا در قدم عزیزش[۴۰] افتم
	زانگه که برفتی از کنارم			صبر از دل ریش گفت رفتم
	میرفت و بکبر و ناز میگفت			بی‌ما چکنی؟ بلابه گفتم
		بنشینم و صبر پیش گیرم
		دنبالهٔ کار خویش گیرم
	باری بگذر که در فراقت			خونشد دل ریش از اشتیاقت
	بگشای دهن که پاسخ تلخ			گوئی شکرست در مذاقت
	در کشتهٔ خویشتن نگه کن			روزی[۴۱] اگر افتد اتفاقت
	تو خنده زنان چو شمع و خلقی			پروانه صفت در احتراقت
	ما خود ز کدام خیل باشیم			تا خیمه زنیم در وثاقت؟
	ما اخترتُ صبابتی ولکن			عینی نظرت و ما اطاقت
	بس دیده که شد در انتظارت			در یا و نمیرسد بساقت
	تو مست شراب و خواب و ما را			بیخوابی کشت در تیاقت[۴۲]
	نه قدرت با تو بودنم هست			نه طاقت آنکه در فراقت
		بنشینم و صبر پیش گیرم
		دنبالهٔ کار خویش گیرم
	آوخ که چو روزگار برگشت			از من دل و صبر و یار برگشت
	برگشتن ما ضرورتی بود			وآن شوخ باختیار برگشت
	پرورده بُدم بروزگارش			خو کرد و[۴۳] چو روزگار برگشت
	غم نیز چه بودی ار برفتی[۴۴]			آنروز که غمگسار برگشت
	رحمت کن اگر شکستهٔ را			صبر از دل بیقرار برگشت
	عذرش بنه ار بزیر سنگی			سر کوفتهٔ چو مار برگشت
	زین بحر عمیق جان بدر برد			آنکس که هم از کنار برگشت
	من ساکن خاک پاک[۴۵] عشقم			نتوانم ازین دیار برگشت
	بیچارگیست چارهٔ عشق			دانی چکنم چو یار برگشت؟
		بنشینم و صبر پیش گیرم
		دنبالهٔ کار خویش گیرم
	هر دل که بعاشقی زبون نیست			دست خوش روزگار دون نیست
	جز دیده‌ی شوخ[۴۶] عاشقان را			بر چهره دوان سرشک خون نیست
	کوته نظری بخلوتم گفت			سودا[۴۷] مکن آخرت جنون نیست
	گفتم ز تو کی برآید این دود			کآتش غم در اندرون نیست؟
	عاقل داند که نالهٔ زار			از سوزش سینهٔ برون نیست
	تسلیم قضا شوم[۴۸] کزین قید			کس را بخلاص رهنمون نیست
	صبر ار نکنم چه چاره سازم؟			آرام دل از یکی فزون نیست
	گر بکشد و گر معاف دارد			در قبضهٔ او چو من زبون نیست
	دانی بچه ماند آب چشمم؟			سیماب[۴۹] که یکدمش سکون نیست
	در دهر وفا نبود هرگز			یا بود و ببخت ما کنون نیست
	جان برخی روی یار کردم			گفتم مگرش وفاست چون نیست
		بنشینم و صبر پیش گیرم
		دنبالهٔ کار خویش گیرم
	در پای تو هرکه سر نینداخت			از روی تو پرده بر نینداخت
	در تو نرسید و پی غلط کرد[۵۰]			آن مرغ که بال و[۵۱] پر نینداخت
	کس با رخ تو نباخت اسبی[۵۲]			تا جان چو پیاده در نینداخت
	نفزود غم تو روشنائی[۵۳]			آنرا که چو شمع سر نینداخت
	بارت بکشم که مرد معنی			درباخت سر و سپر نینداخت
	جان داد و درون بخلق ننمود			خون خورد و سخن بدر نینداخت
	روزی گفتم کسی چو من جان			از بهر تو در خطر نینداخت
	گفتا نه که تیر چشم مستم			صید از تو ضعیفتر نینداخت
	با آنکه همه نظر در اویم			روزی سوی ما نظر نینداخت
	نومید نیم که چشم لطفی			بر من فکند، و گر نینداخت
		بنشینم و صبر پیش گیرم
		دنبالهٔ کار خویش گیرم
	ای بر تو قبای حُسن چالاک			صد پیرهن از محبتت[۵۴] چاک
	پیشت بتواضعست گوئی			افتادن آفتاب بر خاک
	ما خاک شویم و هم نگردد			خاک درت از جبین ما پاک
	مهر[۵۵] از تو توان برید؟ هیهات			کس بر تو توان گزید؟ حاشاک
	اوّل دل برده باز پس ده			تا دست بدارمت ز فتراک
	بعد از تو بهیچکس ندارم			امید و ز کس نیایدم باک
	درد از جهت تو[۵۶] عین داروست			زهر از قبل تو[۵۷] محض تریاک
	سودای تو آتشی جهانسوز			هجران تو ورطهٔ خطرناک
	روی تو چه جای سحر بابل؟			موی تو چه جای مار ضحاک؟
	سعدی بس ازین سخن که وصفش[۵۸]			دامن ندهد بدست ادراک
	گرد ارچه بسی هوا بگیرد			هرگز نرسد بگرد افلاک
	پای طلب از روش فرو ماند			می‌بینم و حیله[۵۹] نیست الاّک
		بنشینم و صبر پیش گیرم
		دنبالهٔ کار خویش گیرم
	ای چون لب لعل تو شکر نی			بادام چو[۶۰] چشمت ای پسر نی
	جز سوی تو میل خاطرم نه			جز در رخ تو مرا نظر نی
	خوبان جهان همه بدیدم			مثل تو بچابکی دگر نی
	پیران جهان نشان ندادند			چون تو دگری بهیچ قرنی
	ای آنکه بباغ دلبری بر			چون قد خوش تو یک شجر نی
	چندین شجر وفا نشاندم			و ز وصل تو ذرهٔ ثمر نی
	آوازهٔ من ز عرش بگذشت			وز درد دلم ترا خبر نی
	از رفتن من غمت نباشد			از آمدن تو خود اثر نی
	باز آیم اگر دهی اجازت			ای راحت جان من، و گر نی
		بنشینم و صبر پیش گیرم
		دنبالهٔ کار خویش گیرم[۶۱]
	شد موسم سبزه و تماشا			برخیز و بیا بسوی صحرا
	کان فتنه که روی خوب دارد			هرجا که نشست خاست غوغا
	صاحبنظری که دید رویش			دیوانهٔ عشق گشت و شیدا
	دانی نکند قبول هرگز			دیوانه حدیث مرد دانا
	چشم از پی دیدن تو دارم			من بیتو خسم کنار دریا
	از جور رقیب تو ننالم			خارست نخست بار خرما
	سعدی غم دل نهفته میدار			تا می نشوی ز غیر رسوا
	گفتست مگر حسود با تو			زنهار مرو ازین پس آنجا
	من نیز اگرچه ناشکیبم			روزی دو برای مصلحت را
		بنشینم و صبر پیش گیرم
		دنبالهٔ کار خویش گیرم[۶۲]
	بربود جمالت ای مه نو			از ماه شب چهارده ضو
	چون میگذری بگو بطاوس			گر جلوه‌کنان روی چنین رو
	گر لاف زنم که من صبورم			بعد از تو، حکایتست و[۶۳] مشنو
	دستی ز غمت نهاده بر دل			چشمی ز پیت فتاده در گو
	یا از در عاشقان درون آی			یا از دل[۶۴] طالبان برون شو
	زین جور و تحکمت[۶۵] غرض چیست؟			بنیاد وجود ما کن و رو[۶۶]
	یا مُتلف مُهجتی و نفسی			الله یقیک مَحضر السو
	با من چو جوی ندید معشوق			نگرفت حدیث من بیکجو
	گفتم کهنم مبین که روزی			بینی که شود بخلعتی نو[۶۷]
	در سایهٔ شاهِ آسمان قدر			مه طلعت آفتاب پرتو
	وز لفظ من این حدیث شیرین			گر می‌نرسد بگوش خسرو[۶۸]
		بنشینم و صبر پیش گیرم
		دنبالهٔ کار خویش گیرم

---

1. در نسخ قدیم ترجیعات بیست بند است بترتیبی که در اینجا بچاپ میرسد. غزل اول «ای سرو بلند قامت دوست» و غزل آخر «بربود جمالت ای مه نو» است که بستایش پادشاه وقت پایان می‌یابد. دو غزل «ای چون لب لعل تو شکر نی» و «شد موسم سبزه و تماشا» در نسخ بسیار قدیم و معتبر نیست ولی چون در بیشتر نسخه‌های خطی و چاپی دیده میشود با اینکه بظن قوی از شیخ سعدی نیست آن را قبل از آخرین غزل درآوردیم.
2. در یک نسخه «مه‌وار» و در نسخه‌های معتبر دیگر برسم خط قدیم «مه باره» نوشته شده.
3. بچاره دلم فتاده.
4. در نسخ چاپی: یا ضاربتی.
5. دانی چه شبی.

6. 	فریاد ز دست نقش و فریاد			زان دست که نقش می‌نگارد

7. دردمندان.
8. تیغیش بزن. تیغش بزنی.
9. غیر تو.
10. قید.
11. قسمت.
12. در نسخهٔ قدیمتر: کس را چه کند.
13. بحیرت.
14. بازد.
15. تجدیدنظر: گویندم ازو نظر بپرهیزپرهیز ندانم از قضا من
16. تجدیدنظر: خلقی متعسفند و من هم
17. بودم، گشتم.
18. حیرت.
19. نبود.
20. در نسخ معتبر برسم خط قدیم «بند» نوشته شده.
21. عشقم.
22. در نسخه‌های بسیار قدیم این بیت نیست.
23. در نسخه‌های چاپی: ای کاش ز در.
24. در نسخه‌های چاپی افزوده شده:

    	یکروز بخوان حدیث سعدی			باشد که بگیرد از تو پندی

25. میخواهم ازین سپس.
26. متن باتفاق نسخ قدیم، و در نسخه‌های چاپی: دردا.
27. یاد.
28. نامت.
29. در یک نسخه قدیم: داوری.
30. متن باتفاق نسخ و در نسخه‌های چاپی: نمیتوان بود.
31. و آن رفتن و آمدن.
32. در یک نسخه قدیم:

    	زان رفتن و آمدن چگویم			میآید و میروم من از هوش

33. تجدیدنظر: اندیشهٔ توبه کرده بودمعشق آمد و گفت زرق مفروش
34. در نسخ قدیم و معتبر این بیت باختلاف آمده، غیر از متن این دو وجه قابل ذکر است:

    	لاشک چو بکوشم و نیابم			من خود بضرورت از بن گوش
    	لیکن چو غرض بدست ناید			گر خواهم و گر نه بعد ازین کوش

35. نگفتم. (ولی معنی آن با مصراع دوم مناسب نیست)
36. متن مطابقست با عموم نسخه‌های قدیم و معتبر، و در نسخ چاپی «طاقم ز قرار» و این صحیح‌تر است و شاید هم بجای «فراق» در اصل «فراغ» بوده است.
37. حسرت.
38. قطرهٔ از الماس.
39. در سر.
40. عزیزت.
41. باری.
42. در یطاقت.
43. او نیز.
44. نبودی.
45. در نسخ چاپی: خاک کوی.
46. دیدهٔ جان.
47. غوغا.
48. شدم.
49. سیلاب.
50. در تو نرسید و ره غلط کرد. و در نسخهٔ معتبر دیگر: بر کنگره وصال ننشست.
51. آنرا که چو مرغ.
52. نباخت عیشی. نباخت دستی. (و این سه وجه از سه نسخهٔ بسیار قدیم و بسیار معتبرست)
53. دیدار تو روشنی نیفزود.
54. جدائیت.
55. چشم.
56. دردی که ز تست.
57. از نظر تو.
58. ازین که وصف حسنش.
59. چاره.
60. دو.
61. این غزل در نسخ معتبر و قدیم نیست و ظاهراً از شیخ سعدی نباشد.
62. این غزل نیز در نسخه‌های قدیم نیست و ظاهراً الحاقی است.
63. دور از تو حکایتیست.
64. یا از ره.
65. تعنتت.
66. در نسخی که این بیت هست بیت دوم نیست و در آنها که بیت دوم است این بیت نیست.
67. در نسخه‌های تازه‌تر، باشد که بخلعتی شوم نو.
68. این بیت در قدیمترین نسخه‌ها چنین است:

    	از طلعت تو حدیث شیرین			گر می‌نرسد بگوش خوسرو