برنامه عمرانی پنجم ۱۳۵۲ - ۱۳۵۶
| قوانین برنامه‌های عمرانی کشور مصوب مجلس شورای ملی | تصمیم‌های مجلس | قوانین انقلاب شاه و مردم |
| قوانین بودجه مصوب مجلس شورای ملی |
برنامه عمرانی پنجم – مصوب ۲۲ خرداد ۱۳۵۲ مجلس شورای ملی کمیسیون برنامه مجلس شورای ملی و ۱۴ خرداد ۱۳۵۲ مجلس سنا - این قانون در تاریخ ۳۱ خرداد ۱۳۵۲ به توشیح محمدرضا شاه پهلوی رسید.[۱]
رشد مداوم اقتصادی و تحولات عمیق اجتماعی طی ده سال گذشته موجب شده است که جامعه ایرانی به سرعت وارد مراحل تکامل اقتصادی و اجتماعی گردد. در جریان این توسعه افق ها و فرصت های جدیدی در برابر ایران قرار می گیرد و در عین حال لزوم آمادگی کامل برای روبرو شدن با مسائل پیچیده‌تری نیز مطرح می‌شود.
فصل اول - هدفهای اساسی سیاست‌ها و خط مشی‌های کلی برنامه پنجم
ویرایشتجربه کشورهای دیگر جهان اعم از توسعه یافته و یا در حال توسعه نشان می‌دهد که رشد سریع درآمد ملی لزوماً همیشه همراه با توزیع عادلانه‌تر آن‌بین گروه‌های مختلف جامعه نمی‌باشد ولی در سایه انقلاب اجتماعی و اقتصادی ایران نه تنها درآمد سرانه سریعاً افزایش یافته بلکه گامهای بلندی نیز در‌راه توزیع عادلانه‌تر ثروت برداشته شده است. همان طور که شاهنشاه در نطق افتتاحیه دوره جدید مجلسین سنا و شورای ملی فرمودند "سیاست ما در‌برنامه پنج‌ساله پنجم به خصوص متکی بر دو اصل رونق کشاورزی و توسعه امور رفاه اجتماعی است به طوری که با اجرای این برنامه سطوح زندگی عمومی خصوصاً طبقاتی که از درآمد و رفاه کمتری برخوردارند بالا برود و در عین حال هر ایرانی عمیقاً احساس کند که به سهم خود در اعتلای جامعه‌خویش و در امور مملکت شرکت و مسئولیت دارد". در این فصل هدفهای اساسی سیاست‌ها و خط مشی‌های کلی - برنامه عمرانی پنجم بررسی می شود.
فصل دوم - هدف های کمی و برنامه مالی دولت
ویرایشهدفهای کمی و برنامه مالی دولت - برنامه عمرانی پنجم در فصل دوم بدین ترتیب بررسی می شود:
۱ - هدف های کمی عبارتند از: یک ، تولید ناخالص ملی در قالب هدفها و سیاستهای اساسی، تولید ناخالص ملی به قیمتهای جاری با افزایش متوسط سالانه ۱۵،۳ درصد از حدود ۱،۱۴۹ میلیارد ریال در پایان برنامه چهارم به حدود ۲،۳۴۵ میلیارد ریال در پایان برنامه پنجم خواهد رسید.
دوم - سرمایه‌گذاری ثابت، در دوره برنامه پنجم، تحقق دادن به هدفهای برنامه پنجم حدود ۲،۴۶۰ میلیارد ریال (۳۵،۷ میلیارد دلار) سرمایه‌گذاری ثابت خواهد بود. حدود ۱،۵۴۸ میلیارد ریال از سرمایه‌گذاری ثابت فوق سهم بخش دولتی و ۹۱۲ میلیارد ریال بقیه سهم بخش خصوصی‌برآورد می‌گردد. بدین ترتیب نسبت سرمایه‌گذاری ثابت ناخالص داخلی به تولید ناخالص ملی از ۲۲ درصد در سال آخر برنامه چهارم به بیش از ۲۷ درصد در سال آخر برنامه پنجم افزایش خواهد یافت. نسبت پس‌انداز ملی به تولید ناخالص ملی طی همین مدت از ۲۱،۵ درصد به حدود ۲۶ درصد‌افزایش خواهد یافت.
سوم مبادلات خارجی است که بر اساس آن دریافتهای جاری ارزی کشور در دوره برنامه پنجم جمعاً به حدود ۳۰،۷ میلیارد دلار بالغ می‌گردد که بیش از دو برابر و نیم‌دریافتهای جاری ارزی کشور در دوره برنامه چهارم می‌باشد. حدود ۲۴،۶ میلیارد دلار (یا ۸۰ درصد) این مبلغ از بخش نفت، حدود ۴،۱ میلیارد دلار (۱۳،۵ درصد) از محل صادرات کالاهای غیر نفتی و حدود-۲. میلیارد دلار (۶،۵ درصد) بقیه از محل صادرات خدمات تأمین خواهد شد. طی برنامه پنجم، دریافتهای ارزی از محل صادرات گاز طبیعی حدود ۳۷۸ میلیون دلار، از محل صادرات پتروشیمی حدود ۱۱۵ میلیون دلار، از محل‌صادرات مس حدود ۵۵ میلیون دلار و از محل صادرات آلومینیوم حدود ۴۶ میلیون دلار برآورد می‌گردد
۲ - برنامه مالی دولت که شامل دریافت ها و پرداخت ها می باشد - کل دریافتهای دولت در دوره برنامه پنجم حدود ۳۳۴ میلیارد ریال پیش‌بینی می‌گردد که ۴۷،۲ درصد آن از محل درآمد نفت، ۲۳،۵ درصد از محل مالیاتهای مستقیم و غیر مستقیم، ۱۳ درصد از دریافت وام خارجی، ۱۱ درصد از محل استفاده از سیستم بانکی و اوراق قرضه و ۵،۳ درصد بقیه از سایر درآمدها که شامل درآمد حاصل از انحصارات و اعمال تصدی دولت می‌باشد تأمین خواهد شد. کل پرداختهای دولت در دوره برنامه پنجم حدود ۳۳۴۴ میلیارد ریال پیش‌بینی می‌گردد که شامل هزینه‌های عادی دولت ۴۹،۵ درصد، هزینه‌های عمرانی ۴۶،۷ درصد و بازپرداخت اصل وامها و اعتبارات خارجی ۳،۸ درصد می‌باشد. اجزاء مختلف هزینه‌ها به قرار زیر پیش‌بینی شده است.
فصل سوم - نیروی انسانی و اشتغال
ویرایشفصل سوم به نیروی انسانی و اشتغال - برنامه عمرانی پنجم اختصاص دارد که مواد آن عبارتند از :. نیروی انسانی و اشتغال به تحول جمعیت کشور ، شهرنشینی و روستا نشینی ، جمعیت فعال ، هدفها و خط مشی‌های اساسی ،امکانات مشخص اشتغال ، عرضه و تقاضای نیروی انسانی بر حسب تخصص ، سیاست اشتغال و نیروی انسانی ، سیاست مزد، هدف ها و آموزش فنی و حرفه ای
فصل چهارم - عمران ناحیه‌ای
ویرایشفصل چهارم به گسترش عمران ناحیه ای اختصاص دارد. با توسعه سریع اقتصادی کشور در دهه گذشته اقتصاد ملی از یک طرف به سرعت وارد مراحل تازه و پیشرفته‌تری شده و از طرف دیگر تنوع و پیوستگی فوق‌العاده‌ای در بخشهای مختلف آن پدید آمده، به طوری که لزوم توجه به توسعه متعادل‌تر نواحی کشور و ایجاد همآهنگی در فعالیتهای عمرانی روزافزون گردیده است.
فصل پنجم - حفاظت محیط زیست
ویرایشهدف اصلی این برنامه، حفاظت محیط زیست - برنامه عمرانی پنجم و بهبود و تدریجاً احیاء آن خواهد بود. هدف دیگر عبارت از تشویق مردم در استفاده صحیح از طبیعت می‌باشد. اعتبارات برنامه حفاظت محیط ۳۲،۲ میلیارد ریال، معادل ۲،۳ درصد اعتبارات عمرانی برنامه پنجم پیش بینی گردیده است. این اعتبارات از فصول کشاورزی، آب، عمران شهری، و بهداشت تأمین می‌گردد.
فصل ششم - انرژی
ویرایشپیشبینی می‌شود که مصرف انرژی - برنامه عمرانی پنجم در ایران طی این برنامه با رشد متوسط سالیانه ۱۴ درصد از معادل ۱۸،۱ میلیون متر مکعب نفت سفید در سال ۱۳۵۱ به معادل ۳۵ میلیون متر مکعب نفت سفید در سال ۱۳۵۶ افزایش یابد. در این دوره رشد مصرف انرژیهای تجارتی (نفت گاز طبیعی، ذغال‌سنگ‌و برق آبی) ۱۴،۶ درصد و کاهش مصرف انرژیهای غیر تجارتی (شامل چوب، ذغال چوب و مواد دامی) ۸ درصد برآورد می‌گردد. مصرف سرانه انرژی‌با رشد متوسط سالیانه ۱۰،۲ درصد از معادل ۵۸۱ لیتر نفت سفید در سال ۱۳۵۱ به ۹۷۰ لیتر نفت سفید (۸،۴ میلیون کیلو کالری) در سال ۱۳۵۶ افزایش‌پیدا می‌کند.
فصل هفتم - کشاورزی و دامپروری
ویرایشبخش کشاورزی و دامپروری - برنامه عمرانی پنجم در برنامه پنجم هماهنگ با هدفهای سایر بخشهای اقتصادی به انجام می رسد. کل اعتبارات کشاورزی از ۷۷ میلیارد ریال در برنامه چهارم، شامل ۵۱ میلیارد ریال از محل بودجه عمرانی و ۲۶ میلیارد ریال از محل بودجه عادی به‌حدود ۲۶۷ میلیارد ریال افزایش خواهد یافت که از این رقم ۲۰۸ میلیارد ریال از محل اعتبارات عمرانی تأمین خواهد شد.
فصل هشتم - توسعه منابع آب
ویرایشفصل هشتم به توسعه منابع آب - برنامه عمرانی پنجم اختصاص دارد.
کل اعتبارات توسعه منابع آب از ۴۶،۸ میلیارد ریال در برنامه چهارم (شامل ۴۵،۳ میلیارد ریال از محل بودجه عمرانی و ۱،۵ میلیارد ریال از بودجه‌عادی دولت) به ۱۱۰،۷ میلیارد ریال در برنامه پنجم بالغ می‌گردد.
ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی و توپوگرافی خود یکی از مناطق خشک و نیمه‌خشک جهان محسوب می‌گردد. در این جهت فعالیتهای وسیعی برای ساختمان سدهای مخزنی در کشور به عمل آمده و موفقیت‌های زیادی حاصل شده است. ولی در مورد ساختمان شبکه‌های‌آبیاری و زهکشی به علت وجود مشکلات بنیادی پیشرفت‌های حاصل از حد مطلوب کمتر و باعث گردیده است که حداکثر بهره‌برداری از آب تنظیم‌شده به عمل نیاید.
به طور کلی ۵۲ درصد از مجموع‌بارانی که در ایران می‌بارد اختصاص به کرانه‌های دریای مازندران و غرب دارد که ۲۵ درصد از سطح کشور را شامل می‌شود. در فلات مرکزی که ۵۰ درصد از سطح کشور را در بر گرفته است، فقط ۲۸ درصد از بارندگی نازل می‌شود و ۲۰ درصد بقیه بارندگی در قسمت شرق و جنوب کشور با مساحتی مساوی ۲۵ درصد از سطح کشور نازل می‌گردد. توزیع بارندگی از نظر زمانی نیز آن چنان است که بیشتر بارندگی کشور در اواخر زمستان و اوایل بهار‌صورت می‌گیرد و در بقیه مدت سال که در واقع فصل رویش نباتات است بارندگی به حداقل می‌رسد. تحت چنین شرایطی کاهش میزان وابستگی به‌طبیعت برای تأمین احتیاجات آب مورد نیاز کشاورزی، شهری و صنعتی منظور اصلی از برنامه‌های توسعه منابع آب بوده است.
فصل نهم - صنایع
ویرایشفصل نهم برنامه عمرانی پنجم به صنایع - برنامه عمرانی پنجم اختصاص دارد.
- - برای تحقق هدفهای صنایع و با توجه به عواملی نظیر بالا بردن بهره‌وری صنایع موجود، اقدامات لازم جهت بهبود مدیریت، راهنمایی و کمکهای‌فنی و مالی به بخش خصوصی و سرمایه‌گذاری در صنایعی که دارای مزیت نسبی هستند، میزان سرمایه‌گذاری صنعتی طی برنامه پنجم عمرانی ۵۰۶،۴ میلیارد ریال (شامل ۴ میلیارد ریال کمکهای فنی به صنایع) برآورد گردیده است که حدود ۴۰ درصد آن توسط دولت و ۶۰ درصد بقیه توسط بخش‌خصوصی انجام می‌گیرد از ۱۹۹،۶ میلیارد ریال سرمایه‌گذاری دولتی ۱۸۳،۹ میلیارد ریال آن از اعتبارات عمرانی و بقیه از محل منابع داخلی مؤسسات انتفاعی و بازرگانی دولت تأمین خواهد شد.
- - در برنامه پنجم بیش از ۹۰ درصد سرمایه‌گذاریهای صنعتی دولت در خارج از تهران انجام خواهد گرفت.
- - کل اعتبارات صنایع از ۱۰۳،۵ میلیارد ریال در برنامه چهارم (شامل ۹۹،۲ میلیارد ریال از محل بودجه عمرانی و ۴،۳ میلیارد ریال از محل بودجه‌عادی دولت) به ۱۹۴،۵ میلیارد ریال در برنامه پنجم بالغ می‌گردد.
فصل دهم - معادن
ویرایشفصل دهم به معادن - برنامه عمرانی پنجم اختصاص دارد. اعتبارات و سرمایه گذاری های معادن به شرح زیر است:
:الف - میزان سرمایه‌گذاری معدنی و هزینه‌های اکتشافی و زمین‌شناسی طی برنامه ۵۰ میلیارد ریال پیش بینی گردیده که حدود ۹۴ درصد آن ( ۴۶،۵ میلیارد ریال) از محل اعتبارات عمرانی تأمین خواهد شد و بقیه توسط بخش خصوصی انجام می‌گیرد.
- ب - سرمایه‌گذاریهای معدنی دولت در برنامه پنجم به منظور تجهیز و بهره‌برداری معدن مس سرچشمه، معادن سنگ آهن ذغال‌سنگ و سایر مواد‌معدنی مورد نیاز کارخانه‌های ذوب آهن، انجام بررسیهای زمین‌شناسی، اکتشافات معدنی و کمک فنی به بهره‌برداران معادن خصوصی صورت خواهد‌گرفت.
- پ - دولت از اعتبارات عمرانی مبلغ ۲ میلیارد ریال از طریق ایجاد صندوق خاص معادن و یا ایجاد شعب معدنی در بانکهای تخصصی موجود، به امر‌تجهیز و بهره‌برداری معادن توسط بخش خصوصی به صورت وام و مشارکت کمک خواهد کرد.
همچنین در تهیه شبکه راه‌های معدنی، تأمین آب، برق و تسهیلات مربوط به حمل و نقل مواد معدنی، دولت رأساً و یا مشترکاً با بخش خصوصی‌همکاری خواهد نمود.
- ت - کل اعتبارات معادن از ۱۷،۳۰ میلیارد ریال در برنامه چهارم به ۴۷،۳۵ میلیارد ریال در برنامه پنجم بالغ می‌گردد.
فصل یازدهم - نفت
ویرایشفصل یازدهم به نفت - برنامه عمرانی پنجم اختصاص دارد. سرمایه‌گذاری صنعت نفت در دوره برنامه پنجم عمرانی معادل ۳۳۰،۶ میلیارد ریال برآورد می‌شود که از ۱۳۰،۷ میلیارد ریال از محل اعتبارات عمرانی و ۶۰،۲ میلیارد ریال توسط شرکت ملی نفت ایران و ۱۳۹،۷ میلیارد ریال توسط شرکتهای عامل نفت ایران و سایر شرکتهای نفتی سرمایه‌گذاری خواهد شد.
پیش بینی می‌شود تولید نفت در دوره برنامه پنجم از ۳۰۲ میلیون متر مکعب (۵،۲ میلیون بشکه در روز) در سال ۱۳۵۱ به‌حدود ۴۸۲ میلیون متر مکعب (۸،۳ میلیون بشکه در روز)* در سال ۱۳۵۶ افزایش یابد. صادرات نفت ایران در دوره برنامه پنجم از ۲۸۸ میلیون متر‌مکعب (۴،۹ میلیون بشکه در روز) در سال ۱۳۵۱ به ۴۴۰ میلیون متر مکعب (۷،۶ میلیون بشکه در روز) در سال ۱۳۵۶ افزایش خواهد یافت
به منظور تأمین نیازمندیهای مصرف‌کنندگان مختلف توسعه تأسیسات پالایشگاهی در دوره برنامه پنجم عمرانی ضرورت دارد. استفاده‌از ظرفیت پالایشگاهی کشور در سال ۱۳۵۱ برای تأمین مصارف داخلی معادل ۱۴ میلیون متر مکعب نفت خام (۲۴۲ هزار بشکه در روز) است و‌پیش‌بینی می‌شود به ۲۸،۴ میلیون متر مکعب در سال ۱۳۵۶ (۴۹۰ هزار بشکه در روز) افزایش یابد. در این دوره علاوه بر پالایشگاه‌های در دست‌ساختمان مانند پالایشگاه‌های آبادان، تهران، کرمانشاه، شیراز و دستگاه تقطیر لاوان دو پالایشگاه جدید مورد بهره‌برداری قرار خواهد گرفت و ساختمان‌دو پالایشگاه دیگر برای بهره‌برداری در برنامه ششم عمرانی آغاز خواهد شد.
فصل دوازدهم - گاز
ویرایشفصل دوازدهم به گاز - برنامه عمرانی پنجم اختصاص دارد.
سهم گاز طبیعی در تأمین تقاضای انرژی های اولیه در ایران از ۱۸ درصد در سال ۱۳۵۱ به ۲۷،۵ درصد در سال ۱۳۵۶ افزایش خواهد یافت. مصارف گاز طبیعی در ایران به صورت انرژی از ۳ میلیارد متر مکعب در سال ۱۳۵۱ به حدود ۹ میلیارد متر مکعب در سال ۱۳۵۶ بالغ خواهد گردید.
با احداث شبکه‌های گازرسانی شهری پیش‌بینی می‌شود که مصارف خانگی و تجاری گاز طبیعی در سال ۱۳۵۶ به حدود ۶۰۰ میلیون متر مکعب برسد‌و بیشتر این مقدار گاز طبیعی جانشین فرآورده‌های میان تقطیر (نفت سفید، نفت گاز) گردد.
سرمایه‌گذاری در صنعت گاز در برنامه پنجم ۱۳۱،۵ میلیارد ریال برآورد می‌شود و شامل ۲۹ میلیارد ریال از محل اعتبارات عمرانی و ۵۵،۵ میلیارد ریال توسط شرکت ملی گاز ایران و ۴۷ میلیارد ریال توسط سرمایه‌گذاران خارجی خواهد بود.
فصل سیزدهم - برق
ویرایشفصل سیزدهم به برق - برنامه عمرانی پنجم اختصاص دارد. در دوره برنامه پنجم عمرانی سرمایه‌گذاری در صنعت برق ۱۱۹،۵ میلیارد ریال برآورد می‌گردد و پیش‌بینی می‌شود شرکتهای برق ۶۶ میلیارد ریال از‌محل درآمد فروش و هزینه استهلاک سرمایه‌گذاری نمایند و ۵۳،۵ میلیارد ریال بقیه از محل اعتبارات عمرانی تأمین گردد.
ضمناً هزینه توسعه تاسیسات برق آبی در برنامه توسعه منابع آب و هزینه‌های آموزش در برنامه آموزش و پرورش منظور گردیده است.
مقدار مصرف نیروی برق با رشد سالانه‌ای معادل ۲۱ درصد از ۹۱۰۰ میلیون کیلووات ساعت در سال ۱۳۵۱ به ۲۳۷۹۰ میلیون‌کیلووات ساعت در سال ۱۳۵۶ بالغ خواهد گردید. از این مقدار پیش‌بینی می‌شود شرکتها و مؤسسات برق عمومی در سال ۱۳۵۶ معادل ۲۱۵۷۰ میلیون‌کیلووات ساعت مصرف را تأمین نمایند و بقیه توسط نیروگاه‌های اختصاصی موسسات صنعتی برای مصارف خود آنان تولید گردد. بدین ترتیب رشد آن قسمت از مصرف که توسط شرکتها و موسسات برق تابع وزارت آب و برق تأمین می‌شود به طور متوسط ۲۷،۵ درصد در سال خواهد رسید. مقدار‌مصرف سرانه نیروی برق با رشد سالیانه ۱۷،۷ درصد از ۲۹۲ کیلووات ساعت در سال ۱۳۵۱ به ۶۶۱ کیلووات ساعت در سال ۱۳۵۶ خواهد رسید.
تأمین برق روستایی شامل کلیه مراکز حوزه‌های عمران روستایی (۱۱۸۰ مرکز) و روستاهای اطراف مراکز مزبور بوده و اجرای طرحهای برق روستایی‌هماهنگ با سایر طرحهای مراکز عمران روستایی بر اساس ضوابط مورد توافق وزارتخانه‌های آب و برق و تعاون و امور روستاها صورت خواهد گرفت.علاوه بر آن برق‌رسانی به ۲۰۰ روستای منفرد که ممکن است تأمین برق آنها ضروری باشد پیش‌بینی شده است.
تولید نیروی برق عمومی حدود ۸ هزار میلیون کیلووات ساعت در سال ۱۳۵۱ به حدود ۲۵،۹ هزار میلیون کیلووات ساعت در سال ۱۳۵۶ خواهد‌رسید. مقدار تولید توسط انواع مولدهای برق در سال ۱۳۵۶ از مولدهای آبی ۷۲۵۰ میلیون کیلووات ساعت ۰۲۸ درصد و از مولدهای حرارتی ۱۸۶۵۰ میلیون کیلووات ساعت ۰۷۲ درصد و جمع تولید ۲۵۹۰۰ میلیون کیلووات ساعت ۱۰۰ درصد پیش‌بینی می‌شود.
فصل چهاردهم - حمل و نقل و ارتباطات
ویرایشفصل چهاردهم به حمل و نقل و ارتباطات - برنامه عمرانی پنجم می پردازد. کل اعتبارات ارتباطات از ۹۹،۹ میلیارد ریال در برنامه چهارم (شامل ۸۴،۷ میلیارد ریال از محل بودجه عمرانی و ۱۵،۲ میلیارد ریال از محل بودجه‌عادی) به ۱۹۶،۸ میلیارد ریال در برنامه پنجم بالغ می‌گردد.
سیاست‌ها و خط مشی‌های کلی 1 - 2 - خط مشی‌های ساختمان و نگاهداری راه‌ها: خط مشی‌ها و سیاستهای اجرایی مربوط به ساختمان و نگاهداری راه‌های کشور به قرار زیر‌است:
5 - 3 - بنادر و کشتیرانی: با در نظر گرفتن رشد اقتصادی کشور طی سالهای آینده و همبستگی آن با رشد حجم مبادلات بازرگانی، حجم واردات و‌صادرات کشور معادل ۹،۷ میلیون تن در سال ۱۳۵۶ و اعتباری که در برنامه پنجم جهت اجرای مجموعه عملیات فوق پیش‌بینی گردیده معادل ۳،۱ میلیارد ریال می‌باشد و در مورد تربیت کادر فنی پیش‌بینی‌لازم در فصل آموزش و پرورش به عمل آمده است.
فصل پانزدهم - مخابرات
ویرایشفصل پانزدهم درباره مخابرات - برنامه عمرانی پنجم می باشد . کل اعتبارات مخابرات از ۵۴،۴۴۰ میلیارد ریال در برنامه چهارم به ۵۹،۴۰۰ میلیارد ریال در برنامه پنجم افزایش می‌یابد.
هدفهای اساسی مخابرات در برنامه پنجم به قرار زیر خواهد بود: تلفن، تلگراف، مدارهای مخابراتی، رادیو و تلویزیون و پست
فصل شانزدهم - عمران روستایی
ویرایشفصل شانزدهم به عمران روستایی - برنامه عمرانی پنجم می پردازد - کل اعتبارات عمران روستایی از ۱۱،۷ میلیارد ریال (۱۰،۶ میلیارد ریال از محل اعتبارات عمرانی ۱،۱ میلیارد ریال از اعتبارات بودجه عادی) به ۳۷،۸ میلیارد ریال در برنامه پنجم بالغ می‌گردد
فصل هفدهم - عمران شهری
ویرایشفصل هفدهم درباره عمران شهری - برنامه عمرانی پنجم است. کل اعتبارات عمران شهری از میزان ۹،۱ میلیارد ریال در برنامه چهارم به ۳۳،۸ میلیارد ریال در برنامه پنجم بالغ می‌گردد.
افزایش سریع تولید و درآمد سرانه، امید به اشتغال در صنایع و امکان استفاده از تسهیلات آموزشی، درمانی و فرهنگی بهتر در شهرها متدرجاً و به طور‌مداوم جمعیت را به سوی مراکز شهری و صنعتی کشور جذب نموده تا جایی که میزان رشد جمعیت در مناطق روستایی به ۱،۶ درصد تقلیل و در‌مناطق شهری به ۵،۱ درصد افزایش یافته است.
در سال ۱۳۴۵ تعداد ۲۴۹ شهر با جمعیتی معادل ۹،۷ میلیون نفر و در ۱۳۵۱ تعداد ۲۹۸ شهر با جمعیتی معادل ۱۳،۲ میلیون نفر جامعه شهری ایران را‌تشکیل داده است.
خصوصیات بارز شهرهای ایران در این دوره وجود تعداد زیادی شهر با جمعیت کم و تعداد معدودی با جمعیت بسیار زیاد می‌باشد به طوری که حدود48.5 درصد از کل جمعیت شهرنشین در سال 1351 در هفت شهر بزرگ (تهران - اصفهان - مشهد - تبریز - شیراز - آبادان و اهواز) که هر یک دارای‌جمعیتی بیش از 250 هزار نفر می‌باشد سکونت دارند.
این ناهماهنگی در رشد و توزیع جمعیت شهری مبین این است که میل به زندگی در شهرهای بزرگ شدت گرفته و جمعیت بدون در نظر گرفتن ظرفیت‌و امکانات شهرهای بزرگ با مهاجرت‌های دائمی به تراکم بیش از حد این قبیل شهرها کمک نموده است. ادامه این گرایش مسائل و مشکلات حادی از‌قبیل تراکم جمعیت، ازدحام وسائط نقلیه، عدم تکافوی آب آشامیدنی، آلودگی هوا، کمبود تأسیسات و تسهیلات شهری و بالاخره عدم دسترسی به‌تأسیسات فرهنگی و بهداشتی را در شهرهای بزرگ موجب می‌گردد.
با توجه به توزیع نامتناسب جمعیت شهرنشین در وضع موجود و پیش‌بینی افزایش جمعیت مناطق شهری به میزان 4 میلیون نفر طی برنامه پنجم‌عمرانی کشور و با در نظر گرفتن اینکه شهرها مراکز تحول و پیشرفت اقتصادی و اجتماعی کشور هستند هدفهای اساسی برنامه پنجم عمران شهری به‌شرح زیر پیش‌بینی گردیده است.
تهران به عنوان بزرگترین و مهمترین شهر کشور مجموع عوامل جاذب جمعیت نظیر امکانات شغلی، مدرسه، دانشگاه، تسهیلات درمانی، تسهیلات‌بانکی و بازرگانی، آب سالم و فراوان و تسهیلات فرهنگی و تفریحی را به طور یکجا عرضه می‌کند و همین امر موجب مهاجرت جمعیت از روستاها و‌شهرهای دیگر به تهران می‌گردد. هر چند اقداماتی که طی سالهای اخیر در جهت عدم تمرکز فعالیتهای اقتصادی صورت گرفته تا حدی در کاهش میزان‌مهاجرت به تهران مؤثر بوده معذالک پیش‌بینی شده است که در صورت عدم اتخاذ تدابیر حاد، جمعیت این شهر تا سال 1356 به 5.1 میلیون نفر و تا‌سال 1366 به 8.9 میلیون نفر برسد.
از نظر شهرسازی، تهران با مسائل مهمی به شرح زیر مواجه است:
- کمبود سطح خیابانها نسبت به حجم ترافیک و مساحت ساخته شده شهر و فقدان وسائل حمل و نقل سریع‌السیر نظیر مترو.
- آلودگی روزافزون هوا.
- کمبود مساحت پارکهای عمومی و فضاهای آزاد و پارکینگ.
- تراکم جمعیت در واحد مسکونی و فقدان تعداد کافی آپارتمانهای ارزان قیمت.
- پیش‌بینی کمبود منابع آب در آینده نه چندان دور.
فصل هجدهم - ساختمانهای دولتی
ویرایشفصل هجدهم به ساختمانهای دولتی - برنامه عمرانی پنجم می پردازد. سرمایه‌گذاری در ساختمانهای دولتی از مبلغ ۳۳،۸ میلیارد ریال در برنامه چهارم به ۹۰،۸ میلیارد ریال در برنامه پنجم بالغ می‌گردد
توسعه وظایف و خدمات دولتی در سراسر کشور احتیاجات دستگاه‌های دولتی را به استقرار در ساختمانهای مناسب اداری که با نوع و حجم‌فعالیت‌های آنها مطابقت داشته باشد به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش داده است. طی دهه گذشته به خصوص در برنامه عمرانی چهارم توسعه حدود وظایف و خدمات دولتی با افزایش سریع کادر مورد نیاز دستگاه‌های دولتی توأم‌بوده به طوری که تعداد کارمندان دولتی از حدود ۳۰۰ هزار نفر در سال ۱۳۴۷ به حدود ۴۴۰ هزار نفر در پایان سال ۱۳۵۱ بالغ گردیده است.
در حال حاضر اکثر ساختمانهای اداری دولتی نظیر ادارات دادگستری، ثبت اسناد و املاک، آموزش و پرورش، بخشداریها و غیره در نقاط مختلف کشور‌فاقد ظرفیت لازم جهت پوشش کادر مورد نیاز خود می‌باشند و مشکل عمده آنها استفاده از ساختمانهای مسکونی بخش خصوصی به عنوان مراکز‌اداری است که اکثراً کهنه و قدیمی بوده و منطبق با احتیاجات محیط کار نمی‌باشد.
با توجه به مسائل یاد شده هدف اساسی برنامه پنجم عمرانی کشور در زمینه ساختمانهای دولتی تأمین نیازمندیهای ساختمانی دستگاه‌های مختلف‌کشوری و انتظامی و احداث ساختمانهای مورد احتیاج نیروهای سه‌گانه شاهنشاهی خواهد بود.
فصل نوزدهم - مسکن
ویرایشدر فصل نوزدهم برنامه های دولت درباره مسکن - برنامه عمرانی پنجم بیان می شود. با توجه به تأکید خاصی که طی برنامه پنجم به امر تأمین مسکن خواهد شد پیش‌بینی می‌گردد که کل سرمایه‌گذاری در امر مسکن از مبلغ ۱۹۰ میلیارد‌ریال طی دوران برنامه چهارم به ۴۰۲ میلیارد ریال در برنامه پنجم عمرانی بالغ گردد که به طور متوسط سالانه در حدود ۵ درصد تولید ناخالص ملی و ۲۰ درصد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص داخلی می‌باشد. سهم بخش خصوصی از میزان کل سرمایه‌گذاری حدود ۳۰۸ میلیارد ریال و سهم بخش دولتی‌معادل ۹۴ میلیارد ریال شامل ۷۹ میلیارد ریال از محل منابع عمرانی و ۱۵ میلیارد ریال از محل درآمدهای اختصاصی مؤسسات دولتی می‌باشد.
کل اعتبارات مسکن از مبلغ ۹،۵ میلیارد ریال در برنامه چهارم به ۸۳،۲ میلیارد ریال در برنامه پنجم بالغ می‌گردد.
افزایش سریع جمعیت ارتقاء درآمد ملی و بالا رفتن سطح زندگی و فرهنگ مردم در دهه اخیر نیازمندیهای مختلف شهری را به خصوص در زمینه‌مسکن به نحو بارزی تشدید نموده به طوری که در آغاز برنامه پنجم عمرانی میزان کمبود مسکن در سطح کشور به ازاء هر خانوار یک مسکن در حدود ۲ میلیون واحد مسکونی و در مناطق شهری بالغ بر ۱،۱ میلیون واحد مسکونی می‌باشد. به منظور بهبود و تعدیل مضیقه مسکن هدف اساسی بخش‌مسکن در برنامه پنجم عمرانی کاهش تراکم فعلی افراد در واحدهای مسکونی و افزایش واحد سکونت برای گروه‌های مختلف به خصوص طبقات کم‌درآمد می‌باشد. در قالب این هدف برنامه تأمین مسکن در مناطق شهری ایجاد ۷۴۰ هزار واحد مسکونی جدید است که ۵۷۵ هزار واحد آن توسط بخش‌خصوصی و ۱۶۵ هزار واحد دیگر توسط بخش عمومی احداث می‌شود.
با اجرای این برنامه برای هر خانوار جدیدی که در طول برنامه پنجم به جمعیت شهرنشین کشور اضافه می‌گردد یک واحد مسکونی به وجود خواهد آمد‌و تعداد ۱۱۷ واحد مسکونی موجود برای هر یک هزار نفر جمعیت شهری به ۱۳۱ واحد مسکونی در آخر برنامه پنجم افزایش خواهد یافت و در نتیجه‌تراکم افراد در واحدهای مسکونی از ۸۵ نفر به ۷،۷ نفر و تراکم افراد بر حسب اتاق از ۲،۴۰ نفر به ۲،۱۶ نفر تقلیل می‌یابد.
در سطح روستاها به منظور بهبود وضع مسکن نسبت به ایجاد خانه‌های ارزان‌قیمت روستایی برای اعضاء شرکتهای سهامی زراعی و تعاونیهای‌روستایی از طریق کمکهای اعتباری اقدام خواهد شد و برای کادر خدماتی دولت در مراکز روستایی واقع در قطب‌های توسعه کشاورزی واحدهای‌مسکونی سازمانی ایجاد خواهد گردید و پیش‌بینی می‌شود که مجموعاً ۲۲۴ هزار واحد آن توسط بخش خصوصی و ۲۴ هزار واحد دیگر توسط بخش‌عمومی ایجاد می‌شود
فصل بیستم - آموزش و پرورش
ویرایشفصل بیستم به آموزش و پرورش - برنامه عمرانی پنجم می پردازد. مجموع اعتبارات برای اجرای برنامه‌های آموزش و پرورش از ۱۳۴ میلیارد ریال در برنامه چهارم به ۴۰۵ میلیارد ریال در برنامه پنجم افزایش می‌یابد. از‌کل اعتبارات آموزشی برنامه چهارم ۴۴،۵ میلیارد ریال از محل اعتبارات عمرانی تأمین گردیده است و این رقم در برنامه پنجم به ۲۳۰ میلیارد ریال‌افزایش خواهد یافت.
از مبلغ ۴۰۵ میلیارد ریال کل اعتبارات آموزش و پرورش در برنامه پنجم حدود ۳۰ درصد یعنی ۱۲۵ میلیارد ریال در روستاها یا برای روستاها به مصرف‌خواهد رسید. با توجه به حجم اعتبارات برنامه پنجم، میزان سرمایه‌گذاری دولت در وزارت آموزش و پرورش از معادل ۳،۴ درصد درآمد ناخالص ملی‌در پایان برنامه چهارم به ۵،۴ درصد افزایش می‌یابد. اگر مجموع هزینه‌های مردم را نیز در امر وزارت آموزش و پرورش به حساب آورده شود می‌توان‌گفت که در حال حاضر معادل ۳،۸ درصد درآمد ناخالص ملی به مصرف آموزش و پرورش می‌رسد این رقم در پایان برنامه پنجم به حدود ۶ درصد‌افزایش خواهد یافت.
فصل بیست و یکم - فرهنگ و هنر
ویرایشفصل بیست و یکم درباره فرهنگ و هنر - برنامه عمرانی پنجم می باشد.کل اعتبارات فرهنگ و هنر از ۴،۴ میلیارد ریال در برنامه چهارم (شامل ۱،۵ میلیارد ریال از محل بودجه عمرانی و ۲،۹ میلیارد ریال از محل بودجه‌عادی) به ۱۵،۹ میلیارد ریال در برنامه پنجم بالغ می‌گردد.
هدف های اساسی فرهنگ و هنر به زمینه های زیر توجه ویژه دارد. از آنجا که حق برخورداری از فرهنگ مانند دیگر نیازمندیهای مادی و فکری از حقوق اجتماعی انسان است، با امر رشد و توسعه ملی نیز رابطه نزدیک و‌مؤثر دارد. شناخت و حفظ هویت ملی، پاسداری از خاک مرز و بوم، کاربرد توأم با مسئولیت ابزار تولید، انضباط و وظیفه‌شناسی و سازش و تعاون‌اجتماعی همه از ارزشهای فرهنگی جامعه سرچشمه می‌گیرد و در راه نیل به هدف تمدن بزرگ نقش و مسئولیت مهمی بر عهده فرهنگ خواهد بود.
هدفهای اساسی برنامه فرهنگ و هنر در ۵ اصل بر مبنای اصول مصوب فرهنگی ایران، که همگی دارای ابعاد سه‌گانه پژوهش، آموزش و گسترش‌می‌باشد بنا گردیده است:
الف - پژوهش فرهنگی و نگهداری و زنده کردن میراث ارزنده فرهنگی ب - آموزش‌های فرهنگی و هنری. پ - گسترش فرهنگ و هنر. ت - ایجاد تسهیلات برای آفرینش هنری و ادبی. ث - روابط فرهنگی.
فصل بیست و دو - جهانگردی
ویرایشاین فصل به جهانگردی - برنامه عمرانی پنجم می پردازد. کل اعتبارات جهانگردی از ۴ میلیارد ریال در پایان برنامه چهارم (شامل ۳،۶ میلیارد ریال از محل بودجه عمرانی و ۰،۴ میلیارد ریال از محل بودجه‌عادی) به ۸،۹ میلیارد ریال در برنامه پنجم بالغ می‌گردد. ایران علاوه بر دارا بودن موقع مناسب و مساعد جغرافیایی بین دنیای شرق و غرب، دارای بسیاری از مواهب طبیعی و اکتسابی و فرهنگی نیز هست که‌قادر است این کشور را به انواع جاذبه‌های قابل عرضه به بازارهای جهانگردی بین‌المللی مجهز سازد. در عین حال اجرای برنامه‌های عمرانی کشور،رونق اقتصادی و بالاخره افزایش درآمد سرانه و ازدیاد ساعات فراغت باعث ایجاد جنبش جهانگردی داخلی نیز گردیده است. علاوه بر همه اینها، فواید‌اقتصادی و تحصیل ارز خارجی نیز بر این فعالیت مترتب است. لذا با توجه به کلیه این عوامل، شناخت و معرفی فرهنگ ایران، ایجاد وسایل رفاه و‌تأمین وسایل پذیرایی برای جهانگردان خارجی و داخلی و جلب ارز خارجی، هدفهای اساسی این برنامه را تشکیل می‌دهد.
فصل بیست و سوم - بهداشت، درمان، تغذیه و تحدید موالید
ویرایشبهداشت، درمان، تغذیه و تحدید موالید - برنامه عمرانی پنجم فصل بیست و سوم برنامه عمرانی پنجم می باشد. کل اعتبارات بهداشت، درمان، تغذیه و تحدید موالید بالغ بر ۱۱۶،۵ میلیارد ریال است که ۵۲ میلیارد ریال آن از محل بودجه عمرانی تأمین خواهد شد.
فصل بیست و چهارم - تامین و رفاه اجتماعی
ویرایشفصل بیست و چهارم تامین و رفاه اجتماعی - برنامه عمرانی پنجم می باشد - کل اعتبار فصل تأمین و رفاه اجتماعی برای برنامه جدیدی که در دوره برنامه پنجم به مرحله اجرا گذارده خواهد شد معادل ۱۶ میلیارد ریال است‌که معادل ۷،۸ میلیارد ریال آن به تأمین اجتماعی و ۸،۲ میلیارد ریال آن به خدمات رفاهی اختصاص دارد.
فصل بیست و پنجم - تربیت بدنی، جوانان و پیشاهنگی
ویرایشفصل بیست و پنجم به تربیت بدنی، جوانان و پیشاهنگی - برنامه عمرانی پنجم می پردازد. کل اعتبارات و میزان سرمایه‌گذاری تربیت بدنی جوانان و پیشاهنگی طی برنامه پنجم علاوه بر مبلغ ۸،۵ میلیارد ریال اعتبار ورزش و تربیت بدنی که در فصل تربیت بدنی، پیشاهنگی و جوانان منظور شده است معادل ۸ میلیارد ریال نیز از‌اعتبارات فصل آموزش و پرورش جهت ورزش مدارس و دانشگاه‌ها اختصاص داده شده است. هم چنین ۷،۵ میلیارد ریال سرمایه‌گذاری ثابت فوق، معادل ۷،۲ میلیارد ریال نیز از محل اعتبارات عمرانی فصل آموزش و پرورش جهت ورزش مدارس‌سرمایه‌گذاری خواهد شد.
فصل بیست و ششم - آمار و بررسیها
ویرایشفصل بیست و ششم به آمار و بررسیها - برنامه عمرانی پنجم می پردازد. اعتبارات آمار و بررسیها طی برنامه پنجم عمرانی متجاوز از ۶ میلیارد ریال خواهد بود که نسبت به اعتبارات برنامه چهارم نزدیک به سه برابر می‌باشد.
در قالب هدفهای یاد شده که جنبه کلی دارند، پنج فعالیت ویژه طی برنامه پنجم به ترتیب زمانی زیر انجام خواهد گرفت:
- سرشماری کشاورزی در سال ۱۳۵۲
- سرشماری صنعتی و معدنی در سال ۱۳۵۳
- آمارگیری نمونه‌ای با حجم بزرگ به منظور برآورده ساختن نیازمندیهای آماری تهیه برنامه ششم در سال ۱۳۵۴
- سرشماری ده ساله نفوس و مسکن در سال ۱۳۵۵
- اصلاح سازمان آمار جاری وقایع چهارگانه از نخستین سال آغاز برنامه پنجم.
منبع
ویرایش- ↑ مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری بیست و سوم - ۹ شهریور ۱۳۵۰ تا ۱۶ شهریور ۱۳۵۴ - جلد هشتم - ص. ۴۳۲۱